Инсан алвери гурбанларына бирбаша йардым



Yüklə 3,6 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə21/36
tarix16.02.2017
ölçüsü3,6 Mb.
#8963
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   36

Щамилялик 
Щякимляр  доьушдан  яввял,  доьуш заманы вя доьушдан  сонра  йардым  етдикляри 
шяхсляря гайьы  эюстяряркян  онларын   шяхси  гярарларына  щюрмятля  йанашмалыдырлар.  Бу 
хидмятляр инсан алвериня гаршы мцбаризядян ибарят бцтцн просес бойу эюстярилмялидир. 
Мцвафиг  йардым  инсан  алвериня  гаршы  мцбаризя  програмлары  няздиндя  тямин  олунан 
мцдафияйя аид бцдъя мящдудиййятляри, мювъуд йардым схемляри вя йерли ганунвериъилик 
чярчивясиндя мцмкцн гядяр ян йцксяк сявиййядя эюстярилмялидир. 
Инсан алвериня мяруз галмыш щамиля гадынларла ялагядар ашаьыдакылар тяляб олунур: 
 
онларла хцсуси щяссаслыгла вя щеч бир иттищама йол верилмядян ряфтар олунмалыдыр; 
 
онлар  цчцн  тяляб  олунан  тибби  мцайиняляр  вя  гайьы  ясассыз  лянэимяляря  йол 
верилмядян эюстярилмялидир; 
 
онлар мцвафиг вя мцнасиб консултасийалар, гайьы вя нювбяти йардым алмалыдырлар; 
 
онлар  сяйащят  вя  йа  гайыдышла  ялагядар  перинатал  риск  ещтимал  олундуьу 
щалларда,  хцсусян  дя  щамиляликля  вя  йа  доьушла  ялагядар  аьырлашма  диагнозу 
гойуларса  вя  гайыдаъаьы  юлкядяки  хидмятляр  гейри-мцнасиб  оларса,    юлкядян 
чыхарылмамалыдырлар.  
 
Гадын  щамилялийин  дайандырлмасыны  хащиш  едярся,  о  тяхиря  салынмадан  олдуьу 
юлкядя мювъуд вариантлар щаггында информасийа вя консултасийа алмалы, мцвафиг тибб 
мцяссисясиня  йоллайышла  тямин  олунмалыдыр.  Цмумдцнйа  Сящиййя  Тяшкилатынын  (ЦСТ) 
щесабламаларына  ясасян,  щяр  ил  рискли  абортлардан  тяхминян  200.000  гадын  дцнйасыны 
дяйишир  вя  бу  эюстяриъи  инкишаф  етмиш  юлкялярля  мцгайисядя  инкишаф  етмякдя  олан 
юлкялярдя даща йцксякдир (100.000 аборта 330 юлцм щалы).
34 
 
Контрасепсийа 
Щякимляр  инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхсляри  мювъуд  контрасептив  методлар 
щаггында  мялуматландырмалы,  ЦСТ-ля  БМТ-нин  Ящалийя  Йардым  Фонду  (УНФПА) 
тяряфиндян  мцяййянляшдирилмиш  бейнялхалг  стандартлара  уйьун  контрасептив  вариант, 
метод вя цсуллары изащ едян вя мядяни ъящятдян мцнасиб тибби вя тядрис материалларыны 
тягдим етмялидирляр. 
Юлкялярин  чохунда  гадынлар  щамиляликля ялагядар  щеч  бир  сечимя  вя  йа  да  чох 
мящдуд  сечимя  маликдирляр.  Бунула  ялагядар  олараг,  контрасепсийа  мювзусу 
гадынларын  мяъбуриййят  вя  зоракылыг  тящлцкяси  олмадан  информасийа  ялдя  етмяк 
щцгугунун даща эениш контекстиндя нязярдян кечирилмялидир.
35 
 
