İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi kayit dişi ekonomi Doç. Dr. Gamze Öz Yalaman kayit dişi ekonomi ve etkileri Hazırlayan: nubar khanizada

Ekolojik sorunları derinleştirme Çarpık şehirleşme doğurma Çocuk işçiliğini teşvik etme Devletin egemenliğini zayıflatma Sosyal ahlakı tahrip etme Yolsuzluk ve rant arayışını genişletme Demokrasi ve hukuk sistemini zayıflatma Vatandaşın devlete bağlılığını zayıflatma Toplumda suç oranını artırma

Kaynak: Elşen Bağırzade, Kayıt Dışı Sektörün Ekonomideki Rolü Tartışmaları Üzerine: Bir Literatür Taraması, 2015
4. Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadelede Alınması Gereken Önlemler

Son yıllarda dünya ekonomisinde yaşanan çalkantı, koronavirüs enfeksiyonunun (COVID-19) kısa sürede dünya çapında hızla yayılması, ekonominin düzenlenmesi ve yönetiminde bir takım sorunların aciliyetini artırmıştır. Bunlar arasında şeffaflığın artırılması, hesap verebilirliğin iyileştirilmesi, muhasebe ve kontrol sistemleri, vergi politikası ve kayıt dışı ekonomiyle mücadelede istisnai bir öneme sahiptir.

Kayıt dışı ekonominin bir bütün olarak dünya ekonomisine özgü bir sorun olduğu ve çözümünün uluslararası mücadele ile karakterize edildiği biliniyor. Aynı zamanda, idari önlemlerin bu sorunu çözmede tam anlamıyla etkili bir araç olarak görülmediği de yaygın olarak kabul edilmektedir. Bu küresel soruna etkin çözüm, iş ortamının verimliliğini artırmaya ve gölge ekonominin nedenlerini ortadan kaldırmaya yönelik reformlardan geçdiği çoğu ülke tarafından kabul edilmiştir.

Yeni çağın zorlukları açısından mevcut ekonomik ilişkilerin gözden geçirilmesi, kayıt dışı ekonominin azaltılmasında en önemli konu olarak ele alınmayı beklemektedir. Kayıt dışı ekonomiye karşı mücadele üç ana yoldan yürütülmelidir: izin verme, kontrol etme ve yasaklama.

İlk yol, kayıt dışı ekonomiye ait işletmeleri ve faaliyetleri yasallaştırmak için önlemler almaktır. Bu, her şeyden önce, özel mülkiyet kurumunun güçlendirilmesini, devlet koruma mekanizmasının oluşturulmasını, özel mülkiyetin yasal olarak teşvik edilmesini içerir.

İkinci yön, idari, yasal, bağımsız ve kamu kontrol sistemlerinin girişimcilik faaliyetleri üzerinde kaliteli ve teşvik edici kontrol sağlamaktır.

Üçüncü yön, haksız rekabet ve sosyal açıdan tehlikeli girişimcilik türleri (ekonomik dolandırıcılık, kara para aklama, rüşvet, diğer ekonomik suçlar, vb.) için kurumsal çerçeveyi iyileştirmek ve uygulamaktır.

Aynı zamanda, daha somut mücadele yollarını da unutmamalıyız. Bunlar arasında vergi ve gümrük kaçakçılığına karşı mücadele, nakitsiz ödemelerin geliştirilmesi, kamu mali kaynaklarının verimli kullanımı, iş ortamının iyileştirilmesi, kayıt dışı ekonominin ölçülmesi ve daha fazlası yer alıyor. Bir diğer önemli konu da kayıt dışı ekonominin canlandırılması konusunda kabul edilen ve mevcut mevzuatın yetkin ve objektif bir incelemesinin yapılmasıdır.

