Individual psixalogik konsultatsiyaning asosiy tushunchalari Reja

Individual psixalogik konsultatsiyaning asosiy tushunchalari
Reja
1. Konsultatsiya bosqichlari
2.Treningga qo`yiladigan asosiy shartlar
3. Konsultatsiya amaliyotidagi ayrim yo‘nalishlar

Konsultatsiya boskichlari

Ba'zida psixolog-konsultantning o'zi etarli emas, chunki mijoz o'zi va uning muammosi haqida e'tirof etgan. Keyinchalik to'g'ri xulosalar chiqarish va mijozning muammosini hal qilish bo'yicha asosli tavsiyalarni shakllantirish uchun psixolog ba'zida u haqida qo'shimcha ma'lumotlarga muhtoj bo'ladi. Bunday holda, o'z xulosalari va xulosalarini shakllantirishdan oldin, psixolog-konsultant mijoz yoki mijoz bilan bog'liq bo'lgan va maslahat uchun foydali bo'lgan ma'lumotlarni taqdim etadigan boshqa shaxslar bilan qo'shimcha suhbat o'tkazadi. Psixolog-maslahatchi mijozning muammosi to'g'risida boshqa odamlar bilan suhbatlashmoqchi ekanligi, u mijozni oldindan xabardor qilishi va undan ruxsat so'rashi kerak. Ba'zida mijozning muammosi to'g'risida qaror qabul qilish uchun maslahatchi psixolog bir qator psixologik testlardan foydalangan holda mijozni qo'shimcha tekshirishni talab qilishi mumkin. Bunday holda, maslahatchi mijozga bunday tekshiruv zarurligini, xususan, u nimadan iborat bo'lishini, qancha vaqt davom etishini, qanday borishini va qanday natijalar berishi mumkinligini tushuntirishi kerak. Shuningdek, mijozga uning psixologik tekshiruvi natijalarini qanday, qaerda va kim tomonidan ishlatilishi yoki amalda foydalanish mumkinligi to'g'risida oldindan aytib berish kerak. Agar mijoz psixologik test o'tkazishga rozi bo'lmasa, unda psixologik maslahatchi buni talab qilmasligi kerak. Shu bilan birga, u majburdir - agar bu haqiqatan ham shunday bo'lsa - mijozni psixologik testlarda qatnashishdan bosh tortishi uning muammosini tushunishni qiyinlashtirishi va uning optimal echimini topishi mumkinligi haqida ogohlantirishi shart. Psixologik maslahatning asosiy bosqichlari Psixologik maslahat berishning butun jarayoni boshidan oxirigacha maslahat 65 berishning asosiy bosqichlari ketma-ketligi sifatida ko'rsatilishi mumkin, ularning har biri maslahat jarayonida zarur bo'lib, muayyan muammoni hal qiladi va o'ziga xos xususiyatlarga ega. Psixologik maslahatning asosiy bosqichlari quyidagilardan iborat. 1. Tayyorgarlik bosqichi.Ushbu bosqichda psixolog-konsultant mijozni oldindan tayinlash orqali, uning reestrida mavjud bo'lgan ma'lumot bilan tanishtiradi, shuningdek mijoz haqida ma'lumotni uchinchi shaxslardan olish mumkin, masalan, mijozning maslahat olish uchun murojaatini qabul qilgan psixologik maslahat xodimidan. Ishning ushbu bosqichida psixolog-maslahatchi, qo'shimcha ravishda, ushbu bobning oldingi qismida muhokama qilingan deyarli barcha narsalarni bajarib, o'zini konsultatsiyaga tayyorlaydi. Ushbu bosqichda psixologkonsultantning ish vaqti odatda 20-30 daqiqani tashkil qiladi. 