Сонсузлуг 
Репродуктив  саьламлыгла  ялагядар  даща  чох  цмуми  наращатлыг  доьуран  мясяля 
гадынларын  ъинси  зоракылыгла  мцшайият  олунан  инсан  алвери  заманы  йашанылан 
чятинликлярдян иряли эялян сонсузлуг горхусундан ибарятдир. Инфексийа вя зядяляря гаршы 
истянилян зярури тибби проседурларын щяйата кечирилмяси иля йанашы, сонсузлугла баьлы миф 
вя реаллыгларын айдынлашдырылмасы да олдугъа ящямиййятлидир. 
Инсан  алвери  даща  чох  ъинси  вя  репродуктив  саьламлыьа  тясир  ется  дя,  бу,  инсан 
алвериня  мяруз  галмыш  гадынлар  цчцн  тяляб  олунан  тибби  йардымын  йеэаня  сащяси  вя 
щеч  дя  щямишя  гадынлары  даща  чох  наращат  едян  мясяля  дейил.  Лакин,  бу  сащядя 
сийасят щазырлайанлар вя мцтяхяссисляр инсан алверинин саьламлыьа тясирлярини нязярдян 

 
146 
кечирир,  адятян  ъинси  травма  вя  саьламлыг  проблемляриня  (йяни  ъинси  йолла  кечян 
инфексион хястяликляря, эенитал зядяляря) даща чох диггят йетиряряк, гадынларын сящщяти 
цчцн диэяр мцмкцн аьырлашмалары истисна едирляр. 
 
5.5.6
 
Ъинси азлыглар 
Бу  категорийайа  транссексуаллар,  кишилярля ъинси  ялагядя   олан  кишиляр  вя гадынларла 
ъинси  ялагядя олан  гадынлар  дахилдир.  Ъинси  азлыглар  ящалинин  хцсусиляшмиш    вя  адятян 
тягибляря  мяруз  галмыш  групларындан  ибарят  олдуьуна  эюря,  онлар  хцсуси  диггят, 
щямчинин  спесифик  щяссаслыг  вя  тибби  ещтийаълары  нязяря  алан  тядбирлярин  ишляниб 
щазырланмасыны тяляб едир. Бу ъцр шяхслярин раст эялдикляри айры-сечкилик вя хцсусиляшмя 
онларын  рущи  саьламлыгларына  мянфи  тясир  эюстяря  биляр.  Сюзцэедян  шяхсляри  онларын 
мцщакимя  олундугларына  дейил,  динлянилдикляриня  ямин  етмяк  цчцн  анлам,  щюрмят  вя 
гайьы  нцмайиш  етдирилмялидир.  Ъинси  азлыгларын  щцгуглары  инсан  щцгугларына  аид 
бейнялхалг сянядлярдя нязярдя тутулмуш ясас щцгуглардан гайнагланыр.
36 
Бир  гайда  олараг,  ъинси  азлыглар  айры-сечкилийя вя тягибляря,  о  ъцмлядян  зоракылыьа 
мяруз галыр, ъинси орийентасийалары  иля ялагядар ъинси зоракылыгдан язиййят чякирляр. Бязи 
мядяниййятлярдя гадынлары  лесбийанлыгдан  “мцалиъя  етмяк” цчцн  онлары  аиля  цзвляринин 
разылыьы  иля  ъинси  тяъавцзя  мяруз  гойурлар.  Адятян,  щомосексуаллар  (вя  йа 
щомосексуаллыгда  шцбщяли  билинян  кишиляр)  ъинси  тяъавцзля  цзляшир  вя  тящгирамиз 
ифадяляря, жест вя дюйцлмяляря мяруз галыр, щятта гятля йетирилирляр. 
Шяхсин  орийентасийасыны  дяйишмяк  цчцн  сяйляр  эюстярилмямялидир.  Яэяр  мцвафиг 
шяхс биоложи ъящятдян кишидирся, анъаг юзцнц гадына охшадырса, щяким апарылан бцтцн 
сющбятлярдя  онунла  гадын  кими  ряфтар  етмялидир.  Тибби  мцалиъяйя  эялдикдя  ися, 
сюзцэедян  шяхсин  щям  биоложи,  щям  дя  трансэендер  аспектляри  нязяря  алынмалыдыр. 
Трансэендер  ъинси  азлыглар  щормонал  дярман  препаратлары  гябул  едя  билярляр.  Беля 
шяхсляр  гябул  етдикляри  препаратларын  дозасыны  вя  йа  адыны  билмяйя  дя  билярляр.  Бу 
ъцр шяхслярин 
спесифик 
ещтийаъларынын 
мцяййянляшдирилмясиня  
чалышмаг 
вя 
онлара щормонал  препаратлар  цчцн  зярури  ресептляри  тягдим  етмяк  щякимлярин 
вязифясидир.  
 