İş yapılarının askıya alınmasının nedenleri de analiz konusudur ve daha sonra kayıt dışı ekonomiye geçip geçmeyeceklerini belirlemek de önemli olacaktır. Vergi yükünü azaltmak, işletmelerin kayıt dışı ekonominin çekiciliğini hafife almasını önlemenin ana yollarından biri olarak düşünülebilir. Mali raporlama sahtekarlığının ortadan kaldırılması iç ve dış kontrollerin odak noktası olmalıdır. Uygun bir yatırım ortamı yaratmak, kayıt ve raporlama formlarını basitleştirmek, sosyal sigorta ödemelerini iyileştirmek, ilgili sosyolojik araştırmalar yapmak ve medyanın yaygın kullanımı ve diğer faktörler de gölge ekonomiyle mücadelede uluslararası uygulamada kullanılmaktadır.

Kayıt dışı ekonomi kendisini daha çok kayıt dışı istihdam, beyan edilmemiş gelir ve çift girişli defter tutma olarak gösteriyor. Bu durumda, kayıt dışı ekonomiyle mücadelenin niteliği, ekonomik mevzuatın daha da iyileştirilmesi ve düzenlemelerin uygulanması üzerindeki kontrolün güçlendirilmesi, denetim kurumunun öneminin artırılması, vergilendirme ve gümrüklerde sağlıklı rekabetin sağlanması, hesap verebilirliğin ve muhasebenin etkin bir şekilde organize edilmesidir. Ayrıca uluslararası standartlara uygun olarak yolsuzlukla mücadelede ciddi bir artış ve daha da derinleşme gerektirmektedir. Özellikle, bu alanlardaki eksiklikler kayıt dışı ekonomiyi besliyor ve genişlemesinin önünü açıyor. Buna ek olarak, kayıt dışı ekonomi ile mücadele, bütçe fonlarının şeffaf kullanımı alanındaki mevcut sorunları kararlılıkla ele almak için kamu harcamalarının daha iyi planlanmasını ve kullanılmasını gerekli kılmaktadır.
Sonuç

Kayıt dışı ekonomi artık hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkeleri endişelendiren bir olgudur. Kayıt dışı ekonomi, adından da anlaşılacağı gibi en basit anlamda kayıt dışı faaliyetlerden oluşmaktadır. Evde üretim veya yasadışı ekonomik faaliyet gibi piyasa dışındaki ekonomik faaliyetlerden oluşabilir ve insanlar vergiler ve sosyal güvenlik primleri üzerindeki ağır yüklerden kaçınmak için kayıt dışı duruma yönelebilir.

Kayıt dışı ekonomi, ekonominin devletten ve toplumdan gizli saklanılan ve aynı zamanda devletin kontrol ve muhasebe politikasının dışında kalan kısımdır. Dolayısıyla, kayıt dışı ekonomi gizli bir ekonomi olarak düşünülebilir. Kayıt dışı ekonomi, resmi olarak kayıtlı olmayanların yanı sıra ekonomide gözlemlenmeyen kısımları da içerir. Ancak bir bütün olarak ekonomiyi kapsayamaz. Yani, ekonominin devlet kontrolünün dışında bırakılamayacak sektörleri var.

Son olarak belirtmek isterim ki, çalışmamda farklı araştırmacıların düşüncelerine yer verdim. Fakat hepsinin ortak düşüncesi kayıt dışı ekonominin olumsuz etkileriyle yanaşı olumlu etkilerinin de olması, ama ne kadar olumlu etkisi olursa olsun olumsuz etkisi daha baskın ve daha büyük sorunlara yol açıyor. Yani, kayıt dışılığın bazı alanları halka çalışmak ve para kazanmak imkanı tanıdığı için, yasal olmayan, ülkede dengeleri bozan, toplum tarafından zararlı ve ahlaka aykırı kabul edilen durumları da gözardı etmemek lazım.

Kısaca, ülkelerde kayıt dışılığa belirli bir sınır tanınarak izin verilmesi gerektiğini düşünüyorum. “Az çoktur” felsefesi ile yola çıkarak, küçük çaplı ve topluma zararsız kayıt dışılığın faydasının zararından daha çok olduğunu düşünüyorum ve bunun önüne geçilmesine gerek olduğunu sanmıyorum. Ayrıca bu tür kayıt dışılığın belirlenmesi de oldukça güç bir durumdur.