Ilm-fan muammolari yosh tadqiqotchilar talqinida



Yüklə 4,85 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə170/202
tarix20.11.2023
ölçüsü4,85 Mb.
#165006
1   ...   166   167   168   169   170   171   172   173   ...   202
“Ilm fan muammolari yosh tadqiqotchilar talqinida” mavzusidagi 9

Kalit so‘zlar: 
Gilbert, masalalar,maruza,matematika, Anri Puankare.
 
 
Mavzu: 
900-yilning 8-avgust sanasida Butunjahon matematiklarining II-xalqaro 
kongressida olmon matematik olimi David Gilbert (1862-1943) «Matematika 
muammolari» deb nomlanuvchi tarixiy ma’ruzasini o‘qib eshittirdi. Mazkur 
ma’ruzada 23 ta murakkab matematika masalalar ro‘yxat tariqasida beyon qilingan 
bo‘lib, ma’ruzachining ta’rifiga ko‘ra, matematika fanining keyingi taraqqiyoti ko‘p 
jihatdan ushbu masalalarning yechilishi bilan uzviy bog‘liq bo‘lishi taxmin qilingan. 
Gilbert haq bo‘lib chiqdi. U o‘sha kongressda bayon qilgan ro‘yxatdagi murakkab 
matematik masalalarning yechimiga keyingi bir necha avlod matematiklar uchun eng 
oliy ilmiy maqsadga aylandi. Hozirda Gilbert masalalarining aksariyati o‘z yechimini 
topgan, lekin ular ichida hanuz olimlarga tinchlik bermayotganlari ham bor. 


“Ilm-fan muammolari yosh tadqiqotchilar talqinida” 
mavzusidagi 9-sonli respublika ilmiy konferensiyasi
 
217 
Gilbertning o‘sha mashhur ma’ruzasidan uch yilcha avvalroq boshqa bir nufuzli 
olim Anri Puankare (1854-1912) Syurix kongressi uchun shunga o‘xshash ma’ruza 
tayyorlagandi. o‘z ma’ruzasida Puankare matematik analiz va matematik fizika 
orasidagi o‘zaro uzviylik masalalariga e’tibor qaratgan bo‘lib, ularning hal etilishi 
ya’ni, isbotlanishi matematika va fizikaning keyingi rivoji uchun ulkan qadam 
bo‘lishini ta’kidlagan. 
Parij kongressi uchun Gilbertga shunga o‘xshash ma’ruza qilish taklifi bilan 
chiqishganida, olim bu fikrni Puankarega nisbatan behurmatlik bo‘lishini aytib rad 
etgan edi. Lekin, Gilbertning do‘sti va salohiyatda undan kam bo‘lmagan boshqa bir 
matematik olim German Minkovskiy, uni bu borada umuman boshqacha yo‘l tutish 
mumkinligiga ishontirdi. Uning maslahatiga ko‘ra, Gilbert o‘z ma’ruzasida o‘sha 
davrning eng murakkab masalalari sifatida qaralayotgan, hamda, yaqin kelajak 
matematiklari hal etishi (isbotlashi) lozim deb qaralgan muammolarni o‘rtaga 
tashlashi kerak edi. Shunday qilib, Minkovskiyning maslahati bilan, Gilbert mana 
yaqin 100 yildan ziyod vaqtdan buyon dunyo matematiklarini aqlini shoshirib 
kelayotgan 23 ta muhim va murakkab matematik masalalar ro‘yxatini e’lon qildi. 
Gilbert o‘z maruzasida matematikaning keyingi taraqqiyoti uchun eng muhim 
deb hisoblagan bo‘limlariga katta e’tibor qaratgan. Masalalarni saralashda eng 
birinchi mezon, qo‘yilgan muammoning murkkabligi professional matematiklarning 
diqqatini torta oladigan darajada yetarlicha qiyin bo‘lishi, shu bilan birga u albatta 
yechimga ega bo‘lishi lozim edi. Shuningdek ikkinchidan, Gilbert iddaosiga ko‘ra, 
mazkur masalalarning bayoni, ya’ni, sharti «birinchi duch kelgan odamga ham 
tushuntirsa bo‘ladigan darajada ravon bo‘lishi» kerak edi. Gilbertning birinchi 
muddaosi o‘zi istaganidek amalga oshdi. Ikkinchisi esa faqat rasmiy bir mulohaza 
o‘laroq qolib ketdi. Zero nafaqat Gilbertning o‘sha mushkul matematik 
muammolarini, balki, o‘rtacha murakkablikdagi har qanday matematik masalani ham, 
birinchi duch kelganga tushuntirsa bo‘ladigan sodda va ravon bayon qila bilish 
uchun, o‘sha birinchi duch keluvchini Gyottingen yoki, Prinston kabi oliy 
matematika institutlari yo‘laklarida poylash kerak Ma’ruzaning o‘zida vaqt tig‘izligi 
sababli Gilbert faqat 10 ta masala bayoniga to‘xtalgan xolos. Lekin u yuqorida ham 



Yüklə 4,85 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   166   167   168   169   170   171   172   173   ...   202




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin