47
Insoniyat taraqqiyoti bosqichlari va har bir bosqichga xos bo’lgan
iqtisodiy
tizimlarni o’rganish iqtisodiy jarayonlarni, ularni o’zgaruvchan ekanligini bilishda
muhim ahamiyatga egadir. Kishilik jamiyati ishlab chiqarish munosabatlari va
ishlab chiqaruvchi kuchlarning o’zaro birligi va ziddiyati asosida taraqqiy etib
borib, uning turli bosqichlariga o’ziga xos bo’lgan
iqtisodiy tizimlar muvofiq
keladi. Taraqqiyot bosqichlarini bilishda tarixiy-formastion yondashuv;
madaniylashish (stivilizastiya) darajasi jihatdan yondashuv; texnika va texnologik
taraqqiyot
darajasi jihatidan yondashuv; sostial-iqtisodiy shakllar o’zgarishi
jihatidan yondashuvlar keng qo`llaniladi.
Insoniyat jamiyati tarixida bir-biri bilan izchil almashinib turgan qator ishlab
chiqarish usullari va shunga muvofiq ijtimoiy-iqtisodiy formastiyalar ajralib turadi.
Jamiyat taraqqiyotiga, jumladan texnika va texnologiyaning rivojiga ijtimoiy-
iqtisodiy munosabatlarning kuchli ta’sirini shunda ko’rish mumkinki, bir necha
ming yillab rivojlanmay yotgan texnika va texnologiya taraqqiyoti tovar xo’jaligi
va bozorning vujudga kelishi bilan gurkirab o’sib ketdi.
Texnika taraqqiyotining hamma bosqichlari ya’ni
oddiy kooperastiya,
manufaktura, mashinalashgan ya’ni industrlashgan ishlab chiqarish, yuqori
darajadagi industrlashgan, axborotlashgan jamiyat bosqichlari keyingi 250-300
yilga, ya’ni tovar xo’jaligi rivoj topgan davrga to’g`ri keladi. Shuning uchun ham
keyingi paytda ko’pgina iqtisodchilar jamiyat taraqqiyoti
bosqichlarini iqtisodiy
tizimlarga bo’lib o’rganadilar.
Har bir davrda va makonda amal qilayotgan iqtisodiy munosabatlar
majmuasi – iqtisodiyotni tashkil qilish shakllari, xo’jalik mexanizmi va
iqtisodiy muassasalar bilan birgalikda iqtisodiy tizimni tashkil qiladi.
Iqtisodiy nazariyada ko’pincha iqtisodiy tizim tushunchasini ishlab
chiqaruvchi kuchlarning rivojlanish darajasi bilan bog`lab turkumlashga harakat
qilinadi. Shu asosda dunyodagi rivojlangan mamlakatlar iqtisodiy tizimining uchta
nusxasiga kiritiladi: an’anaviy iqtisodiyot, ma’muriy buyruqbozlik iqtisodiyoti va
bozor iqtisodiyoti tizimlari.
48
Mulkchilik munosabatlari har qanday jamiyat
iqtisodiy tizimining asosiy
munosabatlaridan birini tashkil qilib, insoniyat taraqqiyotining mahsuli
hisoblanadi.
Mulkchilik munosabatlari moddiy va ma’naviy ne’matlarni
ishlab chiqarish
hamda jamiyat boyliklarini o’zlashtirish jarayonlarida vujudga keladi.
Dostları ilə paylaş: 
