İkram agasiyev şİrxan səLİmov azərbaycan tariXİ baki-2017 Elmi redaktor

İkinci istiqamət - qonşu dövlətlərlə mehriban münasibətlər yaratmaq AXC-nin xarici siyasətinin ən ümdə vəzifələrindən biri idi. 1918-ci il 04 iyunda AXC və Osmanlı dövlətləri arasında sülh və dostluq haqqında müqavilə imzalandı. Osmanlı dövləti də Azərbaycanın mustəqilliyinin tanınması üçün əlindən gələni əsirgəməyəcəyini bildir­mişdi. Lakin Mudros sazişindən sonra Osmanlı hökumətinin Azər­bay­cana köməyi minimuma endi. Turkiyə Antanta ölkələrindən asılı vəziyyətə düşdü. Antanta ölkələri Osmanlının Azərbaycana diplomatik nümayəndə təyin etməsini pantürkizm kimi qiymətləndirərək, Osmanlı hökumətinə bunu qadağan etdilər.

1918-ci ilin noyabrında Əlimərdan bəy Topçubaşovun Antanta dövlətlərinin İstan­buldakı nümayəndələrinə göndərdiyi xüsusi memo­randumda Azərbaycanın ərazisi müəy­yənləşdirilirdi. Bu məsələ daha geniş şəkildə Paris sülh konfransındakı Azərbaycan sülh nümayən­dəliyinin tələblərində də əks olunmuşdu. Həmin sənədə əsasən, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti aşağıdakı əraziləri əhatə edirdi: Bakı quberniyası (Bakı dairəsi ilə birlikdə Bakı qəzası, Cavad qəzası, Göyçay qəzası, Şamaxı qəzası, Quba qəzası, Lənkəran qəzası); Yelizavetpol (Gəncə) quberniyası (Yelizavetpol, yəni Gəncə qəzası, Cavanşir qəzası, Nuxa qəzası, Ərəş qəzası, Şuşa qəzası, Qaryagin, yəni Cəbrayıl qəzası, Zəngəzur qəzası, Qazax qəzası (bu ərazinin üçdə birini təşkil edən dağlıq hissəsi Azərbaycan və Ermənistan arasında mübahisəli ərazi kimi qalırdı)); İrəvan quberniyası (Naxçıvan qəzası, Şərur-Dərələyəz qəzası, Sürməli qəzası, habelə Yeni Bəyazid qəzası, Eçmiədzin və Aleksan­dropol qəzalarının bir hissəsi); Tiflis quberniyası (Borçalı qəzası, Tiflis və Sığınax qəzalarının bir hissəsi); Zaqatala mahalı; Dağıstan vilayəti (Kürə və Samur nahiyələrini əhatə eden ərazinin bir hissəsi, habelə Dərbənd şəhəri və onun ətrafı da daxil olmaqla, Qaytaq-Tabasaran qəzasının bir hissəsi). Bundan başqa, Azərbaycan Cümhuriyyəti Tiflis quberniyasındakı Axalsıx qəzasının Batum, xüsusən Qars əyalətlərini də öz ərazisinə daxil etməyə xüsusi əhəmiyyət verirdi.