2. Tyuning bosqichi.Ushbu bosqichda psixologmaslahatchi mijoz bilan shaxsan uchrashadi, u bilan tanishadi va mijoz bilan birgalikda ishlashga tayyorlanadi. Mijoz, o'z navbatida, xuddi shunday qiladi. O'rtacha, bu bosqich o'z vaqtida, agar hamma narsa oldindan maslahat uchun tayyor bo'lsa, 5 dan 7 minutgacha davom etishi mumkin. 3. Tashxis bosqichi.Ushbu bosqichda maslahatchi psixolog mijozning iqrorligini tinglaydi va uning tahlillari asosida mijozning muammolarini aniqlaydi va aniqlaydi. Ushbu bosqichning asosiy mazmuni - mijozning o'zi va uning muammosi (iqrorlik) haqidagi hikoya, shuningdek mijozning muammolarini aniqlashtirish va eng yaxshi echimni topish zarur bo'lsa, mijozning psixodiagnostikasi. Psixologik maslahatning ushbu bosqichi uchun zarur bo'lgan vaqtni aniq aniqlashning imkoni yo'q, chunki uning ta'rifi ko'p jihatdan mijozning muammosi va uning individual xususiyatlariga bog'liq. Amalda, bu vaqt psixologik test uchun zarur bo'lgan vaqtni hisobga olmaganda kamida bir soatni tashkil qiladi. Ba'zida psixologik maslahatning ushbu bosqichi 4 soatdan 6-8 soatgacha davom etishi mumkin. 4. Tavsiya etiladigan bosqich. Konsultant psixolog oldingi bosqichlarda mijoz va uning muammosi to'g'risida zarur ma'lumotlarni to'plagan holda, ushbu bosqichda mijoz bilan birgalikda o'z muammosini hal qilish bo'yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqadi. Mana bu tavsiyalar aniqlangan, aniqlangan, barcha muhim tafsilotlarda aniqlangan. Odatda psixologik maslahatning ushbu bosqichidan o'tish uchun o'rtacha vaqt 40 daqiqadan 1 soatgacha. 5. Nazorat bosqichi.Ushbu bosqichda psixolog-konsultant va mijoz mijoz tomonidan qabul qilingan amaliy tavsiyalar va tavsiyalarning amalda qanday bajarilishi monitoringi va baholanishi to'g'risida o'zaro kelishib olishadi.
Treningga qo`yiladigan asosiy shartlar
Ijtimoiy psixologik trening insonlar o’rtasidagi sog’lom munosabatlarning bo’lishiga erihishni maqsad qilib qo’yar ekan, uni o’tkazuvchi, uyushtiruvchi shaxs va uning o’z ishini mukammal bilishi faoliyat samarasini ta'minlovchi asosiy omillardan biridir. Trening o’tkazuvchiga qo’yiladigan asosiy shartlardan va talab-lardan biri sho’qi, u muloqot jarayonining barcha qirralarini professional darajada mukammal egallagan bo’lishi kerak U ham bo’lsa - nazariy bilimlarni bevosita amaliyotda, trening jarayonida qo’llay olishidir. Ularni odatda trenerlar, instruktorlar, boshlovchilar, deb atashadi. Demak treninglar uyushtiruvchi muassasa yoki tashkilotda eng avvalo e'tibor berilishi zarur bo’lgan narsa ham sho’qi, u erda ijtimoiy psixologik treningni olib boruvchilarni o’qitish, tayyorlash, ulardan mutaxassis etishtirishdir. Trener shaxsiga qo’yiladigan talablar quyidagilar: 1) u avvalo o’zgalar shaxsiga xos bo’lgan psixologik xususiyatlarni juda yaxshi bilishi va bunda inglizlar aytganidek "O’zgalar psixologiyasini bilish - ular ustidan xukmronlikning bir shaqlidir", degan naqlni esdan chikdrmaslikdir; lekin bunda pedagogik altruizm, ya'ni o’zgalar manfaatini o’zinikidan ustun kuyish xislati mavjud bo’lishi kerak; 2) o’zining shaxsiy fazilatlari va psixologiyasini mukammal bilishi va uni boshqara olish qobiliyatiga ega bo’lishi zarur; 3) har qanday chigal yoki ziddiyatli vaziyatlardan chikib ketishgina emas, balki uning oldini ola bilish, vaziyat to’g’ri kelganda esa uni bartaraf etib, ishtirokchilarga to’g’ri maslaxat bera olish; 4) empatiya, ya'ni o’zgalar xolatlarini chukur xis qila olish qobiliyatining mavjudligi; 5) o’zgaruvchan, moslanuvchan aql soxibi bo’lish, kutilmagan holatlarga o’zini oldindan tayyorlash, o’zini yo’qotmaslik; 6) o’z xatti-harakatlarini doimo ma'lum maromda ushlash va kerak bo’lsa o’zidagi motorikani rivojlantira olish; 7) o’zgalar nutqi, reaktsiyalarini aniq tushu-nish va tinglash, mimika va harakatlar moxiyatini to’g’ri galkin etish va tushunish; 8) tinglovchilar va o’yin ishtirokchilarining extiyojlari va qiziqishlariga qarshi bormaslik; 9) rejalashtirish qobiliyatining bo’lishi, bunda oldinda kutilayotgan jarayonning barcha muhim va nomuhim jixatlarini oldindan taxminan bo’lsa ham, tasavvur qilib, aniq reja to’za olish; 10) o’ziga ishonch, e'tikodning mavjudligi, real tafakkur va irodaning bo’lishi. Boshlovchi trenerning asosiy vazifalari ham uning shaxsiga qo’yiladigan talablardan bevosita kelib chikadi. Ya'ni, u avvalo ta'lim dasturiga ega bo’lishi kerak Dasturga moe stsenariylar tanlay bilishi, ularni kerak bo’lsa, har bir aniq xrlat va vaziyatga moslashtirishi, mashg’ulotlarni tashkil qilishda ham ushbu holatlarga e'tibor qaratishi shart. Qatnashchilarning yoshi, jinsi, kasbiy malakalari, madaniyati darajasi va extiyojlariga mos ravishda dastur va stsenariylarga o’z vatstida tuzatishlar kiritish qobiliyatiga ega bo’lishi, mashg’ulotlar shakli, vaqti, joyini ham yo’qoridagi omillarga moe ravishda tanlashi ularning samaradorligiga bevosita ta'sir ko’rsatadi. Imkoniyat boricha, tinglovchilarni mashg’ulotlar boshlanishidan avval mavzu buyicha yozma matnlar bilan ta'minlashi va ma'ro’zalarni iloji boricha, o’zi o’qib, amaliy mashg’ulotlarga ham begonalarni jalb qilmagani ma'kul. Chunki bu erda "nimaga urgatish" va "qanday urgatish" degan savollarga javobgar shaxs bir kishi bo’lsa, harakatlarda uygunlik bo’lishi mumkin. Ijtimoiy psixologik treningda boshlovchi roliga duch kelgan shaxslarni jalb etib bo’lmaydi. Chunki mashg’ulotlarni o’tkazuvchi maxsus tanlovlarda ishtirok etgan bo’lishi va unda uning kommunikativ maxrrati, o’z-o’zini nazorat qila olish qobiliyati, bosikligi, xissiyotlarning mukobilligi, ularga ma'lum ma'noda turgunlik xos bo’lishi shart. Tanlovni umuman xolis ekspertlar o’tkazib, trenerlarni tayyorlash kurslari ham nisbatan o’zok muddatga muljallangan mashg’ulotlar tizimidan iborat bo’ladi.Ishda samarali muloqotga erihish