Ijtimoiy pedagogika



Yüklə 57,69 Kb.
səhifə5/7
tarix24.05.2022
ölçüsü57,69 Kb.
#59217
1   2   3   4   5   6   7
O\'zbek xalq pedagogikasida oilaviy tarbiyaning o\'rni

Xalq pedagogikasi - tarbiyaning maqsad va vazifalari borasida muayyan xalqning hayotiy tajribasi hamda turmush tarzida shakllangan amaliy qarashlar majmui; muayyan jamiyatda yashash uchun har bir odam amal qilishi shart sanalgan va urfodat, udum, xulqodob, marosim, anʼana, turmush tarzi, badiiy ijod, uyin singari empirik vositalarda namoyon buladigan amaliy faoliyat hamdir. Xalq pedagogikasi fanda etnopedagogika deb ham yuritiladi. Pedagogika fanida Xalq pedagogikasiga xos eng muhim belgilaridan biri uning qadimiyligidir. Har qanday xalq muayyan etnos sifatida mavjud bulishi uchun oʻziga xos qiyofaga ega boʻlishi kerak. Xalqning ijtimoiy, maʼnaviy, intellektual qiyofasi esa uning ped. vositasidagina shakllanadi. Xalq pedagogikasi muayyan xalqning oʻzi bilan birga dunyoga kelgani uchun ham uning tarixi xalq tarixi bilan teng. Xalq pedagogikasining ikkinchi belgisi uning toʻliq amaliy xususiyatga egaligidir. Xalq taʼlim-tarbiya jarayoni va uning natijalariga pragmatik nazar bilan qaragani uchun Xalq pedagogikasi gʻoyalar shaklida emas, balki urfodat, anʼana, amal, udum, xulqodoblar tarzida namoyon boʻladi. Xalq pedagogikasi taʼlimtarbiya haqidagi fikrlar yigʻindisi emas, balki amal qilinishi majburiy boʻlgan va bajarilishi hamma tomonidan nazorat qilinadigan amaliy xulqiy koʻnikmalar va sh.k. majmuidir. Xalq pedagogikasining uchinchi xususiyati uning muallifi nomaʼlum, anonim ped. ekanligidir. Xalq pedagogikasi talablarining yaratuvchisi maʼlum boʻlmaganligi uchun ham muqaddas sanalgan va soʻzsiz bajarilgan. Etnopedagogikaga doyr biror talabning muallifi maʼlum boʻlsa, uning taʼsiri pasayib ketadi. Chunki u, kim boʻlsada, qandaydir bir odamning istagi sifatida qabul etiladi. Anonimlik esa urfodat, udum, xulqodatlarga sirlilik, muqaddaslik tusini beradi. Xalq pedagogikasining toʻrtinchi belgisi uning sinkretik (qorishiq) xususiyatga egaligidir. Xalq hayoti koʻp qirrali ekani holda yaxlit boʻlgani singari uning ped.si ham qorishiqdir. Xalqning turli yoʻnalishdagi pedagogik tadbirlari sinkretik tarzda birvarakaiiga olib borilgani uchun Xalq pedagogikasiga alohidalik emas, umumiylik xosdir. Xalq pedagogikasining beshinchi belgisi uning keng yoyilganligidir. Xalq pedagogikasiga oid amallar muayyan etnik birlikning hammasiga birday tatbiq qilinadi. Muayyan shaxslarning xohishirodasi qandayligidan qatʼi nazar, xalqning har bir vakili uning tarbiya va yashash tarziga doyr talablariga rioya etishga majbur. Xalq pedagogikasi talablarini bajarishda tarbiyalanuvchining istaklari inobatga olinmaydi. Muayyan etnik birlikning turmush tarzida namoyon boʻlishi Xalq pedagogikasining oltinchi xususiyatidir. Xalq pedagogikasi empirik tabiatga ega boʻlib, jamiyat aʼzolari hayotini yoʻlga qoʻyishga qaratilgan va uning qoidalari muhokama uchun emas, balki turmush mobaynida amal qilish uchundir.
Oʻzbek Xalq pedagogikasi uzoq tarixga ega va millatdagi eng konservativ, sekin oʻzgaradigan, ana shu xususiyati tufayli xalqning oʻziga xos qiyofasi saqlanib qolishini taʼminlaydigan hodisa ekanligiga qaramay, oʻz taraqqiyoti davomida bir qator oʻzgarishlarni boshidan kechirdi. Oʻzbek Xalq pedagogikasi ning taraqqiyot tarixi islomgacha boʻlgan davr xalq ped. si, islom taʼsiri davri xalq ped.si, tashqi taʼsirlar davri xalq ped.si, mustaqillik davri xalq ped.si singari bosqichlardan iborat. Oʻzbek Xalq pedagogikasining bu tarzda davrlashtirishda xalq ruhiyati, yashash va fikrlash tarzidagi tub sifat belgilarining oʻziga xosligi hisobga olingan. Koʻp ming yillik tarixga ega oʻzbek xalqi ilmiy va moddiy buyum tarzidagi dalillarga koʻra, islom dini qabul qilingungacha boʻlgan vaqtda tamomila oʻziga xos tarzda hayot kechirgan. Olam hodisalarini oʻzgacha yoʻsinda tushungan va izohlagan, hayotdan boshqacha taʼsirlangan va taʼsir koʻrsatgan, tiriklik va oʻlim, u dunyo va bu dunyo, ezgulik va yovuzlik, goʻzallik va xunuklik, savob va gunoh, halol va harom singari tushunchalar oʻzgacha mazmun anglatgan. "Avesto" asari yuzasidan amalga oshirilayotgan tadqiqotlar, shuningdek, Selengur, Xorazm, Bolaliktepa, Issiqqoʻrgʻon, Chust, Rishton va Burchmulladan topilgan obidalar shundan dalolat beradi. Islom dinining qabul qilinishi oʻzbek xalqining turmush tarzini tamomila oʻzgartirib yubordi, uni olamning musulmonlar deb atalmish koʻp sonli qavmi bilan yaqinlashtirdi, xalqning turmush tarzi, madaniyati, maʼnaviyati, ruhiyati, iqtisodi va ijtimoiy turmushiga favqulodda katta taʼsir koʻrsatdi. Ayni vaqtda, xalq oʻzining azaliy milliy qiyofasini ham saqlab qoldi. Chunki u qadimdan puxta shakllangan va qatʼiy amal qilinadigan udumlar, odatlar, anʼanalar tizimiga ega edi. Xalq islomni qabul qilgandan keyin uning yashash, fikrlash, taʼsirlanish tarzida sodir boʻlgan oʻzgarishlar Xalq pedagogikasida aks etdi. Endi xalq halol va harom, gunoh va savob, taqdir, qismat, u dunyo va bu dunyo, hayot, oʻlim hamda qayta tirilish borasida tamomila yangi qadriyatlarni oʻzlashtirdi, ularni hayot tarziga, udumlarga, urfodatlarga, anʼanalarga, marosimlarga, yaʼni ped.ga aylantirdi. Bu davrdagi xulqatvor, anʼana, udum, odatlar maʼnaviy turmushdagi ayni shu jihatlarni aks ettiradigan boʻldi. Oʻzbek millati juda uzoq vaqg mobaynida islom dini taʼsiridagi Xalq pedagogikasiga amal qilgan holda yashadi. 19-asrning 2-yarmiga kelib, Rossiya bosqini sababli oʻzbek xalqining turmush tarzi, fikrlash yoʻsini, tarbiya tamoyillarida jiddiy oʻzgarishlar sodir boʻldi. Faqat islom dini belgilagan turmush tarzi, akida, anʼana va odatlar bilangina yashash mumkin boʻlmay qoldi. Xalqning ongi, axloqi, fikri, turmushi oʻzgarishi bilan uning ped.si ham oʻzgarishlarga uchradi. Yangi anʼana va odoblar paydo boʻldi, ayrim pedagogik qadriyat, axloqiy aqidalar esa yoʻqoldi. Xalq pedagogikasidagi yoʻqotishlar, ayniqsa, shoʻro davrida keng tus oldi. Xalq pedagogikasi tufayli shiddatli oʻzgarishlar girdobida qolgan oʻzbek millati oʻz qiyofasini saqlab qola bildi. Istiqlol natijasida esa oʻzbek xalqining fikrlash, yashash, olamni anglash va izoxlash yoʻsini yangilandi, xalq ruhiyati, maʼnaviy qiyofasi oʻzgardi. Bu oʻzgarishlar xalqning turmush tarzida paydo boʻlayotgan yangi odat, anʼana, xulqatvor, urf va udumlar tarzida namoyon bulmoqda. Mustaqillik davri Xalq pedagogikasida koʻplab islomiy anʼanalar qayta tiklanib, amaliy tarbiya jarayoniga tatbiq etila boshlandi. Xalq pedagogikasi tarixiy tushuncha sifatida hozirgi kunda ham zamon talablariga moye ravishda boyib bormoqda va jiddiy amaliytarbiyaviy ahamiyat kasb etmoqda.
