Innovatsiya va intergatsiya

T A R B IY A T IZ IM IN I IJT IM O IY L A S H T IR IS H
Pedagogik ja m o a har bir bolaga ta'sir ko'rsatish im koniga ega. Ular 
bolalarda boshqalarni tushunish, ja m o a d a bir-biriga t a ’sir ko'rsatish. 
tengdoshlari va kattalar bilan ham korlik qilish m alakalarining rivoj­
lanishiga yordam beradi. Sinfdan tashqari ishning ana shu om m aviy 
shakllarini ikkita katta g u ru h g a ajratish m um kin. Bu gu ru h lar bolalar 
faolivatining xarakteri bilan farq qiladi. Birinchi g u ru h - frontal 
shakllar. Bolalarning faoliyati «yonimda», «yon id a» prinsipi bo'yicha 
tashkil etiladi, y a ‘ni ular bir-birlari bilan o'zaro ta ’sirda b oim aydilar, 
har bir bola ay nan bir xil ishni mustaqil ravishda bajaradilar. Pedagog 
har bir bolaga biryo'la t a ’sir ko'rsatadi. C heklangan bolalar bilangina 
teskari aloqa o'rnatilaai. O 'q o'chilarning ham m asi bilan o'tkaziladigan
102

---

tarbiyaviy m ashg'ulotlarning ko'pchiligi «vonida» prinsipi bo'yicha 
tashkil etilgan. B olalarning sinfdan tashqari faoliyatini tashkil etish 
shakllarining ikkinchi g u ru h i «birga», «birgalikda» prinsipi bilan 
xarakterlanadi. U m um iy m aqsadga erishish uchun har bir ishtirokchi o'z 
rolini bajaradi va um um iy natijaga o'z hissasini qo'shadi. H a m m an in g
xatti-harakati muvaffaqiyati har bir ishtirokchining harakatiga b o g iiq . 
Ishning bunday tashkil etilishi jarayonida bolalar bir-birlari bilan yaqin 
ham korlikda ish ko'rishga m ajbur boiadilar. B unday faoliyat jam o a 
faoliyat nomini olgan, tarbiyaviy ish esa ja m o a tarbiyaviy ishlar deb 
nomlanadi. Pedagog har bir bolaga alohida ta ’sir ko'rsatmaydi, balki 
bolalar o'rtasidagi o'zaro aloqaga ta'sir e t a d i bu esa pedagog bilan 
o'quvchilar o'rtasidagi teskari aloqaning yaxshilanishiga yordam 
beradi. Bolalarning sinfdagi juft-juft, bo'lib kichik gu ru h lard a faoliyat 
«birgalikda» prinsipi bo'yicha tashkil etiladi. H ar bir vo'n alishning o'z 
afzalliklari va kamchiliklari bor.
Birinchi g u ruh pedagog uchun m ashg'ulotni tashkil etishda 
oddiyligi bilan ikkinchi gu ru h d a n farq qiladi, lekin bunda ja m o a o'zaro 
ta’sir m alakalarini k am roq shakllantiradi. Ikkinchi g u ru h bolalarda 
hamkorlik, bir-biriga yordam berish, m a s ’uliyatni o'z zim m asiga olish 
m alakalarini rivojlantiradi. Biroq kichik yoshdagi o‘quvchilarning 
yosh xususiyatlariga ko'ra (ular boshqa kishida teng huquqli insonni 
ko'rolmaydilai; kelishib olishni, birga bo'lishni bilmaydilar) ja m o a
shakllarni tashkil etish pedagogdan ko'p vaqt va m uayyan tashkilotchilik 
m alakalarini talab etadi. Uning pedagog uchun murakkabligi ham 
m ana shunda. Ikkala yo'nalish o'zaro bog'langan va bir-birini toMdiradi, 
shu sababli quyida biz har bir yondashuv imkoniyatlarini aniq bir forma 
(shakl) misolida qarab chiqamiz.
Jam oa ijodiy ish texnologiyasi dem okratik m aktab sharoitida 
ayniqsa aktualdir, chunk! u g u m anistik negizga - o'quvchi lam ing 
kichik guruhlardagi o'zaro hamkorligi asosiga qurilgan. U to*rtta asosiy 
bosqichni o'z ichiga oladi.
-
Birinchi bosqichda bolalar oldiga um um iy m aqsad qo'yiladi. 
Bu m aqsadga erishish uchun ular guruhlarga (3 dan 7 - 9 kishigacha) 
bo iin ad i. Har bir g u ru h o'z variantini, bu m aqsadga erishish loyihasini 
t a k lif etadi. Bu bosqichda faoliyatning u m um iy maqsadi asosida
103