5.5.7 Инсан алвериня мяруз галмыш гадынларын ушаглары 
Инсан  алвериня  мяруз  галмыш  гадынларын  бир  чоху  тянща  аналардыр  вя  онларын 
ушаглары,  адятян  ананын  мяншя  юлкясиндя  йашайырлар.  Лакин,  еля  щаллар  да  олур  ки, 
гадынлар сатылдыгдан сонра дцнйайа ушаг эятирирляр вя щямин ушаглар ананын эятирилдийи 
юлкядя  йашайырлар.  Полис  вя  йа  иммиграсийа  рейдляри  заманы  ананын  сахланылараг 
апарылмасы, ушаьын ися галмасы щаллары щям ананын, щям дя ушаьын ъидди наращатлыьына 
сябяб олур. Яэяр инсан алверчиляри тяряфиндян анайа эюря ушагдан гисас алмагла баьлы 
наращатлыг  цчцн  реал  сябябляр  мювъуддурса,  ананын  ушагла  ялагядар  наращатлыьы  вя 
горхусу  ъидди  шякилдя  нязяря  алынмалыдыр.  Ушаглар  вятяндя  галдыгда  ися,  гадына 
вятяниндяки аиляси иля ялагя сахламаг имканы тяклиф олунмалыдыр. Ушаглар аналары иля ейни 
юлкядя  олдугда  ися,  хидмят  эюстярянляр  ушагларын  рифащыны  тямин  етмяк  бахымындан 
кюмяк эюстярмяк мягясди иля полис органлары вя диэяр мцвафиг сосиал хидмят эюстярян 
органларла  ялагя  сахламаг  цчцн  инсан  алвериня  мяруз  галмыш  ана  иля 
мяслящятляшмяляр апармалыдыр.  
 
5.6
 
Ушаглар вя йенийетмяляр 
Ушаглар  вя йенийетмяляр  дя  бюйцкляр  кими  ямяйин  охшар  формаларында  истифадя 
олунмаг  мягсяди  вя  диэяр  охшар  мягсядлярля  инсан  алвериня  мяруз  галырлар  (мяс., 
фабрик ишляри, ев гуллугчусу, фащишялик, эялин вя с.). Лакин, ушаглар щям дя йалныз онлар 
цчцн  даща  спесифик  олан  мягсядлярля  истисмар  олуна  билярляр  (мяс.  ушаг 
порнографийасы,  дявя  йцрцшляри,  дилянчилик,  мядян  ишляри  вя  органларын  донорлуьу).
37
 
Ушаг  инсан  алвериня  мяруз  галдыьы  заман  онун  нормал  вя  саьлам  инкишафына  зийан 
вуран физики вя психоложи мцщитя дцшцр. 

 
147 
 
Ушаглар йаша долмуш кичикляр дейилляр 
Инсан  алверинин  ушаг  гурбанларына  кюмяк  едян  щякимляр  онларла  йаша  долмуш 
кичикляр  кими  ряфтар  етмямяли  вя  бу  ъцр  чятин  вязиййятя  дцшмцш  ушаьын  хцсуси 
ещтийаъларына щяссас олмалыдырлар.
38 
Инсан алверинин эянълярин сящщятиня тясири даьыдыъы ола биляр, чцнки зоракылыг онларын 
физики, психоложи вя сосиал ъящятдян инкишаф етдикляри бир дюврдя баш верир.  Йенийетмялярин 
мцряккяб  дцнйа  щаггында,  онларын  бу  дцнйадакы  ролу  вя  йери  щаггында  фикирляри  бу 
дюврдя  формалашыр.  Мящз  бу  дюврдя  формалашмыш  давраныш  моделляринин  бцтцн  щяйат 
бойу давам етмяси тенденсийасы мювъуд олур вя йенийетмяляр щансы дяряъядя рискя 
мяруз  галдыгларыны  ахырадяк  дярк  етмирляр.  Хцсусян  дя,  инсан  алвериня  мяруз  галмыш 
йенийетмя йашына гядяр вя йенийетмя йашында олан ушагларын травма алмаг вя физики 
ъящятдян  (ъинси  вя  с.  ъящятдян)  тцкянмяк  тяърцбяси  онларын  шяхсиййятини  вя 
юзцнящюрмят щиссини мцяййянляшдирян мясяляляри артыг дярк етмяйя башалдыглары чятин 
вя мцряккяб инкишаф мярщялясини даща да аьырлашдырыр.  
 
5.6.1  Инсан  алвериня  мяруз  галмыш  ушаглара  вя  йенийетмяляря  тибби  хидмятлярин 
эюстярилмяси 
Ушагларын  вя йенийетмялярин  йашларына  вя хцсуси  тялябляриня   уйьун  гайдада 
саьлам  олмаг  вя тибби  хидмят  алмаг  щцгуглары онларын  саь  галмасы  вя  рифащы  цчцн 
ящямиййятли олмагла йанашы, щям дя ушаьын ян йахшы марагларынын хцсуси ящямиййят 
кясб етдийини бяйан едян инсан щцгугларына аид бейнялхалг сянядлярдя, о ъцмлядян 
Ушаг Щцгуглары щаггында Конвенсийада тясбит олунмуш ясас инсан щцгугларыны тяшкил 
едир.
39
  Тибб  мцтяхяссисляри  бу  Конвенсийа  иля,  щямчинин  ушаг  щцгугларына,  хцсусян 
дя  инсан алвериня  мяруз  галмыш  ушаг  щцгугларына  аид  мцвафиг  бейнялхалг  сяняд  вя 
тялиматларла мцяййянляшдирилмиш стандартлары рящбяр тутмалыдырлар.
40 
 
Ушаг, йенийетмя  вя эянъ анлайышлары
41 
Ушаг  Щцгуглары щаггында  Конвенсийа  – УНФПА,  ЦСТ,  БМТ-нин  Ушаглара 
Йардым Фонду (ЙУНИСЕФ) 
 
