BOSHLANG'ICH
S IN F D A IN T E G R A T S IY A L A S H G A N
TA’LIMDAN FOYDALANISH
1. M aktab u m u m ta iim kurslari
integrativligining mohiyati.
2. Integratsiva - o*quvchilarni
o'qitish va tarbiyalashga yangicha
yondashuv.
3.
Boshlang'ich
sinflarda integratsiyalangan t a l i m n i amalga
oshi-
rish metodikasi.
Integratsiya
bir
o'quv predmetida
chegaradosh fanlarni,
yirik. g'oya-
lar, omillar, xulosalarni cheklab
birlashtirishdir. Masalan,
tarix kursi-
ning
mtegrativligi
arxeologiya, etnografiya, san'atshunoslikka tegishli
dalil
va
nazariy
xulosalarni
okz
ichiga
oladi.
U m um iy
o'rta ta’lim
m azm u n in i shakilantirish barcha m aktab
predmetlarini o'qitishni
insoniylashtirish, ijtimoiy-iqtisodiy
jihatlarini
kuchaytirishni
ta ’m m lashga
qaratilgan. Jamiyatshunoslik,
tarix,
o‘qish,
sinfdan tashqari
o'qish, musiqa, tasviriy
san’at jamiyatimizning chuqur
insonparvarlik tabiatini yorqin
aks
ettirishga
qaratilgan. O'quvchilarni
insonparvarlik
ruhida
tarbiyalashda
tabiiy-matematik fanlar sikli
muhim
rol
oVnaydL
U m um iy t a i i m m azm uni
o'quvchilarni
har
tomonlama
ruhiy
rivojlanishga. ularda turli
xil
tafakkurni rivojlan-
tirishga qaratilgan. Har bir o’quv predmetini o'rganish bolaning
mavzuni
anglash jarayonini, uni eslab
qolishni, ta’sirchanlikni faollash-
t i r u v c h i
tafakkurni,
nutq va
tasavvurni rivojlantiruvchi ruhiy diqqatni
yaratishga imkon beradi. Ayniqsa. bilish jarayonida bir-biri bilan uzviv
bogiiq b o igan tafakkurning turlarini rivojlantirish juda muhimdir.
Tajribaga asoslangan tafakkur umumlashtirish va xulosalar uchun
tirik mushohada. dastlabki m aiumotlarni yigish vazifasini bajaradi.
U bolalarni real voqealarni, hodisalarni o'qishga, ularni qavd qilish va
yig ishga oi'gatadi. Abstrakt tafakkur ajratib olingan voqea. hodisalarda
ularning mohiyatini koura bilishga. aniqlashga imkon beradi. 0 ‘quv
predmeti mazmunini. tuzish pedagog amaliyoti shu fanning asosiy
kategoriya. tushunehalarming rivojlanish mantiqini hisobga oladi.
Shu bilan birga, o’qituvchi va psixologlar o’quvchilar tomonidan
mavzuni o'zlashtirishning yosh xususiyatlarini hisobga oladilar. San'at
sohasidagi umumiy o'rta ta i im mazmuni g 4oyaviy tomoni va to'kis
badiiy shakli birligini hosil qiluvchi asarlarni o'z ichiga oladi. Badiiy
jihatdan bo'sh, g'oyaviy jihatdan haqiqatga to'g^ri kelmaydigan asarlar
bolalarning ruhiyatiga ta'sir qila olmaydi, tasavvur va tafakkurni
rivojlantirmaydi, go’zallik va badbasharalik to4g;risidagi tasavvurni
shakllantira olmaydi. Bolalar bilan ishlashda sairat asarlarining chin
badiiyiigini hisobga olish. shakl va mazmunning birligi, maiiaviyat va
haqchillik prinsiplarini amalga oshirish muhimdir.
Bola shaxsini har tomonlama madaniy rivojlantirish, inson iyat
\ara tg a n barcha madaniy bovliklarni bilish «O'z xotirangni boyitsang-
gina madaniyatli boiasan » degan fikrga asoslangan. Ayniqsa, tasavvurni
uyg'otuvchi, ruhiy kechinmalarni faollashtiruvchi, shu bilan birga
fikrlarni uyg‘otuvchi asarlar juda tarbiyaviydir. Bunday umumlashtirish
bolani bilish va ruhiy rivojlanishning yangi pog'onasiga koiaradi.
Shu asosda shakl mantiqiy tafakkur. turli voqea-hodisalar o'rtasida
aloqalar va bogiiqliklarni ko4ra bilish. o'rgana olish koiiikmalari
mustahkamlanadi va rivojlanadi. O'quvchi qarama-qarshiliklarni topa
bilish, ularning rivojlanish yo’nalishlarini to'g'ri tushunish va ularni o'z
vaqtida yechish yoilarini topishni o'rganadi. Dialektik tafakkur jamiy at
hodisalarini uning barcha aloqa va vositalarida ko’rish qobiliyati bilan
uzviy bogiiq. Umumiy o'rta t a i im kelajakda bolalarga xohlagan fanni
egallash imkonini beruvchi bilimlar asosini yaratadi. 0 6quv predmeti
fanlarning mustahkam asosiga ega. zamonaviy ilmiy m aium otlarni
tushunishga yetaklaydi, fikrlash qobilivatini rivojlantirishga olib keladi.
Bundan tashqari, har bir u m u m taiim predmet o'quvchilarga xalq
226
xo'jaligi ehtiyojlarini hisobga oluvchi o'quv materialining politexnik
tabiatini voritib berishga yo:naltirilgan. Barcha o4quv predmetlarining
politexnik m azrnuni hayot bilan bogliqligi o'quvchilarni ishiab
chiqarishda qatnashishiga, eng oddiy ish qurollari bilan ishlashga
yo'naltiradi. Bu bilan umumiy rivojlanishning chuqur asoslari, kasb
tanlash asoslari o‘rgatiladi. Fan qarama-qarshiliklarda rivojlanadi.
Ular bilan muloqot qilganda o'quvchilar badiiy ma'lumotlar oqimini
mustaqil hal qilish va ularga to"g"ri baho berishga oVrganadilar.
Umumiy o‘rta ta'lim uchun davrni vaxshi voritib beruvchi ma’naviy-
tarixiy ahamiyatga ega asarlarni tanlash kerak. Bunday asarlar bolani
davrning ma’naviy hayotiga olib kiradi. Turli nuqtayi nazarlarda va turli
tasvirlar orqali ular turik hayotiy voqea va hodisalarni ko'rsatadi, o‘tgan
zamonlarda boTib o4gan janglarning to*liq tasvirini ko‘rsatadi. Shuning
uchun umumiy o'rta ta’limda o'zaro aloqalar va o‘zaro toldirishlar
katta ahamiyatga ega. Bolalarning yosh xususiyatlari murakkab tasvirli
xulosalar chiqarishga to;sqinlik qilmaydi.
Mehnat ta'lim i mazmuni va mundarijasini ajratish ham o;z
xususiyatiga ega.
Mehnatni fan bilan maktabda o‘rganiladigan o;quv predmetlari bilan
uzviy bog"lash mumkin hamda mehnatning o'quv-ijodiy xususiyati
ilmiy bilimlarclan foydalanish jarayoni orqali amalga oshiriladi. Ijtimoiy
foydali mehnat jarayonida o'quvchilar oldiga olingan bilimlarni amalda
qoilash vazifasi yuklanadi.
Nihoyat, bolalar mehnatining mazmunini va tashkil etishni aniq
mahalliy ishiab chiqarish, xalq xo‘jaligi ehtiyojlariga tayangan holda,
zamonaviy kasblar talab lari asosida tuzish kerak. Bunday mehnat
o6quvchilarni umumiy mehnat va aniq kasbiy koiiikmalar bilan
tanishtiradi, mehnatni fan asosida tashkil qilishni, bir mutaxassislikdan
ikkinchisiga o‘tishni ta’minlaydi. Mexanizator, chilangar, dehqon,
chorvadorlik kasblari o'quvchilarni zamonaviy kasblarga vo;naltiradi,
bolalarning umumiy rivojlanishiga. ishchi psixologiyasini shakllan-
tirishga yordam beradi. Umumiy o i t a ta’lim mazmunining umumiy
va o‘ziga xos prinsiplari shulardan iborat. Integratsiya - o'quvchilarni
obqitish va tarbiyalashga yangicha yondashuvni belgilab beradi. O bquv
jarayonida integratsiyalangan taTimdan foydalanishga katta ahamiyat
berilyapti. Integratsiyalangan darslarning tuzilishi o‘rganishning barcha
2
??
bosqichlarida o'rganilayotgan mavzularning aniqligini va izchilligini.
puxta o'rganilganligini va o’zaro mantiqiy aloqaiarini talab qiladi.
