Ehtiyojlarni
rivojlantirish, tanlash va tarbiyalash.. ularni hozirgi
jamiyat kishisiga xos b o igan ma'naviy yuksaklik darajasiga olib chiqish
shaxsni shakllantirishning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Shu
o'rinda shaxs psixologiyasi shaxsni tarbiyalash pedagogikasi axloqiy
tarbiya metodikasi bilan o4rin almashadi. Ularning vazifasi shaxsni
har tomonlama rivojlantirishi, m a’naviy ongini shakllantirish, ongni,
intizomni, vatanparvarlik va baynalminallikni tarbiyalash vositalari
va yoilarini aniqlashdan iboratdir. Bu kelajak vazifalarni ro'vobga
chiqarishini va shaxsning takomillashuvini ta'minlaydi.
«Pedagogika» darsligidagi «Bolalarning yosh davrlari xususiyatlari
tavsifi» mavzusida quyidagilar bayon qilingan. Bolani uch yoshdan yetti
yoshgacha boigan davrini maktabgacha davri deb ataymiz. Bu davr-
da pavdo b oigan taassurotlar izi umrbod saqlanib qoladi.
Bunda bola-
ning aqliy va jismoniy jihatdan tez o\sishL olamni bilish, atrof-muhitga
o'z munosabatini bildirish istagi kuchayib borayotgan davridir. Shu-
ning uchun ota-onalar va tarbiyachilar bolalarni to’g'ri o’sishlari, aqliv,
axloqiy, estetik jihatdan tarbivalashga jiddiy e tib o r berishlari lozim.
Uch-to'rt yosh lard a bolalar, odatda, nutqning rivojlanishida katta
muvaffaqiyatlarga erishadilar. Bu davrda bolaning so‘z boyligini asta-
sekinlik bilan oshirib borishi, ayni vaqtda uning sezgi va tasavvurlarini
kengaytirish tarbiyachilarning diqqat markazida bo'ladi. To‘rt yoshli
bolada eng oddiv axloq me'yorlari va xarakter xususiyatlari: yaxshilik,
itoat qilish, og'ir vazminlik, rostgo'ylik
va hokazolar ongli ravishda
shakllanishi mumkin. Xususiy mulkchilik psixologiyasidagi ko'rinishda:
«Bu mening o4yin-chogbim», «bermayman», «tegma», «ber», «men sen
bilan o'ynamay-man» va hokazo-larning oldini olish kerak. 5 - 6 yoshli
bolaga asosiv axloqiy tushunchalar: yaxshi va yomonni tushuntirish
mumkin. Tushuntirish rnashq qilish bilan birga olib borish hamda uni
rag'batlantirish va jazolash bilan mustahkamlanishi kerak.
Tarbiyachilar tomonidan taqlid qilish uchun namunalar yaratilgan
va foydali axloq m e ’yorlarini egallash sabablari ta’minlangan bolishi
kerak. Bu yoshdagi bolalarni tarbiyalashdagi qiyinchiliklar, bu
o'jarliklar va kattalar irodasiga besabab qarshiliklar koTsatishi bilan
bog'langan. O'jarliklarining sababi ko'pincha bolalarning atrofidagi
katta kishilar xatti-harakati, gapi
bilan ishining bir emasligi, serjahlligi,
farzandlariga kerakligicha e’tibor bermaslik yoki umuman e’tiborsizlik
bilan boglangan boladi. Bu yoshdagi qaysar bola diqqatini boshqa
narsaga qaratish, chalgitish, o'jarlik ko'Ti.nishlariga ataylab e’tiborsizlik:
kabi usullar bilan yo'qotiladi. So'z va qarash bilan tanbeh berishdan
muvaffaqiyatli foydalaniladi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar
bilan olib boriladigan maxsus mashg’ulotlar asosiy psixik vazifalar:
diqqat, kuzatuvchanlik, xotira, tafakkur, nutq kabilarni rivojlantirish
mumkin. Bolaning maktabda o'qishga
tayyorgarligi ana shu usul
bilan ta’minlanadi. Maktabgacha yoshdagi bola ko'proq o'ziga e'tibor
berishingizni xohlaydi. Men buni bolada sinab ko‘rganimda haqiqatan
ham bunday bolalar o'zlarini hammadan ustun qo'yar ekanlar. Tanbeh
bersangiz siz bilan anchagacha gaplashmay arazlab yurishar ekan.
