Innovatsiya va intergatsiya

IN N O V A TSIO N P E D A G O G IK A T U S H U N C H A S I
Respublikam izda oliy (o'rta m axsus. kasb-hunar. maktab) t a i i m i
tizim ida faoliyat ko'rsatayotgan professor-o'qituvchilarni m alaka oshi­
rish kurslarida ilg*or pedagogik va axborot texnologiyalari bo'y icha 
vangi bilim lar tizimi bilan qurollantirishni uzluksiz tashkil etish davr 
talabidir.
Innovatsion pedagogika
- hozirgi davrda norasm iy fan sifatida 
m a i u m b o lg a n , biroq k u n savin butun jahon soha m utaxassislarining 
e'tiboriga tushib, jadal rivojlanib borayotgan bilim lar tizimidir. 
Hozirgi davrda t a i i m sohasiga yangi vo'nalishga ega b o l g a n in n o ­
vatsion pedagogika fani kirib keldi. Innovatsion pedagogika atamasi 
G 'a rbiy Yevropa va A Q SH da 1960-yillarda paydo b o id i. Innovat­
sion pedagogika va innovatsion faoliyat haqida O.N. Gonobolin, 
V.A. Slastenin, N.V. K uzm ina, A .I.H erva nov va boshqalar ilmiy tadqi­
qot ishlari olib borganlar. Innovatsion pedagogika nazariy va amaliv 
m u am m o la rn i hal etish uchun asos qilib olingan. A m e rik a lik inno- 
vatsivachi E. Rodjers tom onidan yangilik kiritishning ijtimoiy-psixo- 
logik juhatlari ishiab chiqilgan. U yangilik kiritish jarayoni qatnashchi- 
larining tasnifi, ularning yangilikka b o l g a n m unosabati va boshqalarni 
ko'rsatgan. Ilmiy vocnalishlarda yangilik va innovatsiya tushunchalari
70

---

farqlanadi. Yangilik - bu vosita, yangi metod, metodika, texnologiya va 
boshqalardan iborat.
T a i i m sohasida innovatsion pedagogika shakllanib, rivojlanib 
bormoqda. M a z k u r yangi fan haqida olimlar tom onidan jiddiy fikrlar 
bildirilmoqda. Bu fanning asosiy vazifasi hukm ron b o i ib turgan butun 
o'quv-tarbiya tizimi nazariyasini innovatsiya asosida qayta tashkil etib 
o'zlashtirishdir. Innovatorlar fikriga asosan odatiy m um toz pedagogik 
nazariyalar eskirib qolgan, yangi sharoitda hozirgi avlodni bu eskirib 
qolgan y o i bilan tarbiyalash m u m k in emas. Pedagogika bilimlar 
tizim idir. Obyektivlik, m aqsadga muvofiqlik, m ustahkam lik, bir- 
biriga zid b o l m a s l ik uning asosini tashkil etadi. Pedagogik tizimini 
loyihalashtirishda har qanday ilmiy nazariya kabi tizim ni tashkil etuvchi 
tamoyillar birlashtiradi. Obyektiv nazariyaning asosiy tamoyillari 
faqatgina ilmiy prinsip b o lis h i shart, am m o g'oyaviv b o im a slig i lozim. 
Insonning aqliy rivojlanishi va tarbivasi haqidagi bilim darajasining 
talabga muvofiqligi — obyektivlikning yagona talabidir. М. I. Potashnik 
innovatsiya jarayonining quyidagi tuzilm asini ko'rsatadi:
Faoliyat tuzilm asi - motiv-maqsad-vazifa-m azm un-shakl-m etod- 
lar - m etodik kom ponentlar vig in d isi.
Subyektiv tuzilm a - innovatsion faoliyat subyektlarining xalqaro, 
mintaqaviv, tum an, shahar va boshqalar.
M az m u n tuzilmasi - o'quv-tarbiyaviy ishlar, boshqaruvda yangilik­
ning paydo b o iis h i, ishlab chiqilishi va o'zlashtirilishi.
Tashkiliy tuzilm a - tashxislash, oldindan ko'ra bilish. sof tashkiliy, 
amaliy, umumlashtiruvchi, tadbiq etuvchi. Innovatsiya jarayoni o'z 
ichiga tarkibiy tuzilm alarni va qonuniyatlarni qam rab olgan. Pedago- 
gikaga oid adabiyotlarda innovatsiya jarayonining kechishini 4 ta asosiy 
qonuniyati farqlanadi:
1. Pedagogik innovatsiya m uhitining ayovsiz bir sharoitda emasligi 
qonuni.
2. Nihovat am alga oshirish qonuni.
3. Komillashtirish qonuni.
4. Pedagogik innovatsiyaning davriy takrorlanish va qaytish qonuni.
Nihovat amalga oshirish qonuni yangilikning hayotiyligi b o iib ,
erta yo kech, stixiyali yoki ongli ravishda amalga oshadi. Pedagogik
71

---

innovatsiyaning davriyligi va qaytish qonuni b o ’yicha yangilik yangi 
sharoitlarda qayta tiklanadi. Slastenin. Levina va boshqalar oliy m aktab 
innovatsion jarayonlari negizida quyidagi yondashuvlar yotadi:
1. 
M adaniyatshunoslik jihatidan 
(insonga bilishning 
ustuvor 
rivojlanishi) yondashuv.
2. Shaxsiy faoliyat jihatid a n (ta'limdagi yangi texnologiyalar) yon­
dashuv.
3. K o6p suhbatli (dialogik) yondashuv. kasbiy tayyorgarlikni inson- 
parvarlashtirish.
4. Individual-ijodiy (o'qituvchi va talabalarning o'zaro m unosa- 
batlari) yondashuvi.
Innovatsion faoliyatning subyekti - o'qituvchining shaxsiy im koni- 
vati hisoblanadi. 
B unda pedagog shaxsining ijtimoiy, madaniy, 
intellektual va axloqiy imkoniyatlari y u k s a k ahamiyatga m olik bo4ladi. 
Innovatsion pedagogik jarayonning m u h im unsurlari shaxsning o'z- 
o'zini boshqarishi va o'zini-o'zi safarbar qilishi hisoblanadi. Uning 
eng m u h im yo‘nalishlaridan biri talabalarning bilish faoliyatini 
rivojiantirish b o iib . u talabalarning o’quv ishlarini faollashtirish va 
kasbiy ixtisoslashuvining faollashuviga olib keladi. Innovatsion fao- 
liyatga aksiologik yondashuv inson tom onida n yaratilgan pedagogik 
qadriyatlarni anglatadi. Aksiologik yondashuv insonga oliy qadriyat 
va ijtimoiy taraqqiyotning birdan-bir m aqsadi sifatida qaraydi. M a i u m
b o lish ic h a, amaliyotda y o l koi*satuvchi pedagogik n az ariyam izning 
asosiy kam chiliklaridan biri bilim va t a ’lim ning ustunligini qattiq 
b o'rttirib (kuchaytirib) yuborishdadir. Insonning ma'naviy tarbiyasida 
yodlab olish hajmi ko‘payib borishi m aktab hayotida odatiy hoi b o i i b
qoldi. Hozirgi tarbiya nazariyasi va u boshqarayotgan am aliyotning 
h a m m a belgilari bo‘yicha inqiroz holatda ekani k o i i n i b turibdi. Bu 
holatdan chiqish uchun b o i g a n har qanday harakat innovatsion deb 
hisoblanyapti va bu holda ular o4z nom lariga mosdir. Innovatsion 
pedagogikani ko'pincha a n ’anaviy, muqobil pedagogika deb ataydilar. 
Bu fikrga qo6shilmaslik m u m k in emas. hech b o im a g a n d a eng oddiy 
tushunchalar ЬоЧ icha: s in f ham, o'qituvchi h am va dars m azm u n i va 
darsliklar yo'qolib ketmaydi-ku. Agarda. pedagogik tizim saqlanib 
qolsa, unda faqat uni m ukam m allashtirish haqida gapirish m um kin.
72

---