Ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar va mulkchllik munosabatlari

0 ‘zbekistonda  davlat  korxonalarini  xususiylashtirishning 

asosiy  ko‘rsatkicblari

Ko‘rsatkichlar

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Xususiylashtirilgan 

korxonalar  soni, 

birlik

8537

1915

1231

451

448

374

1449

1912

1519

1228

X ususiylashtirish 

natijasida  tashkil 

etilgan  nodavlat 

mulkidagi 

k orxonalar  soni

8537

1915

899

266

373

372

1238

1800

1452

1228

Aksiyadorlik jam i- 

yatlari

1026

1257

456

110

141

152

227

223

75

28

Xususiy  korxonalar

6036

420

260

103

156

103

827

1252

981

1038

Boshqa  shakldagi 

korxonalar

1475

238

183

53

76

117

184

325

396

162

X ususiylashti rishdan 

tushgan  m ablag1, 

m lrd.  s o ‘m

2,4

5,3

4,4

8,9

9,1

14,3

23,2

43,6

56,1

78,4

Keyingi 

yillarda 

mamlakatimizdagi 

xususiylashtirish 

jarayonlarida  xorijiy  investorlaming  ishtirokiga  katta  e ’tibor  qaratil- 

moqda.  Jumladan,  2005  yilning  11  aprelida  qabul  qilingan 

0 ‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  «To‘g‘ridan-to‘g‘ri  xususiy 

xorijiy  investisiyalami  jalb  etishni  rag‘batlantirish  borasidagi 

qo'shimcha  chora-tadbirlar  to‘g‘risida»gi  Farmoni  buning  yaqqol 

dalilidir.  Mazkur Farmonga binoan,  2005  yilning  I  iyulidan boshlab 

to‘g‘ridan-to‘g‘ri  xususiy  xorijiy  investisiyalami  jalb  etadigan 

korxonalar  quyidagi  soliq  va  majburiy  ajratmalami  to‘lashdan  ozod 

etiladi:

-a s o siy   faoliyati  bo'yicha  daromad  (foyda)  solig‘i;

— mulk  solig‘i;

m odernizasiya  nasionalnoy  ekonom iki  -   stratcgichcskiy  kurs  na  dem okratizasiyu  i 

obnovlenie  obshcstva»:  Tezisi  dokladov  professorsko-prepodavatelskogo  sostava  i  spe- 

sialistov-praktikov  (26  m arta  2005g.).  V iczdnaya  sessiya  v  g.Tashkentc.  М .:  izd-vo  R. 

EA,  2005,  str.  22-23.

119

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— ijtimoiy 

infratuzilmani 

rivojlantirish 

va 

hududlarni 

obodonlashtirish  solig‘i;

— ekologiya  solig‘i;

— mikrofirma  va  kichik  korxonalar  uchun  belgilangan 

yagona  soliq;

— Respublika  yo‘l jam g‘armasiga  ajratma.

Xorijiy  investisiyalar  uchun  bunday  imtiyozlarning  belgi- 

lanishi,  shubhasiz,  yaqin  yillar  davomida  mamlakatimizdagi 

mulkni  davlat  tasarrufidan  chiqarish  hamda  xususiylashtirish 

jarayonlarida  ular  ishtirokining  yanada  kengayishi  va  buning 

natijasida,  mazkur jarayonlar  samaradorligining  sezilarli  dara­

jada  oshishiga  olib  keladi.

Respublikada 

xususiylashtirishning  adresli 

yo‘naltirilganligi 

uning  navbatdagi  xususiyatidir.  Bu  aholining  barcha  qatlamlariga 

mazkur  jarayonda  aniqroq  va  natijaliroq  qatnashishi  imkonini 

beradi.  Xususiylashtirishning  adresli  yo'naltirilganligi  uy-joylaming 

o‘z  egalariga  imtiyozli  yoki  bepul  berilishida,  aholining  ko‘proq 

muhtoj  va zaif qatlamlarini  qo‘llab-quwatlashning turli xil dasturlari 

byudjet  mablag‘lari  hisobiga  qoplanishida,  qishloq  aholisi  o‘z 

yordamchi  xo‘jaligi  uchun chek yerlar olishi  kabilarda ifodalanadi.

0 ‘zbekistonda  xususiylashtirishning  toMovliligi  uning  navbatdagi 

muhim  xususiyatidir.  Pulni  to‘lash  orqali  davlat  tasarrufidagi 

korxona  va  obyektlami  xususiylashtirishda  mulkni  bepul  taqsimlash 

bilan  bog'liq  salbiy  holatlar  bartaraf  etilishi  bilan  biiga  qator 

muammolami  hal  qilish  imkoniyati  yaratiladi.  Bulardan  asosiysi, 

awalo, 

tadbirkorlikni, 

xususiylashtirilgan 

korxonalami 

davlat 

tomonidan  qo‘ 1 lab-quwatlashning  moliyaviy  manbalari  paydo 

bo‘ladi,  bozor  infrastrukturasini  barpo  etish  uchun  resurslar vujudga 

keladi  va aholini  ijtimoiy  muhofazalash  dasturini 

ro‘yobga 

chiqarish 

uchun  mablag‘lar jamlanadi.

Davlat  mol-mulkini yangi  mulkdoriaiga sotish yo‘li  orqali  ularning 

mulkchilikning 

boshqa 

shakllariga 

aylantirilishi 

bilan 

biiga 

xususiylashtirishdan  olinadigan  mablag'lar  shu  korxonaning  o‘zini 

qo‘llab-quwatlashga,  yangi  raqobatlashuvchi  korxonalar barpo  etishga 

ham sarflanadi.

TNavbatdagi  muhim  xususiyat  -  respublikada  mulkni  davlat 

tasarrufidan  chiqarish  chog‘ida  aholi  uchun  kuchli  ijtimoiy

120

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kafolatlar  yaratildi  va  ta ’minlandi.  Ijtimoiy  kafolatlar  bir  butun 

imtiyozlar  tizimi  orqali  yaratildi.  Bular  xususiylashtirilayotgan 

korxona  m ehnat  jamoasiga  aksiyalarni  imtiyozli  shartlar  bilan 

sotish,  yangi  mulkdorga  eskirgan  asosiy  fondlar  hamda 

ijtimoiy  infrastruktura  obyektlarini  bepul  topshirish,  davlat 

korxonalarining  mol-mulki,  fermalar,  bog‘lar  va  shu  kabilarni 

imtiyozli  shartlar  asosida  xususiylashtirish, 

hamda  soliq 

to ‘lashda  ayrim  imtiyozlar berish  kabilardir.

Ijtimoiy  kafolatlar  iste’mol  savatining  eng  kam  miqdorini 

kuzatib  borish,  eng  kam  ish  haqini,  daromad  solig‘ini  tartibga 

solish  kabilarni  ham  o ‘z  ichiga  oladi.

Ijtimoiy  muhofazalash  davlatning  barcha  mulkdoiian  hissadorlar, 

xususiylashtirilgan  uy-joylaming,  sotib  olingan  texnika,  avtotransport 

vositalarining,  yer  maydonlari,  xususiylashtirilgan  fermalar  va  boshqa 

vositalaming  egalarining  huquqlarini  himoya  qilishda  o‘z  ifodasini 

topadi.

Respublikada  davlat  mulkini  xususiylashtirishning  o ‘ziga 

xos  boshqa  jihatlari  Prezidentimiz  I .A. Karimov  tom onidan 

bayon  qilingan  iqtisodiy  islohotlarni  amalga  oshirishning 

asosiy  qoidalaridan  kelib  chiqadi.  Bular  quyidagilar:

a)  davlat  mulkini  xususiylashtirish  respublikada  amalga 

oshirilayotgan  islohotlarning  ichki  mantiqiga 

b o 'y su n d irila d i 

va  ularning  asosini  tashkij  qiladi;

b)  mulkni  xususiylashtirish  jarayoni  davlat  tom onidan 

boshqariladi;

v) 

xususiylashtirishni 

huquqiy-m e’yoriy 

jihatdan 

ta ’minlashda  qonunlarga  rioya  etiladi.

Respublikamizda  xususiylashtirish  bo'yicha  qo‘yilgan  vazifa, 

davlat  sektori  bozor  sharoitida  ham  sezilarli  rol  o‘ynashi  inkor 

qilmaydi.  Chunki  iqtisodiyotning  davlat  korxonalari  saqlanib  qolishi 

kerak  bo‘lgan  sohalar  ham  mavjud.  Bunday  korxonalar  uchun 

ularning  bozor  sharoitlariga  tarkiban  moslashuviga  imkon  beradigan 

xo‘jalik yuritish  mexanizmini  ishlab chiqish talab qilinadi.

121

www.ziyouz.com kutubxonasi

---