Xuddi shu mavzuni, ya’ni «Psixologiya» darsligidagi «Maktabgacha
yoshdagi bolalar o'sishining umumiy shart-sharoitlari» mavzusida
ko‘rib chiqamiz: 3 yoshli bolalarga t o 'g i i tarbiya berish, ta ’sir oTkazish,
ularning harakatlarini maqsadga muvofiq yo'naltirish orqali ularda
mustaqil holda ovqatlanish. kiyinish, yuvinish, o'z o'rnini vigishtirish
ko'nikmalarini
tarkib toptirishiga, ayrim topshiriq va vazifalarini
puxta bajarish malakasini shakllantirishga erishish mumkin. Maktab»
gacha yosh davrda namoyon boladigan tarbiya jarayonidagi ayrim
qiyinchiliklarning tashqi va ichki alomatlari (belgilari) ham psixologik
tadqiqotlarda va ilmiy-psixologik adabiyotlarda ko'p marta ta'kidlangan
boiib, birinchi navbatda o'jarlik,
qaysarlik, injiqlik,
go'у о
kattalarning
bolalar nazarida obro‘sizlanishi va qadrsizlanishi kabi illatlar bilan
bogiiqdir. Bir qancha ilmiy-psixologik manbalarda aytilishicha, bu
yoshdagi bolalarning his-tuvg'ulari va irodasida muhim o‘zgarishlar
sodir boladi va bularning hammasi boladagi xudbinlik, o‘ziga bino
qo6yish, urishish, qaysarlik, rashk kabilarda aks etadi. 0 ‘jarlik,
qaysarlik, kattalarga itoatsizlikning payclo boiishi - bolaning kattalar-
ga qaramlikdan qutulishiga urinishi va maktabgacha yosh davridan
kichik maktab yosh davriga o'tish, mazkur vosh davridagi ow
zgarishlar
«men o‘zim»ni anglashim mahsulida namoyon boladi. Yosh davridagi
bolalarning kattalar bilan munosabatga kirishuvining eng muhim
xususiyatlaridan biri - ularning xohish-istaklarini boshqarish imkoniyati
mavjudligidir. Ularning kattalarni ezgu niyatiga boSsundirish, ota-
onalar va tarbiyachilar mayliga kofiniktirish mumkinligidir. Ularni
boshqa vosh davrlaridagi bolalardan farqi ularga nisbatan xotirjam,
224
barqarorroq his-tuyg'ular mavjudligi.
ularning
samarali holatlardan
uzoqroqlik,
nizolarga
kam berilishidir.
Bunday
bolalarda jazavali
holat
y u z
berishi
m um kin,
lekin u vaqtinchalik:
bo lib .
yaqqol
harakat
bilan emas, balki
tasavvur tasvirlari dinamikasi
bilan b o g liq holda
sodir
boHadi. Shunday qilib, «Pedagogika»
darsligining «Bolalarning
yosh davrlari
xususiyatlari
tavsifi» ham da «Psixologiya» darsligining
«Maktabgacha yoshdagi
bolalar o'sishining um u m iy
shart-sharoitlari»
mavzularida
o’xshashliklarai
voritib berdi.
Deraak, m aktabgacha
davr-
dagi
bolalar tafakkurinL
nutqi rivojlanishini, ongining
o 's is h in i har xil
o 'y in la m i
namunali bajarishini
psixologik v o i bilan
aniqlasak,
ularning
tarbiyasini, intizomini tartib
bilan
aniqlaymiz. Shundagina kelajagimiz
ravnaqi
bo'lgan
bolalarimiz
barkarnol
avlod boTib yetishadilar.
Dostları ilə paylaş: