Innovatsiyalar vazirligi samarqand davlat tibbiyot universitet

Gaz – suyuqlik xromatografiyasi 
Xromatografik usul birikmalarni ajratishning dinamik, sorbsion usuli sifatida tanilgan, 
bu ikki faza o'rtasida ta'sirning boshqacha taqsimlanishini o'z ichiga oladi (fazalardan 
biri faol, sorbsiya fazasi esa i). desorbsiya jarayonlarining takroriy takrorlanishi bilan 
bog'liq. 
Xromatografik ustunlar detektorlari. 
Xromat ustuni bir qator strukturaviy va grafik talablarga ega. Birinchi talabga muvofiq, 
uskuna, ichki diametri, ustunning shakli va materialini misol qilib olish mumkin. 
Ikkinchi talabga adsorbentni yuklash zichligi, filtratning siljish hajmi, suyuqlik 
gradienti, harorat va namuna hajmi kiradi. 
Ustunga kiritilgan namunaning hajmi sorbentning zichligiga va uning 
zarrachalarining kattaligiga bog'liq. Sorbent hajmining kamayishi va qadoqlash zichligi 
oshishi bilan namunaning hajmi ham ortadi va odatda 1 dan 10 sm / s gacha bo'ladi. 
Namunalar dozator orqali ustunga kiritiladi. Dozator - bu namunaning aniq miqdorini 
o'lchash va uni xromatografik ustunga kiritish uchun ishlatiladigan qurilma. Dozatorga
qo'yiladigan asosiy talablardan biri bu AOK qilingan namunalar o'lchamlari va ularni 
ustunga kiritish shartlarining bir xilligini ta'minlashdir. Bundan tashqari, kolonaga 
namunani kiritish ustunning xromatografik apparatining boshqa qismlarining ish 
sharoitlarini keskin o'zgartirmasligi kerak va dispenserning ichki yuzasi namunaga 
nisbatan adsorbsion va katalitik faol bo'lmasligi kerak. 
Gazsimon va suyuq namunalar xromatografik kolonkaga maxsus shpritslar yordamida, 
inyeksiya joyidagi rezina membranani (parda) teshib yuboriladi. Gazli namunalar uchun 
gazli shpritslar va suyuqlik namunalari uchun mikroshpritslar qo'llaniladi. 
Detektorlar. 
Xromatografik 
ustunning 
chiqishida 
konsentratsiyaning 
taqsimlanishi detektor deb ataladigan maxsus qurilma tomonidan qayd etiladi. Gaz 
xromatograflarida detektor gaz oqimiga yaqin joyda, to'g'ridan-to'g'ri ustunning 
chiqishida o'rnatiladi. Detektorning vazifasi kontsentratsiyaning kolonkaning chiqishida 
vaqtga bog'liqligini doimiy ravishda qayd etishdir. 
Xromatografiyaning yo'nalishi: detektor turini to'g'ri belgilashga, uning dizayniga 
bog'liq. Detektorni tanlashda uning xromatografik aralashmalarning tarkibiy qismlariga 
yuqori sezgirligini, signalning namuna miqdori bilan chiziqli bog'liqligini, takroriy 
o'lchovlar bilan bir xilligini, olingan tasvirlarning sifatini, qurilmaning soddaligi, 
yumshoqligi va arzonligi. xususiy mulkka ega. Ikki turdagi detektorlar keng o'rganiladi: 
differentsial va integral detektorlar. Differensial detektorlar vaqt o'tishi bilan 

---

22 
xususiyatlardan birining (kontsentratsiya yoki oqim tezligi) oniy qiymatlarini qayd 
etadi. 
Integral detektorlar ma'lum vaqt davomida chiqarilgan depozitlarning umumiy 
miqdorini qayd etadi. (37-rasm, b). Differensial detektorlar bosimiga qarab 2 turga 
bo'linadi. 
Konsentratsiya detektorlari ustundan chiqadigan moddaning konsentratsiyasini, 
oqim detektorlari esa moddaning konsentratsiyasini oqimga ko'ra qayd qiladi. Eng keng 
tarqalgan differentsial detektorlardan biri kotometr bo'lib, uning printsipi platina yoki 
volfram tolalarining qarshiligini o'rnatishdir.
Bu tozalash gazining issiqlik 
o'tkazuvchanligiga bog'liq. Xuddi shu sharoitda olingan toladan ajralib chiqadigan 
issiqlik miqdori gazning tarkibiga bog'liq. Aralashmaning tarkibiy qismlarining issiqlik 
o'tkazuvchanligi tashuvchi gazning issiqlik o'tkazuvchanligidan qanchalik farq qilsa, 
katarometr shunchalik sezgir bo'ladi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, vodorod eng 
samarali tashuvchi gazdir, chunki uning issiqlik o'tkazuvchanligi boshqa gazlarga 
qaraganda kattaroqdir. 
Termokimyoviy detektorlar platina simining qarshiligini qayta ishlash orqali 
ishlaydi. Bunday qarshilik gazlar yondirilganda haroratning o'zi bilan o'zgaradi. Gazlar 
xromatografik ustunni tark etganda, ular qizdirilgan platina simga tegib, katalitik 
konvertorni yoqadi. Termokimyoviy detektorlarning sezgirligi katarometrnikidan 
yuqori. Termokimyoviy detektorlarning ishlashi yonuvchanlikka bog'liq. 
Alangali detektorning ishlash jarayoni gorelkaning vodorod alangasi unga organik 
moddalar kiritiganda o’zgarishiga asoslangan.Ionlovchi detektorlarning sezgirligi juda 
yuqori bo’ladi. Masalan, alangali ionlovchi detektor (AID) 10~
12
gacha moddalarni 
aniqlash imkonini beradi. Bunday detektorlarda vododrod gorelkasi alangasining elektr 
o’tkazuvchanligi o’lchanadi. Toza vodorod alangasining elektr o’tkazuvchanligi juda 
kichik bo’ladi. Vodorodda organik birikrnalarning aralashmalari paydo bo'lganda alanga 
ionlanadi. Ionlanish darajasi aralashmaning konsentratsiyasiga har doim mos bo'ladi. 

---

23 
Uni oson o'lchash mumkin. Bu turdagi detektorlarning juda sezgirligi ularning keng 
qo'lla-nilishiga sabab bo'ladi. Lekin alanga ionlovchi detektorlar (AID) ning juda 
sezgirligi faqat organik birikmalarga nisbatan bo'lib, ammiak, vodorod sulfid,
oltingugurt oksidlari, kislorod, azot va boshqa noorganik moddalarga nisbatan uning 
sezgirligi keskin pasayadi. 
Ionlovchi ishlash prinsipi tok kuchini o’lchashga asoslangan. Eng keng tarqalgan 
alangali-ionlovchi detektorlar bo'lib, bunda alangaga kiritilgan moddani ionlashtiruvchi
elektrodlar orasida hosil bo’luvchi tok kuchi o'lchanadi. Elektrodlarga kuchlanish 
ber4ilgandan kiyen, alangada elektrodlar orasida ionlar hosil bo’lib, ionlanish tokini 
hosil qiladi 
A - tekshirilayotgan moddani asbobga kiritish; t - o'tish vaqti.