Innovatsiya va intergatsiya

partalar 
0
‘rniga qulay b o lg an stol va stullar bilan o'rnini almashtirish. 
Mashg'ulot jarayonida bolalar o*z yashash muhitlarini yaratishadi. Yil 
va chorak mavzusida «Devordagi suratlar». «Hayvonot va o'simliklar 
dunyosi» paydo boladi. Bularni o'quvchilarning o'zlari o'ylab topisha- 
di. Buning uchun turli badiiy va texnik vositalar, m alu m o t beruvchi 
nashrlai; ensiklopedivalar. xaritalardan fovdalanish mumkin. Ko'pincha 
vaqtni sinfdan va maktabdan tashqarida o4kazish ko'zda tutiladi. 
Muzey va kutubxonalarda. xiyobon yoki ko’chalarda o4tiladigan darslar 
odatiy b o lib qoladi. Integratsiyalangan kurs ustidagi ishlar davom 
etadi. Tanlangan vo'l juda qiyin va murakkab muammolarni hal qilish 
lozim. Bolgariyalik olimlar tabiiy-ilmiy bilimlarni o^z ichiga olgam 
10-12 yoshli bolalarga mo'ljallangan integratsiyalangan kurs yaratishdi. 
Shunday qilib, o'qish, yozish va og'zaki nutq «til san’ati»ga, tarix, 
geografiva, fuqaroshunoslik. jamiyatshunoslik. fizika, kimyo. biologiya. 
astronomiya, tabiatshunoslik va shu kabilarga birlashtirildi. Integra- 
tsiyaning bunday usuli toiiqsiz va to liq o*rta maktablarda qo'llaniladi. 
AQSHdagi o4rta maktablarning vuqori sinfla-rida fizika. kimyo, geo- 
grafiya, geologiya, kristallografiya. tuproqshunoslik va shu kabilarni o'z 
ichiga oluvchi «Yerni o4rganish» fani kiritilgan. Chexiya, Slovakiyada 
ham shunday umumlashtiruvchi integratsiyalangan «Fuqaro tarbiyasi»

---

deb nomlangan kurs yuqori sinflarda kiritilgan. Shunday qilib, bir qator 
mamlakatlar tajribalari ko'rsatishicha, integratsiyalangan kurslar qulay 
shakl boUib qoldi. Maktab da o'qitiladigan fanlarni bir butun tizimli 
ravishda o'qitish imkoniyati tugilganga o'xshaydi. Lekin shunday 
savol tug'iladi: bu kursni qanday o'qituvchi o'qitishi mumkin? Bun day 
kurslar yaratilishining o'zi yuqori malakali jamoani talab qiladi. Zero, 
uni o'qitish uchun yuqori malakagina emas, balki keng bilimdonlik 
kerak. Sunday o'qituvchini kim tayyorlab beradi?
Kim shunday murakkab ko‘p predmetli o'quv kursini olib boruvchi 
o'qituvchini moddiy va ma'naviy jihatdan qiziqtira oladi? Bu savollar 
hal qilinmas ekan, integratsiyaning bu usuli ko’zda tutilgan natijalarni 
bermaydi. Boshlang'ich maktabda integratsiyani amalga oshiruvchi 
bo'g'in vazifasini o'qituvchining o'zi bajaradi. U bolalarni arifmetikaga, 
yozishga, tabiiy kobpgina boshlang'ich tushunchalar va yana ko'pgina 
narsalarga o'Tgatadi. Q'z kuch va imkoniyatlari darajasida bu ishni 
amalga oshiradi. Boshlang'ich sinflarda bir o6qituvchining dars berishi- 
ni integratsiyaning bir usuli, deb hisoblasak ham boladi. Integra» 
tsiyani amalga oshirishning usullari yaxshi yoki yomon bo'lishi 
mumkin. Muammoning mohiyati shundaki, usullarning biridan yuz 
o‘girib. ikkinchisida barcha darajada o'qituvchi laming (psixologik va 
fiziologik) yosh xususiyatlarini hisobga oladigan integratsion choralar 
tuzishni kiritishdir. Masalaning bunday qo"yilishi integratsiyaning 
turli ta lim pog'onalarida turli xususivatlarga egaligidir. Boshlangich 
maktabda integratsiyani bir-biriga nisbatan yaqin fanlarni birlashtirish 
asosida ko*rish maqsadga muvofiq. Ta’limning keyingi pog'onalarida 
u asosiy fanlarning chegaralarini birlashtirishga harakat qiladi. Bosh- 
lang'ich ta’lim-tarbiyani integratsiyalashda ijobiy va salbiy omillar 
mavjudligini hisobga olish kerak. Bu omillar integratsiyaning usullarini 
belgilab beradi. Y.M.Kolegin va O.L. Aleksinko integratsiyaning salbiy 
omillarini quyidagicha ko’rsatib berishadi:
• o‘quv predmetlarining chegaralangan soni - olinayotgan katta 
hajmdagi bilimlarning mazmuni ko'rinishini, qismlarining o'zaro bog*- 
liqligini aks ettirish bilan toMdirish mumkin.
• juda muhim boUgan o‘qish, yozish va sanoq ko'nikmalarini shakl- 
lantirish zarurati.
183

---

Bu narsalar xuddi fanlarga bo'linib o’qitishni talab qiladiganga 
o'xshaydi. Lekin o'qish va matematikaga o'qitishning an’anaviy tajribasi 
ham keng integratsion imkoniyatlar haqida dalolat beradi. Bunda o'qish 
fan sifatida o‘z ichiga faqat badiiy matnlarni emas. tarix, tabiatshunoslik 
bo'yicha materiallarni ham oladi. Matematika arifmetika, algebra va 
geometrik materiallarini obz ichiga oladi. Bundav integratsiya muhim 
ko‘nikmalar hosil qilishga xalaqit bermaslik. aksincha. ularni shaki- 
lantirishga kafolat beradi.
Robert Karlosning aytishicha. boshlang'ich maktab faqat o'qish, 
yozish va sanashni o'rgatibgina qolmasdan, bundan ham muhimroq 
va kattaroq masalani amalga oshirishi kerak. Chunki har bir bola 
shakllantirish davrida unirig intellektual faolligini rag’batlantirish. 
tabiiy qobiliyati singari uning keyingi muvaffaqiyatlari uchun juda 
muhimdir. Integratsiyalangan kurslarni shu yoshdagi bolalarga tu- 
shunarli va qiziq boiishi uchun bayon qilishning qiyinligini bartaraf 
etishning yo llari amaliyotda tekshirilgan eng ma'qul uslublarni ishlab 
chiqishda hamda o'qituvchilar tayvorlashning maxsus tizimidadir.