Bunga dasturdagi o'quv materialining ixcham va yig'iq ekanligi,
imdan tashqari, o'quv materialini o'rganishni tashkil etishning ba'zi
zamonaviv usullarini kiritish orqali erishish mumkin. Masalan: 1-va
2-sinfdagi «Atrof-olam bilan tanishish» kursining bare ha mavzulari
bir-biri bilan chambarchas bogTiq. 3- va 4-sinfdagi «Tabiatshunoslik»
darslari «Atrof-olam bilan tanishish» kursini davom ettiradi. lining
dasturiga tabiat va insonlar mehnatidagi mavsumiy o'zgarishlarni
kuzatish kiritilgan. O'quvchilar tomonidan atrof-olamni o'rganish
o'qish. nutq o'stirish. matematika. mehnat taMimi darslarida davom
etadi. Shunday ekan, «Atrot-olam bilan tanishish» kursi predmetlararo
aloqalar o'qituvchiga barcha o'qitilayotgan darslarda atrof-olam haqi
dagi tushunchalarni shakilantirish bo'yicha ish olib borishga imkon
beradi. Boshlang'ich maktabdagi har bir predmet bu integratsiyalangan
kurs, mazmun jihatdan ular tabiiy-matematik sikl fanlari bilan uzviy
bogiiq, bu kichik maktab o'quvchilari uchun tushunarli bo'lgan atrof-
muhit haqidagi bilimlarni o'zlashtirishni ta‘minlaydi. Bu yoshdagi
bolalarda tabiatni o'rganish laqat emotsional joziba emas, bilim olish
motivlari bilan bog'liq. O'quvchilarning bu xususivatini hisobga olib.
qiziqishlarini quv vatlash uchun bilim olishga bo'lgan ehtiyojlarini yangi
mazmun bilan to'ldirib turish kerak. Bu o'quvchilarga hayotdagi o'zaro
aloqalarni ochib berishga hamda tabiatdagi turli-tumanliksiz inson
yashay olmasligini tushunib yetishga yordam beradi, Predmetlararo
aloqalarni amalga oshirish integratsiva turlaridan biridir. Tabiat bilan
tanishtiruvchi darslarda bu maqsadning tanlanishini quyidagicha
tushuntirish mumkin. Bu holatda nutq o'stirish erkin sharoitda, hozir
o'qiiayotgan obyektlarga boTgan jonli qiziqish asosida o'tadi.
Tabiatshunoslik, o'qish. husnixat va matematika nutq o'stirish uchun
katta imkoniyatlar yaratadi.
l.G. Pestalotssi ta'kidlaganidek, «...aql notinch sezgili idrok qilishdan
aniq tushunchalarga ko'tariladigan manbadir». Bu tushunchalarni ang
lash esa nutq samati bilan birga vuradi. Firkin tabiat tasvirlari bolada
mantiq bilan birga ta'sirchanlikni ham r i voj 1 anti rad i. Har bir dars-
da nutq o'stirish masalalari hal qilinacli. bunda o'rganilayotgan mate
rialning o'ziga xosligi va nutq o'stirish masalasini tanlashning maq-
228
sadga muvofiqligi hisobga olinadL G'quvchiiar bunday darslarni juda
yaxshi ko'radilar. Ular ko*p yangi, kerakli tushunchalar beradi, tasav-
vurlarini tartibga soladi, 'o'quvchilar boshqa darslarda olgan bilimlari-
dan foydalanishlari zarur b o ig an holatlarni yaratadi. Bunday holatda
bolalar o'rganilayotgan materialni yaxshiroq o4zlashtiradilar, bilimlar
tizim holiga keladi va obqu\ ehiiar uchun juda zarur bo’lib qoladi.
Shu bilan bogiiq integratsiyalangan dars ishlanmasi taklif qilinadi,
и o'quvchilar uchun tushunarli va olingan bilimlarni yangi o’quv
sharoitida ish lata bilish ktVnikmasini shakllantirishga yordam beradi,
Dostları ilə paylaş: |