---

bolalarning birlashuvi ro'y beradi va har bir bolada bu faoliyatni 
asoslash uchun sharoitlar varatiladi.
- Ikkinchi bosqichda t a k lif qilingan barcha variantlarni m u h o k am a 
qilish davom ida bittasi tanlanadi yoki y ig 'm a variant varatiladi. 
Shundan so'ng har bir g u ru h vakillaridan ish kengashi saylanadi. Bu 
kollektiv boshqaruv organi bo'lib, ishning barcha ishtirokchilari o i t a -
sida vazifalarni. bajaradigan ishlarni taqsimlavdi. Bolalar boshqalar- 
ning nuqtayi nazarini tushunish. kelishib olishga o'rganadilar.
- Uchinchi bosqichda ish kengashi tayyorgarlik ishlarini amalga 
oshiradi. guru h lar o'rtasida topshiriqlarni taqsimlavdi, z a ru r yordam
ko'rsatish m aqsadida ularnnig ishini tekshirib boradi. Har bir g u ruh 
um um iy loyihani amalga oshirishga o'z hissasini qo'shadi. B u n d a 
boshqalarning muvaffaqiyati bir g u ru h n in g ishiga b o g i i q bo'ladi. 
Shuning uchun g u ru h la rn in g ishi ular o'rtasidagi raqobatga emas. 
balki ham korlik asosiga quriladi. Bu bosqichda bolalar ja m o a bo'lib 
faoliyat vuritish tajribasini egallaydilar, bir-birini tushunish, bir-biriga 
g 'a m x o ’rlik qilish, yordam ko'rsatishga o'rganadilar, turli xil amaliy 
k o 'n ik m a va malakalar hosil qiladilar, o'z qobiliyatlarini rivojlantiradi lar 
voki k a s h f etadilar.
- ToTtinchi bosqichda o'tkazilgan ish muvaffaqiyat va kam chiliklar 
nuqtayi n azaridan m uhokam a qilinadi. Har bir g u ru h o ’zining xatti- 
h arakatini tahlil qiladi, kelgusi ishga doir takliflar avtadi. M a z k u r 
bosqich bolalarda o'z ining va boshqalarning ishlarini tahlil qilish. 
ularga o'z garishlar kiritish, m alakalari shakllanishiga yordam beradi. 
Bolalarda, shuningdek, obvektiv ravishda o’ziga-o'zi baho berish hissi 
rivojlanadi. chunki bunday m uhokam alarda hech qachon bolalarning 
shaxsiy fazilatlariga daxldor gaplar aytilmavdi. Jamoa ijodiy ishlar 
bolalarga har tom onlam a ijobiy ta'sir ko'rsatadi, ularning shaxsiy tajri­
basini boyitadi. m uom ala doirasini kengaytiradi. Jam oa ijodiy ishlar 
texnologiyasini m un taza m ravishda qo’llashda har bir bola turli g uruh- 
larda ishtirok etish va turli rollarni (tashkilotchi va ijrochi rolini) bajarish 
imkoniyatiga ega b o ia d i. Jamoa ijodiy ishlar texnologiyasi bilan sinf- 
dan tashqari tarbiyaviy ishlarni tashkil etish texnologiyasi oTtasida 
ba'zi bir o'xshashliklar bor: unda ham, bunda ham modellashtirish. 
ishlarni amaliy ravishda bajarish va tahlil qilish mavjud. Shu sababli, 
agar pedagog o'zini tarbiyaviy ishlarni m a z k u r algoritm asosida tashkil
104

---

etishga o'rgatsa, bolalarni h am Jamoa ijodiy ishlarga jalb etishi oson 
b o lad i.