İkram agasiyev şİrxan səLİmov azərbaycan tariXİ baki-2017 Elmi redaktor

Dağ-mədən istehsalı. Azərbaycanda faydalı qazıntıların öyrənil­məsi üçün ilk geoloji axtarışlara başlandı. 1824-cü ildə Qazax distansiyasında kükürdlü kolçedan çıxarıldı. 1855-ci ildə Gədəbəydə xırda misəritmə zavodu işə salındı.

Abşeronda məhdud şəkildə olsa da, neft çıxarılırdı. Azərbaycanın işğalından sonra Abşeronda olan neft quyuları xəzinənin ixtiyarına keçdi və iltizama (müqatiəyə) verildi. 1848-ci ildə Bibiheybətdə texnik F. Semyonov dünyada ilk dəfə qazma üsulu ilə neft quyusu qazdı. ABŞ-da bu üsulla quyuların qazıl­masına Azərbaycandan 11 il sonra - 1859-cu ildə başlanıl­mışdır. Ancaq neft mədənlərinin iltizama (müqatiəyə) veril­məsi və neft mədənlərində kəndlilərin məcburi əməyinin tətbiqi Azər­bay­canda neft hasilatını ləngidirdi. Abşeronda, Cavadda şor duz, Naxçıvanda daş duz emal edilirdi. Bu dövrdə duz və zəy yataqları da iltizama verilirdi.

Ticarət. Şimali Azərbaycan Rusiyaya birləşdirildikdən sonra tica­rətin inkişafına mane olan amilləri aradan qaldırmaq üçün bir sıra tədbirlər görüldü. 1839-43-cü illərdə hökumət pul islahatı keçirdi. Hökumətin məqsədi yerli, İran, Osmanlı sikkələrini satın almaqla və dəyişməklə onları vahid Rusiya gümüş pulları ilə əvəz etmək idi. 1821-ci il oktyabrın 8-də verilmiş fərmana görə Cənubi Qafqazda güzəştli ticarət tarifi tətbiq edilir, bura gətirilən əcnəbi malların yarısından gömrük haqqı alınırdı. Bu fərman qüvvədə olduğu 10 il müddətində Azərbay­canda ticarətin xeyli genişlən­məsinə səbəb oldu, amma rus tacirlərinin Cənubi Qafqazda ağalığını təmin edə bilmədi. 1831-ci il 3 iyunda verilmiş ticarət “ Əsasnamə“si ilə yeni tariflər müəyyənləşdirildi. Bu “Əsasnamə“­yə görə Avropa malları Azərbaycan vasitəsi ilə üçüncü ölkəyə aparıla bilməzdi. Çarizmin Cənubi Qafqazda həyata keçirdiyi bu tədbir I Pyotrun merkantilizm siyasəti ilə oxşar idi. 1836-cı il 6 iyun fərmanı ilə daxili gömrük (rəhdar) sistemi ləğv edildi. Ən çox Rusiya və İranla ticarət aparan Azərbaycan Osmanlı dövləti, Almaniya və digər Avropa ölkələri ilə də ticarət əlaqəsi saxlayırdı.