Y A N G IL IK L A R K IR IT IS H M A Z M U N I VA Y O ‘N A L IS H L A R I
Pedagogik tizim - bu tashkil etuvchilarning birlashtirilgan m ajm uyi
b o iib , ular o'zgarishlarda h am barqarorligicha qolaveradi. Agarda
o'zgarishlar (yangilik kiritish) qandaydir m u m k in b o i g a n chegaradan
oshib ketsa, tizim buziladi, uning o'rniga yangi boshqa xususiyatli
tizim yuza g a keladi. Pedagogik tizim - elementlarning j u d a m ustahkam
birlashuvidir. H ar qanday pedagogik tizim ning tuzilishi hozirgi
davrda quyidagi elementlar variantlari yig'indisi, o'zaro b o g liq lig i
ko rinishi: o'quvchi; tarbiyaning maqsadi; tarbiya m azm uni; tarbiya
jarayoni; o'quvchilar (yoki T T V - t a i i m texnik vositalari); tarbiyaviy
ishlarning tashkiliy shakllaridan iborat b o la d i. Bu tizim ning tarkibiy
qism laridan har biri har qanday darajada elementlarga detallashtirib
yoyib kow
rsatilishi m um kin. Qurilgan tizim ning tarkibiy tuzilishi
emas, deb hisoblashga asoslarimiz bor. Ko'rsatib o'tilganlarga qo'shila
olmaydigan pedagogik tizim ning m u h im tarkibiy qismlari, «Natijalar»,
«O'quv-tarbiyaviy jarayonni boshqarish», «Texnologiya»lardan iborat.
U lar quvida berilgan Pedagogik tizim modelida ko'zga tashlanadi.
M aqsadlar natijalar bilan mos kelib, uzluksiz sikl tashkil etiladi.
M aqsadlarning natija bilan t o l a mos kelishi pedagogik jarayonning
ishonchi, o'lchov ko'rsatkichi bo'lib xizm at qiladi. P edagogik tizim
boshqaruv. birlashtiruvchi ha m m a tarkibiy qismlari nisbatan mustaqil
qism hisoblanadi, chunki ular o'z m aqsad va tuzilishlariga ega:
73
P edagogik tizim ning tashkil etuvchi tarkibiy qismi sifatida uni
alohida omillar birligi ekanligini ta'k idlagan holda. ko'pincha. o ‘quv-
tarbiya jarayonining texnologiyasini ko’rsatadilar. B unday vondashish
pedagogik tizim da ko4zlangan m aqsadga erishishni taTrsinlaydigan
m ustahkam tashkiliy texnologik kompleks boiad i. Shuni ta ’kidlash
kerakki. pedagogik tizim har doim ham texnologiyadir. A na shu belgisi
bo'yicha pedagogik tizim ni tarkibiy qismlar ixtiyoriy «to'plam idan»
ajratib olish osondir. Texnologiya bu q a f iy tashkiliy mantiqqa bo4ysu-
nuvchi im koniyatlarni belgilovchi tizim ning ichki sifatidir. Shu bilan
birga topshiriqni baholash darajasining o’zidayoq texnolog m a'lum
jarayonlar ham d a hodisalarga tayanadi. M a'lu m jarayonlar muvaffaqiyat
ifodasi, ajoyib hodisalar natijalari esa yangi sabab va formula manbalari
sifatida am alga oshiriladi. 0 ‘quv texnologiyalarni loyihalashtirish
m etodik «Tajribalarni um um lashtirishdan» farqli « M u m k in emas»
xulosasini bilmaydi. Texnolog uchun bu faqatgina vaqt va xarajatlar
masalasidir. Texnolog faqatgina yaxshi m a l u m , tekshirib k o iilg a n ,
asoslangan, shubha qilinmaydigan fikrlarga asoslanadi. Texnolog
tajribalar o'tkazmay, aniq ko‘zlangan natijalar bilan ish olib boradi.
Texnologiya variantlikka y o i qowym aydi. uning asosiy vazifasi - aniq
kafolatlangan natija olishdir, u har doim ham asosiy yechim ida oddiy dir.
Asosiy yechim ni tushunish, qolgan ham m asini, o’zaro za ru r elementlar
sistemasi tartibining m azm u n in i ochib beradi. Texnologiyadan hech bir
qism ni olib tashlab b o im a y d i, u yerda ortiqchasi b o im a y d i va b o iis h i
m u m k in emas. Bu ju d a m urakkab holat. har ikkinchi o^qituvchi izlash -
tadqiqotchilik tartibida ish olib boradi. shu bilan bolaning m aktabdagi
hayoti natijasi noaniqligini kuchaytiradi.
Pedagogika tizim ining har bir modifikatsiyasi ko4zlangan natijaga
erishish, aniq xususiyat va imkoniyatlarga ega. Bu imkoniyatlar
sistemaning aniq xususiyatlari bilan belgilanadi. B unda biz t a i i m va
tarbiyadan ko'z langan daraja va sifatga erishm oqchi b o i s a k , unda
shunga mos pedagogika tizimini ishlab chiqishimiz kerak. Buning
natijasi o4quv-tarbiyaviy jarayonning yanada yuqoriroq samaradorligi,
har doim pedagogik tizimni takomillashtirish oqibatidir. Bu ju d a
m urakkab m uam m o, dunvo bo'vicha ularni ishlab chiqishga endi
kirishilmoqda. Tizim ning umumiy nazariyasidan m a i u m k i. tizim ni
baravariga bir necha param etrlar bo’yicha vaxshilash m u m k in emas.
74
|