Vatanimizga mukammal, axloqan pok, har tomonlama yetuk, o‘z xalqi va vataniga fidoiy, jismoniy barkamol yoshlarni tarbiyalashda xalq pedagogikasining barcha imkoniyatlaridan foydalanish masalalari mazkur fanni o‘rganish maqsadini belgilab beradi. Chunonchi milliy va ma’naviy qadriyatlar mohiyatini kelgusi avlodga tushuntirish ham muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ma’lumki, qadriyatlami yaratuvchi ham, avloddan-avlodga yetkazuvchi ham xalqning o‘zi. Shu bois ham xalq pedagogikasida qadriyatlar pedagogik jihatdan keng o‘rganiladi, bunda ular quyidagi shakllarda namoyon bo‘ladi: oilaviy qadriyatlar, mehnat qadriyatlari, maishiy turmushni ifodalovchi qadriyatlar, ijtimoiysiyosiy mazmundagi qadriyatlar, madaniy-ma’rifiy qadriyatlar, badiiyestetik qadriyatlar, sog‘lom turmush tarziga oid qadriyatlar, ma’naviyruhiy qadriyatlar. Oilaviy qadriyatlar oila va oila a’zolari tomonidan qadrlanadigan o‘zaro munosabatlar, kattalarga hurmat, kichiklarga izzatda bo‘lish, qarindosh-urug‘lar o‘rtasidagi mehr-oqibat kabilami qamrab oladi. Sog‘lom turmush tarziga oid qadriyatlarga esa xalqimizning o‘z farzandlarini sog‘-salomat, mard va vatanparvar bo‘lib yetishishida qoMlaniladigan tarbiya usullari kiradi. Badiiy-estetik qadriyatlarga xalq amaliy san’ati, hunarmandchiligi, musiqa, raqs, qo‘shiqchilik, tasviriy san’at, milliy bayramlar, urf-odatlar, an’analar, to‘y-tomoshalar, motam marosimlari, kiyinish madaniyati va boshqalami kiritish mumkin. Ma’naviy-ruhiy qadriyatlar mehnatsevarlik, insonparvarlik, mehrmuruvvat, saxovat kabi xislatlardan iborat bo‘lsa, ijtimoiy-siyosiy qadriyatlar adolat, tinchliksevarlik, erkinlik, do‘stlik, tenglik kabi tushunchalami o‘z ichiga oladi. Mehnat qadriyatlariga hunarmandchilik, dehqonchilik, chorvachilik kabi sohalar kiradi, inson maishiy turmushiga oid qadriyatlar esa milliy taomlar, xalq tabobati, sharqona mehmondo‘stlik kabilami qamrab oladi. Madaniy-ma’rifiy qadriyatlarga turli yodgorliklar, maqbaralar, tarixiy ansambllar, masjidlar, madrasalar kiradi. Ilmiy-ma’naviy qadriyatlarga esa insoniyat rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan ilmiy manbalar, mantiq, falsafa, riyoziyot, handasa(geometriya), jabrumuqobil (algebra), jug‘rofiya, ilmi nujum(astronomiya), adabiyot, ulum alislom(islom ilmi) kiradi.
Xalq pedagogikasining tarbiyaviy imkoniyatlari deganda xalq tarbiya tajribasidan joy olgan eng ilg'or pedagogik bilimlar, malaka va ko‘nikmalar, zamonaviy o‘quv dargohi va oila tarbiyaviy tizimida yoshlarni tarbiyalash maqsad va vazifalarini hal etish uchun qulay shartsharoitlami yaratish tushuniladi. Masalan, xalq maqollarining tarbiyaviy imkoniyatlari tarbiyaning asosiy maqsadidan kelib chiqadi. Tarbiyaning asosiy maqsadi esa har tomonlama yetuk inson, yuksak ma’naviyatli shaxsni shakllantirishdir. Chunonchi, xalq pedagogikasi qadriyatlari ma’naviy yetuk, malakali mutaxassislarni tayyorlash, barkamol shaxs tarbiyasi hamda ta’lim-tarbiya samaradoriigini oshirish imkoniyatlarini yaratib beruvchi manbadir.

Yüklə 57,69 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin