Individual rivojlanish biologiyasi fani zigota hosil bo‘lishidan organizmning tabiiy

Embrionoing dastlabki davrlarida translayasiya va m-RNK apparatini 
faollashtirish. 
Urug‘llanish sodir bo‘lishi bilan ooplazmada erkin ribosomalar, i-
RNK, t-RNK ko‘payib, polisoma shakllanadi. Bu davrda sintezlangan oqsil 
gametogenez davrida sintezlangan oqsildan farq qilmaydi. Bu sintez 
jarayonlarining asosiy vazifasi embrional rivojlanishning yetilgan tuxum davrida 
sintezi to‘xtab qolgan oqsil bilan ta‘minilashdir, Tadqiqotlaning ko‘rsatishicha, bu 
oqsillar zaxiralanmaydi, balki hosil bo‘lrayotgan hujayra qurilishida sarflarnadi. 
Jumladan, maydalanayotgan dengiz tipratikani tuxumidan hosil bo‘layotgan 
hujayra qurilishida zaxira va yangi sintezlanayotgan oqsillar ishtirok etishi 
aniqlangan. Ba‘zi oqsillar zamr paytda, kerakli bosqichda sintezlanadi. 
Har xil hayvonlarda transkripsion faollik har xil bosqich-larga to‘g‘ri keladi.RNK 
va oqsil zaxirasi ko‘pi bo‘lgan hayvonlarda transkripsiya tezda sodir bo‘lmaydi. 
Ko‘pichilik holatlarda ikkita bosqichi farqlanadi: 1) transkripsiya faolligi; 2)
transkripsiyada ajralishining ortishi. Vyun balig‘ida birinchi bosqich 
gastrulyasiyagacha, ikkinchi bosqich gastrulyasiyadan keyin sodir bo‘ladi. 
Tadqiqotlardan ma‘lum bo‘lishicha, RNK har xil turlari sinitezining ma‘Ium 
ketma-ketligi mayjud. Bu holat birinchi marta l.Gerdon tomonidan baqalarda 
o‘rganilgan va quyidagilar aniqlangan: 1) gametalarda yetilish davrida hamma 
genlar faol bo‘lmaydi; 2) urug‘lanishdan blastulagacha RNK sintezini aniqlab 
bo‘lmaydi; 3) birinchi bo‘lib t-RNK, ra-RNK sintezini boshqaradigan genlar 
faollashadi; 4) blastulaning oxiri gastrulyasiyaning boshida har xil RNK sintezi 
boshlanadi; 5) keyinchalik RNK har xil turlarining sintezi koordinasiyalashadi. Bu 
holatlar oositdan tashqari hamma hujayralar uchun xosdir. 
Har xil RNK biosintezining dinamikasi gametogenez va embrional 
rivojlanishning dastlabki davrlarida ma‘lum regulyasiya mexanizmi orqali amalga 
oshadi. Ammo bu mexanizmlar hozircha noma‘lum. 
Embrional rivojlanishning dastlabki davrlarida yangi RNK va oqsil 
sintezining faolligini o‘zgarishliga bag‘ishlangan tajribalar orqali oogenezda 
zaxirlangan i-RNK. ishtirokida sodir bo‘ladigan jarayonlar qachon va qancha 
vaqtda sodir bo‘lishini aniqlash mumkin. Buning uchun RNK sintezini radiasiya 
yoki boshqa omillar bilan to‘xtatiladi-Dengiz tipratikani tuxumi yashayotgan 

---

122 
muhitda aktinomisin qo‘shilsa, oqsil sintezi davom etadi. Demak, bunda i-RNK 
sintezi katta ahamiyatga ega emas, chunki zigotadagi zaxira i-RNK bu jarayonni 
boshqaradi. 
Molekulyar tadqiqotlarrung ma‘lum vazifasi sintez jarayonlari qaysi 
bosqichda boshlanishi va RNK turlari qachon o‘z vazifasini bajara boshlashini 
aniqlashdan iborat. Ikkinchi tomondan, bu tadqiqotlarning muhim xususiyati 
embrioining harxil qismi va hujayraida oqsil va RNK sintezining tezligi, farqlari va 
o‘xshashliklarini aniqlashdan iborat. Ayin paytda, har xil hujayra va organlarda 
biosintez jarayonlarinnig farqlari haqida miqdor jihatidan ma‘lumotlar bor, ammo 
sifat jihatidan bunday ma‘lumotlar yo‘q.