Ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar va mulkchllik munosabatlari

— ►

Xususiylashtirish 

jarayonlari 

samaradorligini 

oshirish 

va 

jadallashtirish,  iqtisodiyotda  xususiy  sektorning  ishtirokini 

faollashtirish  va  sa lm o g ‘ini  oshirish

4-chizma.  0 ‘zbeklstonda  mulkni  davlat  tasarrufidan  chiqarish  va 

xususiylashtirish jarayonini  amalga  oshirish  bosqichlari

Xususiylashtirishning 

birinchi 

bosqichida 

davlat 

xalq 

xo‘jaligining  iqtisodiy jihatdan  samarasiz  bo‘lgan,  biroq  butun 

mamlakatning  iqtisodiy  taraqqiyotida  muhim  rol  o ‘ynaydigan

116

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ayrim   sektorlarini,  ayrim  korxonalarni  saqlab  turishni  va 

mablag‘  bilan  ta ’minlash  vazifalarini  o'z  zimmasiga  oldi

Iqtisodiy  islohotlarni  amalga  oshirishning  birinchi  bosqichi 

natijasida  kichik  xususiylashtirish  amalda  tugallandi,  davlat 

mulkini  boshqarish  va  uni  mulkchilikning  boshqa  shakllariga 

aylantirish  uchun  kerak  bo‘lgan  muassasalar  tizimi  vujudga 

keltirildi.

Savdo,  aholiga  maishiy  xizmat  ko'rsatish,  mahalliy  sanoat 

korxonalari  xususiy  va  jam oa  mulki  qilib  berildi.  Natijada 

1997  yilda  savdo-sotiq  hajmi  va  umumiy  ovqatlanish  yalpi 

mahsulotining 

95 

foizdan 

ortiqrog'i 

davlatga 

qarashli 

bo'lmagan  sektorga  to ‘g‘ri  keldi.  Uy-joylarni  xususiylashtirish 

jarayonida  ilgari  davlat  ixtiyorida  bo‘lgan  bir  milliondan  ortiq 

kvartira  yoki  davlat  uy-joy  fondining  95  foizdan  ortiqrog‘i 

fuqarolarning  xususiy  mulki  bo‘lib  qoldi.

Davlat  ijtimoiy  dasturida  belgilab  berilgan 

ik A in c f ii d o sq ic A

1994-1995  yillarga  to ‘g‘ri  keldi.  Bu  bosqichda  ko‘plab  o ‘rta  va 

yirik  korxonalar  hissadorlik  jamiyatlariga  aylantirildi  hamda 

ularning 

aksiyalari 

respublika 

qimmatbaho 

qog‘ozlar 

bozorining  asosini  tashkil  etdi.  Davlat  mulki  hissadorlikka 

aylantirilishi 

bilan 

bir 

qatorda 

kichik 

xususiy 

biznes 

korxonalari  qizg‘in  tashkil  qilindi.

Mulkni  davlat  tasarrufidan  chiqarishning  va  xususiylash­

tirishning  bu  bosqichda  ochiq  turdagi  aksionerlik  jamiyatlarini 

vujudga  keltirish,  davlat  mulkini  tanlov  asosida  hamda  kim  oshdi 

savdoa'da  sotish  amaliyotga 

joriy 

qilindi.  Ko'chmas 

mulk  va 

qimmatli  qog'ozlar bozorining yangi  muassasalari  barpo 

etildi.

Mulkni 

davlat 

tasarrufidan 

chiqarish 

va 

xususiylashtirishdan  keladigan  samara  ikki  yoqlama  tavsifga 

ega.  Bir  tomondan,  u  aholining  bo‘sh  turgan  mablag'larini 

o ‘ziga  jalb  qilib,  ularning  bozorga  taziyqini  pasaytiradi. 

Ikkinchi  tom ondan,  yangi  mablagMarni  ishlab  chiqarishga  jalb 

etish  va  tovar  ishlab  chiqaruvchi I ar  o'rtasida  raqobatni  yuzaga 

keltirish  uchun  sharoit  yaratadi.  Bu  yerda  shuni  ta ’kidlash 

lozimki,  xususiylashtirish  iqtisodiyotning  davlatga  qarashli 

bo'lmagan  sektorini  shakllantirishning  yagona  yo‘li  emas. 

Tashabbuskorlik  asosida  yakka  tartibdagi  xususiy  mulkchilikka

117

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

asoslangan,  shuningdek,  turli  xil  kooperativlar,  shirkatlar, 

m a’suliyati  cheklangan jamiyatlar  ko'rinishidagi  kichik  va  o ‘rta 

korxonalarni 

tashkil 

qilish 

- 

ikkinchi 

qudratli  jarayon 

hisoblanadi.

Respublika  iqtisodiyoti  1996  yildan  boshlab  mulkni  davlat 

tasarrufidan 

chiqarish 

va 

xususiylashtirishning 

u c A irt c A i 

d o s q ic A /g a

  kirdi.  Bu  bosqich  davrida  (1996-1998  yillar) 

xususiylashtirilmaydigan  obyektlar  ro'yxatiga  kirmagan  barcha 

obyekt  va  korxonalar  (jami  3146  ta)  davlat  tasarrufidan 

chiqarildi.

Xususiylashtirish  jarayonlarining 

to  r t in c A i  A o s q ic A i  {

1998- 

2002  yillar)  ning  asosiy  vazifalari  sifatida  davlat  byudjetiga 

xususiylashtirishdan 

tushgan 

mablag‘larni 

yo‘naltirish, 

xususiylashtirilgan  korxonalarga  xorijiy  investisiyalarni  jalb 

etish,  boshqaruv  samaradorligini  oshirish  va  mulkchilik  yangi 

munosabatlarini  to'laqonli  amal  qilishi  uchun  sharoitlar 

yaratish  tadbirlarini  amalga  oshirish  belgilandi.

0 ‘zbekistonda 

davlat 

tasarrufidan 

chiqarish 

va 

xususiylashtirish  jarayonlarining  hozirgi  -  

d e s A in c A i  A o s q ic A i 

0 ‘zbekiston 

Respublikasi 

Prezidentining 

2003 

yil 

24 

yanvardagi  « 0 ‘zbekiston  iqtisodiyotida  xususiy  sektorning 

ulushi 

va 

ahamiyatini 

tubdan 

oshirish 

chora-tadbirlari 

to ‘g‘risida»gi  Farmoni  bilan  bog‘liq.  Mazkur  Farmon  yaqin 

istiqbolga  yo‘naltirilgan.  Iqtisodiy  nochor  davlat  korxonalarini 

davlat  tasarrufidan  chiqarish  va  xususiylashtirish  jarayonini 

jadallashtirish, 

shuningdek, 

mazkur 

korxonalarni 

modemizasiyalash  va  barqaror  rivojlantirish  uchun  to ‘g ‘ridan- 

to'g'ri  investisiyalarni  jalb  etish  maqsadida  xususiylashtirilgan 

obyektlarga  narx  belgilashning  samarali  mexanizmi  joriy  etildi. 

Xususan,  xususiylashtirilgan  korxonalar  davlat  aktivlarining 

boshlang‘ich  narxlarini  sekin-asta  pasaytirib  borish  hamda 

davlat, 

iqtisodiy 

nochor 

korxonalarni 

va 

past 

likvidli 

ob’yektlarni  nol  darajadagi  xarid  qiymati  bo ‘yicha  tanlov 

asosida  investisiya  majburiyatlarini  qabul  qilish  sharti  bilan 

investorlarga  sotish  tartiblari  tasdiqlandi.10

10  A.R.  Valijonov.  Osobcnnosti  sovremennogo  etapa  razgosudarstvleniya  i  pri- 

vatizasii.  —  Voseninadsatie  Mejdunarodnie  Plexanovskie  chteliiya  «Reformirovanie  i

118

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Mamlakatimizdagi  davlat  korxonalarini  xususiylashtirish-ning

1995-2004  yillardagi  asosiy  natijalarini  2-jadval  orqali  kuzatish 

mumkin.

2-jadval