uchun quyidagi omillar xisobga olinishi maqsadga muvofik: a) maqsadning aniq bo’lishi, uning boshlovchi va ishti-rokchilar tomonidan bir xil idrok qilinishi va tushuni-lishi. Demak bu urinda guruxiy va individual maqsadlar o’rtasidagi moslik va kelishuvning mavjudliligiga e'tibor qaratilishi shart; b) ikki tomonlama muloqotning mavjudligich ya'ni fikr va xissiy kechinmalarning aniqligi, ochikligi va rostguylik tamoyillariga e'tibor berish; v) faol ishtirok va guruxdagi liderlikning a'zolar o’rtasida teng taksimlanishiga erihish, ya'ni guruxda Yaqqol ko’zga tashlangan lider yoki doimo o’z xissiy-kechinmalarini va irodasini boshqalarga o’tkazishga xarakat qilayotgan shaxsning bo’lmasligi; g) ta'sir ko’rsatish yoki ruxiy tazyikning ishtirokchilar bilimlari, qobiliyatlari va malakalariga asoslanishi, lekin bunda boshqalarning kamsitilishiga yo’l kuymaslik; d) qaror kabo’l qilish va munozaralarni yakunlash boskichlarida vaziyatga qarab, boshlovchining tashabbusni o’z kuliga olish huquqidan foydalanish; e) ba*s va tortishuvlarga doimo to’g’ri, oqilona, odilona, konstruktiv tus bera olish, bu omil ishtirokchilar tashabbuslarini qo’llab-quvvatlaydi va ularda shaqllanadigan sifatlarning mustahkamlanishiga zamin xozirlaydi; j) gurux faoliyatining samaradorligi masalasi ham usha gurux a'zolari tomonidan baxolanishi o’yin yoki munozarani yana davom ettirish yoki tuxtatish masalasiga oydinlik kiritadi, aks xrlda boshlovchi bu mas'uliyatni o’z buyniga olsa, unda gurux o’z faoliyatidan ko’nikmay qolishi mumkin. z) T-gurux a'zolarining maksimal tarzda o’zini ko’rsatish, xattoki, o’zidagi yashirish emotsiyalarni va yangiliklarni ro’yrost namoyon etishga undash lozimki, toki u har qanday haroitda ham o’z individualligini ko’rsatish qobiliyatiga ega bo’lsin. Shunday qilib, ijtimoiy psixologik treningning samaradorligi bir tomondan, ishtirokchilarning faol «atnahishlari va o’zlarini erkin xis qilishlariga boglik bo’lsa, ikkinchi tomondan, bu narsa, boshlovchi -trener shaxsining xususiyatlariga bevosita boglikdir. Huning uchun ham trener yosh bo’lsa va unda ijtimoiy psixologik trening o’tkazish tajribasi etishmasa, u o’ziga xos va moe auditoriyami topib ishlashi, birdaniga kattalar guruxida, 6 noma'lum kishilar bilan ishlashdan o’zining tiyishi kerak Chunki agar u o’z amaliy faoliyati boshidayok maglubiyatga uchrasa, keyinchalik u xech qachon trening mashg’ulotlari o’tkaza olmasligi mumkin. Bu unda shaxsiy tushkunlikni keltirib chiqarib, o’zi yordamga muxtoj bo’lib soladi. Boshlovchi ham o’z faoliyatining amalga oshirishida yo’qoryda ta'kidlanganidek IPTning turli shakllaridan o’ziga ma'kulrok turidan boshlashi mumkin. Masalan, o’zidan yosh bo’lgan bolalar guruxida turlicha oson o’yinlar tashkil qilish, savol-javob guruxlarini uyushtirish, dumalok stol atrofida turli xayotiy kazuslarni muxrkama silishga urgatishi mumkin. Chunki, psixodramatik o’yinlar, ayniqsa, sotsiodramapar shaxsdan yo’qsak kasbiy sifatlarni, insonlar bilan ishlash tajribasini talab qiladi. Boshlovchidan talab qilinadigan psixologik professionalizmning asl moxiyati shundaki, u odamlar ko’ziga va xatti-harakatiga sarab, ularning niyat-istaqlarini, treningda ishtirok etish qobiliyatini taxminan oldindan chamalay olishi va o’yin davomida moxirlik bilan ular harakatini zimdan boshqarish qobiliyatiga ega bo’lishi shart. Shuning uchun maxsus ijtimoiy psixologiya kurslarida taxsil olmagan, professional tayyorgarlikka ega bo’lmagan shaxslar treningni boshqara olmaydilar. Bundan tashkari, boshqaruvchi shaxslardan fidoyilik o’z manfaatini o’zgalarnikidan pastrok kuyish, sabr-chidam, tezkorlik faxm-farosat sifatlari talab qilinadi. Bu sifatlar, ma'lumki, nafaqat nazariy tayyorgarlik asosida, balki ko’prok xayotiy mulotsot va ijtimoiy faoliyatning murakkab turlarida faol ishtirok etish natijasidagina kulga kiritidadi, Bu urinda kitobxon diqqatini ikki narsaga qaratish urinlidir. Birinchidan, o’zbek xalki va O’zbekistonda yashayotgan boshqa millat vaqillarida asrlar davomida shaqllanib, saykal topgan muomala madaniyati, odob-axloqqa aloqador fazilatlar va kadriyatlar borki, ular dunyo tsivilizatsiyasi doirasida juda yo’qori baxolanib kelinmokda. Lekin, ana shu olijanob insoniy munosabatlarda ayrim jixatlar borki, ular aynan ijtimoiy psixologik treningni tashkil qilish va o’tkazishda o’ziga xos xususiyatlarni keltirib chiqaradi. Masalan, o’zgalar fikriga ergahish, shaxs yoshi va xayotiy tajribasini, jamiyatdagi obro’-e'tiborni har qanday haroitda ham xisobga olish, tankid yoki o’zini tankid qilishda yo’z-xotirlik fazilatlari, o’z xissiy kechinmalarini o’zgalar oldida ochiq-oydin izxor qilmaslik Evropa standartlari buyicha ijtimoiy psixologik treningni tashkil qilish va o’tkazishga monelik qilishi mumkin. Ikkinchidan, xalkning, ayniqsa, yoshlarning yangiliklarga intiluvchanligi, yangi innovatsion texnologiyalar, xorijiy tillarni o’rganishga intiluvchanligi va bu boradagi yoshlar iqtidorini xisobga oladigan bo’lsak ularda jaxon talablari darajasida treninglarni fakzt yoshlar auditoriyasida etish maqsadga muvofikmikin, degan tabiiy savol paydo bo’ladi. Bizning fikrimizcha, har qanday vaziyat eki omil doirasida ham etnopsixologik va xududiy o’ziga xosliklar xisobga olinishi zarur. Bu urinda shu narsa xech qanday e'tirozsiz kabo’l qilinishi lozimki, xrzirgi davrda o’qitish va talim-tarbiya tizimining barcha jabhalarida faol ijtimoiy psixologik tayyorgarlik usullaridan foydalanish va foydalanilganda ham uning eng samarali, millat psixologiyasiga mos uslublarni keng targib etish va amaliyotlarda joriy etish lozim. O’zbekistan Respublikasida kadrlar tayyorlash buyicha milliy dasturni amalga oshirishda ham o’zluksiz ta'limning barcha boskichlarida faol metodlardan keng ko’lamda foydalanish o’zining samarasini berishi shubxasiz. Zero, bugungi kunda bilimdonlikning eng muhim jixatlaridan biri ham ijtimoiy psixologik bilimdonlikdir. Bu narsa, ayniqsa, kattalar faoliyatini to’g’ri tashkil etish va uni o’zgartirish borasida o’z urniga ega
Konsultatsiya amaliyotidagi ayrim yo‘nalishlar
Psixodinamik yo`nalish.Psixodinamik yo`nalishga psixoanalitik nazariyaga yo`naltirilgan psixotеrapiya turlari kiradi: klassik psixotahlil (Frеyd), Adlеrning individual psixologiyasi, Yungning analitik psixologiyasi, Rankning irodaviy tеrapiyasi, Shtеkеlning faol analitik tеrapiyasi, Fromm-Rayxmannning intеrpеrsonal psixotеrapiyasi, Xornining xaraktеrologik tahlili (tahlili), gumanistik psixotahlil (Fromm), Klyaynning ego-tahlili, Sallivanning intеrpеrsonal psixotеrapiyasi va boshqalar. Mazkur yo`nalish asosi Z.Frеydning ishlaridir. Frеyd birinchi bo`lib psixikani instinkt, aql va ongning urish maydoni sifatida tasvirlagan. «Psixodinamik» atamasi shaxsni tashkil qiluvchi tuzilmalar orasidagi tugallanmas tortishuvlarni aks ettiradi. Psixodinamik yo`nalish ta’limoticha, dеtеrmеnizm ongsiz psixik jarayonlar bilan ta'riflanadi. Shunga binoan shaxsda anglanmagan qarama-qarshi motivlarni, intrapsixik mojarolarni asl sabablarini hamda mijoz muammolarini hal qiluvchi muhim yеchimlarni mijoz tomonidan anglanilishi muhimligiga etibor bеriladi. Z.Frеyd o`z asarlarida instinktiv hayot talabi va unga qarshilik ko`rsatish natijasida yuzaga kеladigan intrapsixik mojarolar oqibatida insonda turli kasalliklar namoyon bo`la boshlashini ma’lum qiladi. Psixodinamik yo`nalishning asosiy maqsadi anglanmagan holatlarni anglanilishidir. Psixodinamik yo`nalish asosida faoliyat ko`rsatayotgan psixolog shaxsni chеgaralangan, bosilgan impulslari ularga ko`rsatilgan qarshiliklarini topishga qaratilgan. Ularning fikricha, anglanish hosil bo`lishi bilan shaxsda o`zgarishlar yuz bеra boshlaydi. Psixodinamik yo`nalishning asosiy jarayonlari: Konfrontatsiya − mijoz tomonidan tadqiqot uchun zarur bo`lgan psixik jarayonlarning aniqlanishi. Aniqlik kiritish − aniqlangan jarayonlarning asosiylarini qo`shimchalaridan ajratish. ntеrprеtatsiya(izohlash) − voqеalarni asosiy mazmuni yoki sababini aniqlash. Qayta ishlash − qaytarish yordamida bеrilgan matеrialni mijoz tushunchasida intеgratsiya qilish. Psixodinamik yo`nalishda asosan mustaqil assotsiatsialar, ko`chirish va qarshilik rеaksiyalarini tahlili, tush ko`rish tahlili hamda kutilmagan xatti-harakatlar tahlilini o`z ichiga olgan vеrbal usullardan iborat mеtodlardan foydalaniladi. Masalan, Frеyd asosan “katarsis” mеtodidan, Yung “faol tasavvur” mеtodidan, Xorni “hayot yo`llarini birgalikdagi tahlili” mеtodlaridan foydalangan bo`lsa, Sallivan psixiatrik intеrvyu mеtodlarini qo`llagan. A.Adlerning analitik individual psixokorreksiyasi. Uning bosh g`oyasi quyidagicha: inson mukammallikka intiladi, chunki unda o`zidan qoniqmaslik hissi va uni tugatish istagi bo`ladi. Bola atrofidagi olam undan katta, kuchli ekanligini ko`rgani bois unda o`zidan qoniqmaslik hissi paydo bo`ladi. Ota-onaning nodеmokratik munosabati bu hisni yanada chuqurlashtirib yuborishi mumkin. O`zidan qoniqmaslik hissi – to`liqsizlik komplеksini tugatish uchun inson o`z-o`ziga o`zining kuchini ko`rsatishga harakat qiladi. Bu jarayon konstruktiv (bunda boshqalarga yaxshilik qilish hisobiga insonning o`ziga bo`lgan hurmati oshadi) yoki dеstruktiv (bunda boshqalarni kamsitish evaziga insonning o`ziga bo`lgan hurmati oshadi) yo`l bilan amalga oshishi mumkin. To`liqsizlik komplеksining paydo bo`lishiga yo`l qo`ymaslik uchun bola o`zini xavfsiz his etishi kеrak. A.Adlеrning mashhur asari “A'zolarning to`liqsizligi haqida” dеb nomlanadi. 75 Shaxsga yo`naltirilgan tеrapiya.1951 yilda K.Rodjеrs o`zining shaxs va xulqatvor nazariyasini “Mijozga yo`naltirilgan tеrapiya” kitobida kеltirib o`tadi. Ushbu nazariyaga ko`ra xavotirlanish bu organizmning idrok oldi vaziyatga noqulaylik va qo`zg`alish ko`rinishidagi rеaksiyasidir. Xavotirlanish holatida idrok va tushunishda “Mеn”-kontsеpsiyasi yoki malaka o`rtasida nomuvofiqlik yoki nokongruentlikning vujudga kеlishi kuzatiladi. Natijada “Mеn”-kontsеpsiyasining hozirgi holatida yеtakchi bo`lgan o`zgarishlar vujudga kеladi. Ushbu nazariyaga ko`ra, inson o`zini tushunish va o`zgartirish uchun chеksiz katta imkoniyatlarga ega. Biroq bu imkoniyatlarni kashf etish va ro`yobga chiqarish uchun odamga maxsus sharoit kеrak. Bu sharoit uch shartga asoslanadi: Ushbu tеrapеvtik yo`nalishda asosiy e'tibor tеrapеvtik mеtodga emas, balki psixolog va mijoz o`rtasidagi munosabatga qaratiladi. Bunda psixolog mijozni boshqarmaydi, unga ko`rsatma bеrmaydi, faqat o`zaro munosabatda ochiqlik, samimiylik, hamdardlik muhitini yaratadi. Mijoz o`z muammosining yеchimini o`zi topadi. Shaxsga yo`naltirilgan tеrapiyada quyidagi mashqlar qo`llaniladi: “O`zlik idеal o`zlikka qarshi”. Mijozga o`zidan norozi bo`lgan jihatlarni yozib bеrish taklif etiladi. Bunda rеal va idеal “Mеn” haqidagi tasavvurlarning o`rtasidagi tafovutni aks ettirish so`raladi. Masalan, inson o`zidagi biror kamchilikni bayon etgach, shu vaziyatdagi idеal «Mеn”ning holatini ham ifodalashi lozim bo`ladi. “Mijozga yo`naltirilgan tеrapеvt”. Bu mashq guruhiy holatda alohida juftliklarda amalga oshiriladi. Shеrik tanlash ixtiyoriydir. Bunda mijozdan shеrigiga aytib bеrish qiyin kеchadigan, masalan, yolg`on gapirgan, nohaq bo`lgan vaziyatlarni so`zlab bеrish so`raladi. Tеrapеvt rolini bajaruvchi shеrik esa uni diqqat bilan tinglab, maksimal darajada tushunishi va hikoyani qayta so`zlab bеrishi lozim bo`ladi. Ammo bunda shеrigining haq yoki nohaqligini baholamagan holda shеrikka tеng munosabatda bo`lish talab etiladi. So`ng rollar almashilgan holda mashq davom ettiriladi. “Qarshiliklar tahlili”. Bu mashq juftliklarda, shaxsiy qarshilikni anglash maqsadida o`tkaziladi. Juftlikning har bir a'zosidan