Ijtimoiy-gumanitar fanlar

2.2. Bozor ayirboshlash munosabatlari sifatida
Bozorning ayirboshlash munosabatlari sifatida ta’rifi uning yagona ishlab chiqarish munosabatlari tizimidagi o‘rnini ko‘rsatadi. Mulk u yoki bu iqtisodiy tizimning barcha boshqa ishlab chiqarish munosabatlarini oldindan belgilab beradi. Bozor munosabatlari turli shakllardagi xususiy mulk negizida vujudga kelgan. Xususiy mulk bozor sub'ektlarining iqtisodiy yakkalanishiga va ularning iqtisodiy mustaqilligiga sabab bo'ladi. Bu mustaqillik iqtisodiy qarorlarni mustaqil ravishda qabul qilish qobiliyatida namoyon bo'ladi. Ishlab chiqaruvchi nima va qanday hajmda ishlab chiqarishni, qanday resurslardan foydalanishni va ularni qanday narxda sotib olishni, mahsulotni qanday narxda sotishni, bozorning boshqa ishtirokchilarining xatti-harakatlariga qanday munosabatda bo'lishni hal qiladi. Xaridor nimani, qancha, qanday narxda, qaysi sotuvchidan sotib olishni o'zi hal qiladi. Xususiy mulk hukmronligi ostidagi bozor sub'ektlari xatti-harakatlarining motivi bitta - shaxsiy iqtisodiy manfaatdir.
2.3. Bozor munosabatlarining mavjudligi shartlari
Ushbu shartlarni 2 guruhga bo'lish mumkin. Birinchisi, bozor munosabatlarini ta'minlaydigan umumiy iqtisodiy shart-sharoitlarni joriy etish bilan bog'liq. Bularga quyidagilar kiradi:

1. 
   mulkchilikning turli shakllarini (xususiy, kooperativ, aktsiyadorlik, davlat) amalga oshirish. Ushbu shartni amalga oshirishda ketma-ketlikka rioya qilish va tizimli o'zgarishlar vaqtida keskin nomutanosibliklarga yo'l qo'ymaslik kerak;
   
2. 
   davlat regulyatorlarini saqlab qolgan holda ishlab chiqarishni demokratlashtirish. Shu bilan birga, bozor iqtisodiyotining o'zi cheksiz farovonlikka qodir bo'lgan o'z-o'zini tartibga soluvchi tizim emasligidan kelib chiqish kerak;
   
3. 
   bozor infratuzilmasini yaratish : tovar va xizmatlar bozori, ishlab chiqarish omillari bozori, moliya bozori.
   

Ikkinchi guruh omillari huquqiy qonunchilikni ishlab chiqish va boshqaruvning bozor usullariga o'tishning iqtisodiy qoidalarini qabul qilish bilan bog'liq chora-tadbirlar tizimini o'z ichiga oladi:
1) talonchilik va noratsional foydalanishga yo'l qo'ymaydigan mulkchilik va xo'jalik yuritishning xilma-xil shakllarini shakllantirish va ularga egalik qilish bo'yicha aniq chora-tadbirlar talab etiladi;
2) iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlarini tarkibiy o‘zgartirish orqali taqchillikni bartaraf etish;
3) xorij kapitalini jalb qilgan holda iqtisodiyotni ochiq tizimga aylantirish va aralash korxonalarni tashkil etish.