Imkoniyatlari

ǀ
ISSUE 5 
ǀ
2022 
ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) 
Passport: 
http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
  
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 220
Ta'kidlash lozimki, ixtisoslashuv barcha narsa yoki mahsulotni ishlab chiqarish 
bilan belgilanmaydi. Uning uchun quyidagilar talab etiladi: 
— mazkur tarmoq mintaqa yoki milliy iqtisodiyot tarkibida salmoqli o'ringa ega 
bo‘lmog‘i lozim; 
— yaratilgan mahsulot mahalliy ehtiyojni to‘la qondirgan holda tovar sifatida 
bozorga chiqarilishi kerak; 
— ixtisoslashuv rayonlararo yoki mamlakatlararo tovar ayirboshlash, tashqi savdo 
aloqalarini taqozo etadi va h.k. 
Yuqoridagi talablarga muvofiq aytish mumkinki, O‘zbekiston Respublikasi tabiiy 
gaz, paxta va paxta tolasi, ipakchilik, qorako'lchilik, meva va sabzavotchilikka 
ixtisoslashgan. Aynan ana shu va yana bir qator iqtisodiyot tarmoqlari 
mamlakatimizning xalqaro mehnat taqsimotidagi o'rnini belgilab beradi. Demak, 
hududiy mehnat taqsimoti ishlab chiqarishni iqtisodiy makonda alohida sohalar bo'yicha 
“bo‘lib” yuboradi. Natijada har bir joyning “kimligi”, nima bilan shug‘ullanishi vujudga 
keladi. Shuning uchun ixtisoslashgan tarmoq orqali joy (mamlakat, viloyat, rayon, 
shahar va h.k.) tushuniladi, joy esa — uning nima bilan mashhurligini bildiradi. 
Masalan, kofe deganda Braziliya, Braziliya deganda kofe; Choy deganda Xitoy va 
Hindiston, O‘zbekiston deganda paxta; ko'mir deganda Angren... 
Hududiy mehnat taqsimotining shakllanishiga qator omillar ta'sir qiladi. Ularga 
tabiiy sharoit va tabiiy boyliklar, aholi va mehnat resurslari, iqtisodiy geografik о‘rin, 
bozor iqtisodiyoti (talab va taklif munosabati) kabilar kiradi.
Jumladan, tabiiy sharoit va tabiiy resurslarning turli tumanligi mamlakat yoki 
mintaqada xo‘jalik yuritish ning turli yo‘nalishlarini vujudga kelishiga asos bo'lib 
xizmat qiladi. Tog‘, voha va vodiy, cho’l, o’rmonzor, issiq iqlim yoki qurg‘oqchilikda 
shularga mos holda iqtisodiyot ixtisoslashuvi ham turlicha bo‘ladi. Faraz qilaylik, agar 
O‘zbekiston hududi (tabiati) faqat Qizilqum cho‘llari yoki Ustyurt platosi yoki faqat 
Farg‘ona vodiysidek bo‘lganda, ehtimol, xo‘jalik tizimi ham ancha bir tomonlama 
bo‘lar edi. Shu nuqtai nazardan aytish mumkinki, mamlakat, mintaqa hududining yer 
usti tuzilishi, iqlim, qazilma boyliklari qanchalik turli-tuman bo‘lsa bu yerda hududiy 
mehnat taqsimoti, iqtisodiyotni kompleks rivojlantirish uchun shunchalik katta 
imkoniyatlar mavjud bo‘ladi. Hududning tabiiy geografik jihatdan har xilligi bu uning 
“baxtidir”, zero tabiatda, Yerki, ularni boshqarish boshqa tipdagi rayonlarga qaraganda 
osonroq va qulayroq. Xo’sh, iqtisodiy rayonlar nima uchun kerak?
Avvalambor bu rayonlarsiz iqtisodiy geografiya fanining o’zi ham bo‘lmaydi 
(rayon — joy, yer, hudud, demak “geo”). Shundan kelib chiqqan holda aytish 
mumkinki, iqtisodiy rayon iqtisodiy geografiyadir. Binobarin, iqtisodiy geografiya 
fanining tarixi iqtisodiy rayonlarning shakllanishi, hududiy mehnat taqsimotining 
natijasidir. Iqtisodiy rayonlarsiz, hududning ichki jihatdan iqtisodiy turli-tumanligini 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3