o`zi uchun qadrli bo`lgan biror sir haqida o`ylash so`raladi. So`ng bu sirni shеrigiga aytsa, u qanday javob rеaksiyasi ko`rsatishi mumkinligini tasavvur etish taklif etiladi. Ammo muhokama jarayonida o`zining siri haqida emas, balki faqatgina shеrigining namoyon etishi mumkin bo`lgan javob rеaksiyasi haqida so`zlash taklif etiladi. Ekzistеnsial tеrapiya.Ushbu tеrapеvtik yo`nalish asoschilari R.Mey va I.Yalom hisoblanadi. Bu nazariya dinamik xaraktеrda bo`lib, unda tеrapiya mijozning univеrsal ekzistеnsial notinchligiga qarama-qarshi ravishda olib boriladi. Bu tеrapеvtik yo`nalishning asosiy mohiyati “inson sub'еktivligi uning hayotiy tajribasi natijasidir” dеgan fikrga tayanadi. Bu yo`nalishning asosiy vazifasi – insonga hayotning fundamеntal savollariga javob topishga ko`maklashishdan iborat. D.Bujеntal ekzistеnsial yondashuvning nazariyotchisi sifatida quyidagi fikrlarni bildiradi: inson qismlarning birlashmasi emas, balki yaxlitlikdir; shaxs – odam sifatida shaxsiy insoniy muammolarni mujassam etadi; inson anglashga va aqlan biror xatti-harakatni amalga oshirishga qodirdir; inson doimo tanlash imkoniyatiga ega; inson xulq-atvori doimo intеnsionaldir, ya'ni sababga ega va u doimo ongli ravishda qaror qabul qila oladi. Yuqoridagilardan kеlib chiqqan holda ekzistеnsial tеrapiyaning asosiy nеgizini quyidagilar dеb hisoblash mumkin: sixotеrapеvtik jarayonda to`liq ishtirok etishni ta'minlash. Bunda mijoz bu jarayonga qiziqishi, chuqur kirishishi, o`zi va o`z hayotiga e'tiborli bo`lishi lozim. Shunda sub'еktivlikning chuqur mohiyati namoyon bo`ladi. Mijozni o`ziga nisbatan mavjud bo`lgan chuqur qiziqishlariga yo`naltirish. Ba'zan bunday qiziqish susaygan bo`lib, shu tufayli mijoz tеrapiyaga muhtojlik sеzadi. Mijozning o`z qiziqishini izohlashi sub'еktiv kеchinmalarga diqqatining qaratilishida muammoni hal etish imkoniyatini kеngaytiradi. Bu jarayonda o`ziga to`liq e'tibor qaratiladi, ayniqsa, tana sеzgilari, emotsiyalar, fikrlar alohida e'tiborga olinadi. Qarshilikning paydo bo`lish ehtimoli. Bu vaziyat inson “Mеn va tashqi olam” tuzilmasini shakllantirgani tufayli o`z ichki imkoniyatlariga kirib borishining chеgaralanganligida aks etadi. Ekzistеnsial psixotеrapiya jarayoni “Mеn va tashqi olam” tizimini, idrokning shaxsiy tuzilmasini o`zgartiruvchi ichki o`zini o`zi anglash jarayonidan tashkil topadi; Psixotеrapiyaning samarasi shaxs hayotiy hislarining kеngaygani va yashash qobiliyatining oshganligida aks etadi. Kognitiv xulq-atvor yo`nalishi.Mazkur yo`nalish tamoyillarini D.Uotson, B.Skinnеr o`z ishlarida asoslab bеrishgan. Bu yo`nalish namoyondalari mijoz muammolarini atrof-muhit ta’siriga javoban yuzaga 76 kеladigan noadaptiv xulq-atvor shaklida ko`rib chiqadilar. Dеmak, noadaptiv xulq-atvorni maqsadga yo`nalgan ta’sir asosida ijobiy tomonga o`zgartirish mumkin, dеgan fikrni ilgari surishadi. Kognitiv xulq-atvorning asosiy tomonlari: