Innovatsiyalar vazirligi samarqand davlat tibbiyot universitet

 

---

9 
Yupqa qatlam xromatografiyasi 
Yupqa qatlamli xromatografiya usuli 1938 yilda N.A. Izmailov va M.S. Shreyber 
tomonidan yaratilganiga qaramay, u faqat so'nggi yillarda keng tarqaldi. 
Yupqa qatlamli xromatografiya usuli murakkab ob'ektlardagi noorganik va organik 
moddalarning tarkibini aniqlash va ularning miqdorini aniqlash uchun ishlatiladi.
Tahlil bir necha bosqichda amalga oshiriladi: 
1.Namuna va plastinkani jarayonga tayyorlash; xromatografik kamerani 
tayyorlash; 
2.Namuna komponentlarini bir-biridan ajratib olish; 
3.Plastinka yuzasidan elyuentni yo’qotish; detektorlash; 
4.Sifat va miqdor analizini amalga oshirish. 
Yupqa qatlamli xromatografiya (YuQX) usuli yuqori sezuvchanlikka ega va 
hozirgi vaqtda oddiyligi, tezligi va iqtisodiy afzalliklari tufayli farmatsevtika sohasida 
keng qo'llaniladi. 
Bu usul kapillyar kuch ta'sirida sorbent bilan qoplangan shisha, folga, plyonka 
yuzasida moddaning harakatlanishi natijasida moddalarni ajratishga asoslangan. U 
nozik qatlamli xromatografiya yordamida moddalarning haqiqiyligini, tozaligini va 
miqdorini aniqlash uchun ishlatiladi. 
Bu usul ko'pincha harakatlanuvchi faza sifatida suvdan, ba'zan esa boshqa 
organik erituvchilar yoki ularning aralashmalaridan foydalanadi. Mobil faza statsionar 
fazada ushlangan namunalar aralashmasini eritib yuboradi va uning turli masofalarda 
turli tezliklarda tarqalishiga olib keladi. 
 
Yupqa qatlamli xromatografiyada ishlatiladigan erituvchilar aralashmasini tanlash 
juda muhimdir. Bunda birikmalar xromatogrammada simmetrik joylashishi va 
moddalarning Rf qiymati 0,5 ga yaqin bo'lishi kerak. 

---

10 
Yupqa qatlamli xromatografiyada statsionar qattiq faza sifatida - sorbent, maxsus 
tayyorlangan silikagel, alyuminiy oksidi, KSM markali silikagel, silikagel va alyuminiy 
oksidi aralashmasi, sellyuloza, kizelgur, poliamidlar ishlatiladi. Sorbent tanlashda 
moddaning xossalari va aniqlangan funksional guruhlar soni ham katta ahamiyatga ega. 
Yupqa 
qatlamli 
xromatografiya 
usuli 
- 
sorbent 
mustahkamlangan 
va 
mustahkamlanmagan plastinkalarda amalga oshiriladi. Xromatografik plastinkaning 
sorbentini mustahkamlash uchun 5±20% gacha bog'lovchi moddalar qo'shiladi. 
Qo'shilgan bog'lovchi ajralish jarayoniga ta'sir qilmasligi kerak. Bog’lovchi modda 
sifatida Gips, kraxmal, agar-agar kabilardan foydalaniladi. 
Sorbenti mustahkamlangan yupqa qatlamli plastinka tayyorlash uchun 5 g KSM 
silikagel, 0,2 g kalsiy sulfat va 12 ml suv aralashmasi shisha tayoqcha bilan chinni 
hovonchada bir xil quyuqlik hosil bo'lguncha aralashtiriladi Tayyorlangan aralashma 
13x18 (14x16; 8x15) sm o'lchamdagi shisha plastinka ustiga yotqiziladi va bir xil 
qalinlik (250-500 mkg) olinmaguncha mahsus moslama bilan tekislanadi. 
Kiyen plastinka gorizantal holatda quritish shkafida 1200° C 1 soat mobaynida 
quritiladi. Tayyorlangan plastinkalar suvsiz kalsiy xlorid bo'lgan eksikatorda saqlanadi. 
Xromatografik kamera sifatida og’zi oyna yoki ishlov berilgan qopqoq bilan 
berkitilgan tubi yassi shisha idishlardan foydalaniladi. Kamera hajmi 5-8 mm ga 
harakatchan faza- eroituvchilar aralshmasi solinadi. Xromotografik kamerani 
to’yintirish maqsadida kamera devoriga erituvchi bilan ho’llangan filtr qog’oz 
joylashtiriladi. 
Namunani plastinkaga tomizishdan avval plastinka chetidan 2 sm masofada 
qalam yoki igna orqali dog'larning boshlang'ich chizig'i belgilab olinadi. Plastinkaning 
qarama-qarshi chekkasida namuna nomi yoziladi. Namuna mikropipetka yoki 
mikroshpris yordamida plastinkaga tomiziladi. 

---

11 
Namunalarning sifati tahlilini olib borishda kapillyarlardan foydalaniladi. 
Tekshirilayotgan namunalar start chizig`iga diametri 3-4 mm bo`lgan dog’lar 
ko`rinishida tomiziladi. Namuna plastinkaning ostki qismidan 2 sm masofada, yon 
tomondan 2 sm masofada tomiziladi. Agar xromatografik plastinkaga bir nеchta 
namunalar tomizilsa, ularning orasidagi masofa 2 sm dan kam bo`lmasligi kerak.