Ушаг  0-18 йаш 
 
Йенийетмя  10-19 йаш 
 
Эянъ  15-24 йаш 
 
Эянъ инсан 10-24 йаш 
 
Ушаг,  йенийетмя вя  йашлы  анлайышлары  мядяниййятлярдян  асылы  олараг  бири-бириндян 
фярглянир. Яэяр йенийетмя йашлы шяхсин ролуну вя вязифялярини юз цзяриня эютцрцрся, бу 
онун  мядяни  сявиййясини  якс  етдирир.  Ушагларын  вя  йенийетмялярин  саьламлыьы 
мясяляляриня  эялдикдя  ися,  мцвафиг  юлкя  вя  йа  реэиона  аид  анлайышлара  мцалиъянин 
щяйата  кечирилмяси,  мялуматлы  разылыьын  ялдя  олунмасы,  тибб  ишляринин  апарылмасы 
протоколлары  вя  тибби  гайьынын  эюстярилмяси  стандартлары  цзря  бейнялхалг  сявиййядя 
гябул  едилмиш  нормаларла  зиддиййят  тяшкил  етмяйян  сявиййяйя  уйьун  щюрмят  щисси  иля 
йанашылмалыдыр.  Мцалиъя  заманы  дярман  препаратларынын  ушаглар  вя  йа  бюйцкляр  цчцн 
мцвафиг  дозада  истифадя  едилмяси  щаггында  гярар  гябул  едяркян,  мядяни 
мянсубиййят мясяляляринин приоритетляшдирилмяси йолверилмяздир. 
Инсан алвериня мяруз галмыш ушаг вя йенийетмяляря тибби хидмятлярин эюстярилмяси 
цчцн ашаьыдакылар тяляб олунур: 
 
Щюрмят  нцмайиш  етдирян  вя  иштирака  шяраит  йарадан  йанашмаларын  ишляниб 
щазырланмасы; 
 
Кечмиш  тяърцбяляри  нятиъясиндя  онлара  вурулмуш  зийанын  мцряккяб 
аспектляринин дярк едилмяси; 

 
148 
 
Щеч бир тягдирдя бюйцкляр цчцн щазырланмыш програмларын садяъя иърасы йох, щяр 
бир  йаш  групунун  ещтийаъларыны  тямин  едян,  щяр  бир  ушаьын  йашына  вя 
хцсусиййятляриня уйьун  хидмятлярин ишляниб щазырланмасы; 
 
Яввялляр  алынмыш  травмаларын  тясиринин  азалдылмасына  вя  даща  саьлам  инкишаф 
моделляри  цчцн  мцвафиг  шяраитин  йарадылмасына  йюнялдилмиш  стратеэийаларын  иъра 
олунмасы.  
 
Иштирак 
Бейнялхалг  стандартлар  бяйан  едир  ки,  ушаглара  аид  бцтцн  мясялялярля   ялагядар 
онлара 
сярбяст 
шякилдя юз 
фикирлярини 
ифадя  
етмяк 
щцгугу 
верилмялидир 
вя онларын “фикирляриня   ушаьын  йашына  вя йеткинлийиня  уйьун  гайдада  диггят 
йетирилмялидир”  (Ушаг  Щцгуглары  щаггында  Конвенсийанын  12-ъи  Маддяси).
42
  Бу 
щцгуглара  щямишя  риайят  олунмалыдыр.  Тяърцбядя  бу  о  демякдир  ки,  тибби  мцайиня  вя 
йа  проседурларын  щяйата  кечирилмяси  нязярдя  тутулдуьу  щалда  щякимляр  ушаьын  баша 
дцшя  биляъяйи  сявиййядя  щяртяряфли  информасийа  тягдим  етмякля,  ушаьа  онун  рифащына 
тясир едян гярарларын гябул олунмасында иштирак етмяк имканы йаратмалыдырлар. Щякимляр 
ушаглары  динлямяли,  онларын  фикир  вя  гярарларыны,  о  ъцмлядян  онларын  юз  аиляляриня  вя  йа 
мяншя юлкяляриня мцмкцн гайыдышлары иля ялагядар гябул етдикляри гярарлары ъидди гябул 
етмялидирляр. 
 
Ушаьы  вя йа  йенийетмяни  тямсил  етмяк  мягсяди  иля гануни  гяййум  мцяййян 
едиля биляр. 
 
Хябярдарлыг: Бязи щалларда ушаьын гануни гяййуму онунла пис ряфтар етмиш валидейн, 
гощум вя йа да ону инсан алверчисиня “сатмыш” шяхс ола биляр. Буна эюря дя хидмят 
эюстярян ямякдашларын ушаьын ишиня аид тяфяррцатлары онун аиля цзвляриня ачыгламаздан 
яввял  ушаьын  мяруз  галдыьы  кечмиш  зоракылыг  щаллары  вя  инсан  алверчиси  иля  неъя  таныш 
олмасы  барядя  ещтийатла  сорушмалары  щяддиндян  артыг  ваъибдир.  Ушаьын  аиля  цзвляринин 
щимайясиня  (вя  йа  кечмиш  мцщитя)  гайытдыьы  заман  зоракылыьа  мяруз  галаъаьыны 
ещтимал  етмяк  цчцн  ясаслар  мювъуддурса,  хидмят  эюстярян  ямякдашлар  мяслящят 
алмаг  мягсяди  иля  щцгугшунаслара  мцраъият  етмяли,  сялащиййятли  сосиал  ишчинин  вя  йа 
ушаг психолоэийасы сащясиндя башга бир мцтяхяссисин дястяйини дя тямин етмялидирляр. 
 
(Ейни заманда, 3-ъц Фяслин йеткинлик йашына чатмамыш шяхслярин эери гайытмасына 
аид 3.1-ъи бюлмясиня бахын).  
 
Ушагларын вя йенийетмялярин саьламлыьы  мясяляляри цзря мцтяхяссисляр 
Инсан алвериня мяруз галмыш ушаг вя йенийетмяляр цчцн тибби гайьы тялим кечмиш 
вя  бюйцклярин  ещтийаъларындан  фярглянян  ушаг  вя  йенийетмялярин  хцсуси  ещтийаълары
43
 
щаггында  биликляря  малик  пешякарлар  тяряфиндян  эюстярилмялидир.  Бунун  цчцн  ушаг  вя 
йенийетмя  сящиййяси  сащясиндя  тящсил  алмыш  вя  мцвафиг  биликляря  малик  олан 
мцтяхяссис баъарыглары тяляб олунур. Бу ъцр кадрлар мювъуд олмадыгда ушаг зоракылыьы 
мясяляляри иля мяшьул олмаг цчцн тялим кечмиш пешякарлар ъялб едилмялидирляр.  
 
Ушаглар цчцн мялуматларын тягдим едилмяси вя  онларла мцсащибянин кечирилмяси 
Ушаьын  щяйаты цчцн  бирбаша  тящлцкянин  мювъуд  олдуьу  щаллары  чыхмаг  шярти  иля, 
мцвафиг  разылыг  ялдя  олунмайанадяк  щеч  бир  тибби  мцайиня  вя  йа  проседур 
кечирилмямялидир. 
 
Ушаглара  мялуматларын  тягдим  едилмяси  вя онларла  мцсащибянин  кечирилмяси  цчцн 
бцтцн  мцсащибяляр  заманы  риайят  олунан  цмуми  принсиплярдян  башга  (мяс., 
тящлцкясизлийин тямин едилмяси, мялуматлы разылыг, мяхфилик; ейни заманда Инсан алвериня 

 
149 
мяруз  галмыш  гурбанларын  гайьысына галманын  вя онларла  мцсащибянин  кечирилмясинин 
етик  принсипляри  щаггында  Ялавя  Ы-я  вя  мцсащибянин  кечирилмяси  цчцн  йаддаш  гейди 
щаггында Ялавя ЫЫ-йя бахын), ашаьыда садалананлардан ибарят ялавя вя хцсуси принсип 
вя цсуллар мювъуддур:  
 
Мцсащибяни кечирмяздян яввял сюзцэедян ушаьын иши щаггында мцмкцн гядяр 
чох юйрянин, юзцнцзц айдын шякилдя вя достъасына тягдим един (ушаьын билдийи 
мювзу щаггында сющбятин апарылмасы ялагялярин йарадылмасына кюмяк едир). 
 
Сющбят цчцн тящлцкясиз вя ращат йер щазырлайын (ойунъаглар, китаблар, ойунлар 
вя с. ялагянин йарадылмасына кюмяк едир). 
 
Ушаьын  инсан  алвериня  мяруз  галмасына  аидиййяти  олмайан  мясялялярдян 
данышараг  вя    ишляр  эюряряк  ялагя  йарадын  (мясялян,  ушаьын  билдиклярини 
мцзакиря един, онунла ойнайын). 
 
Мцзакиряляр цчцн кифайят гядяр вахт айырын вя тялясмяйин. 
 
Ушаг  тяряфиндян  баша  дцшцлян  вя  мцнасиб  ъцмлялярдян  истифадя  един 
(ъцмляляриниздя ушаьын истифадя етдийи сюзляри ишлядин). 
 
Мясяляляри  ушаьын  асанлыгла  баша  дцшяъяйи  тярздя изащ  един  (имкан  дахилиндя 
яйани васитялярдян истифадя един). 
 
Ади  вя  гейри-формал  мцщит  йарадын  (мясялян,  диндирилмя  мцщити  йаратмайын  вя 
йа ъаваб алмаг цчцн тясир эюстярмяйин). 
 
Ушаьа юз фикрини ифадя етмяк имканы йаратмаг мягсяди иля мцзакиряляря 
мцхтялиф ъаваблары нязярдя тутан суалларла башлайын. “Бу адам сянин хятриня 
дяйибми?” кими йюнялдиъи  суаллар вермякдян чякинин вя “Бу адам ня едиб?” 
кими даща ачыг суаллардан истифадя един. 
 
Яэяр ушаьын билдикляринин щамысыны дедийи гянаятиндясинизся, ялавя тяфяррцатлары 
юйрянмяйя чалышмайын вя буну ондан тяляб етмяйин. Ейни заманда, 
унутмайын ки, дцзэцн суал верилмядикдя ушаглар лазым олан информасийаны 
вермяйя вя йа онларын фикринъя, суал верянин ешитмяк истядийи ъавабы веря 
билярляр. 
 
Мцсащибяни еля тамамлайын ки, ушаг галдырылмыш мясялялярин ющдясиндян 
эялдийиня вя сизинля истянилян заман данышмаг имканы олаъаьына ямин олсун.
44
 
 
5.6.2 Ушаьын бюйцмясиня вя инкишафына зоракылыьын тясири 
Ушаьын  инкишафы физики,  идрак,  дил,  сосиал-емосионал,  темперамент,  инъя  вя  цмуми 
щярякят баъарыглары нюгтейи-нязяриндян онун йеткинлик сявиййясиня аиддир. Зоракылыг вя 
хроники стресс ушаьа физики ъящятдян тясир едир, онун тящсилиня мане олур, бюйцмясини 
вя психоложи инкишафыны лянэидир.
45 
Инсан алвериня мяруз галмыш ушаглар даим тящлцкя вя 
щядя-горху  ичиндя  йашайырлар.  Бу  ъцр  хроники  зоракылыг  вя  стрессля  цзляшян  ушагларда 
вя  йенийетмялярдя  саь  галмаг  цчцн  йарарлы,  лакин  ади  тящлцкясиз  вязиййятя  пис 
уйьунлашан шяхсиййят формалашыр. 
ЦСТ-я  ясасян,  адятян  зоракылыьа  мяруз  галан  ушаглар  онлара  гайьы  эюстярян, 
лакин онлар цчцн тящлцкяли олан щяр бир инсанла мцнасибят йаратмаьа вя она инам щисси 
нцмайиш  етдирмяйя  мяъбурдурлар.  Инамларындан  сци-истифадя  олунмуш  ушаглар 
уйьунлашмаг,  мцстягил  олмаг  вя  йахын  ялагяляр  гурмаг  бахымындан,  бюйцк 
ещтималла,  мцяййян  чятинликлярля  цзляширляр.  Бюйцклярин  гайьыкеш  олдугларыны  вя  ня 
етдиклярини даща йахшы билдиклярини щесаб едян ушаглар, адятян ещтимал едирляр ки, онларын 
юзляриндя  няся  гайдасында  дейил  вя  бу  сябябдян  дя бцтцн  баш  вермиш  писликляря  вя 
етдикляри  пис  ямялляря  юзляри  мясулиййят  дашыйырлар.  Ушаьын  инкишафына  зоракылыьын  тясири 
баьлылыьын  итмяси,  юзцнящюрмят  щиссинин  азалмасы  вя  сосиал  мцнасибятлярин  зяифлямяси 
нюгтейи-нязяриндян  характеризя  олуна  биляр.  Ейни  заманда,  йцксяк  сексуал  вя  йа 
агрессив давранышла, наркотик маддялярин истифадяси, рущи фяалиййятин позулмасы, юзцня 
бядян хясарятинин йетирилмяси иля вя йа стресся вя щяйаъана гаршы диэяр дисфунксионал 
мцбаризя методлары иля баьлы проблемляр йарана биляр.
46
 

 
150 
Щякимляр  ушаьын  инкишаф  сявиййясини  нязяря  алараг,  ушагларын  вя  йенийетмялярин 
фяал  вя  мяналы  щяйат  цчцн  габилиййятлярини  бярпа  етмяйя  вя  бундан  сонра  инкишаф 
етдирмяйя  кюмяк  едяряк  саьлам  щяйат  тярзини  тяблиг  едян  стратеэийа,  програм  вя 
фяалиййят  нювляринин  тятбигиня  мясулиййят  дашыйырлар.  Бура  бир  сыра  ещтийаъларын,  о 
ъцмлядян  гидаланмаг,  физики,  психоложи  ъящятдян  инкишаф  етмяк  вя  тящсил  алмаг 
ещтийаъларынын юдянилмяси дя дахилдир. 
 
Аилядя яввялки зоракылыг, нязарятсизлик вя инсан алвери 
Инсан  алвериня  мяруз  галмыш  ушаглар  адятян  зоракылыьын  мювъуд  олдуьу,  физики  вя 
психоложи  ъящятдян  тящлцкяли  вя  гейри-стабил  мцщитдян  чыхмыш  ушаглар  олурлар.  Ушаьын 
инсан алвери шяраитиндя алдадылмасы вя зоракылыьа мяруз галмасы онун тяряфиндян ятраф 
алямин, диэярляринин вя юзцнцн мянфи вя деструктив шякилдя гябул едилдийини тясдиг едир. 
Инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхсляр  щаггында  сыьынаъаглардан  вя  дястяк 
програмларындан ялдя олунмуш фактики дялилляр эюстярир ки, инсан алвериня мяруз галмыш 
ушагларын  бюйцк  бир  щиссяси  дисфунксионал  аиля  мцщитиндян,  мясялян  зоракылыг  щаллары 
мювъуд  олан  аилялярдян,  бошанма,  айрылма,  валидейнлярдян  биринин  вяфаты  нятиъясиндя 
тянща  галмыш  валидейн  аиляляриндян,  ушаг  евляриндян  вя  йа  интернатлардан,  гачгын 
мяркязляриндян  олан  вя  йахуд  евдян  гачмыш  вя  кцчя  щяйаты  йашайан  ушаглардан 
ибарятдир. Бязи щалларда ушаглар йахын аиля цзвляри тяряфиндян сатыла вя йа инсан алвериня 
ъялб едиля билярляр.  
Ушаглар  тяряфиндян  евляриндя  цзляшдикляри  рисклярин  нязяря  алынмасы  онларын  тибби 
ещтийаъларынын  гиймятляндирилмяси,  сялащиййятляря  малик  олан  шяхслярин  ушаглар 
тяряфиндян  неъя  гябул  олунмасы  фактынын  дярк  едилмяси,  интеграсийа  вя  реинтеграсийа 
просесляринин  планлашдырылмасы  вариантларынын  гиймятляндирилмяси  цчцн  юнямлидир. 
Мцщарибя,  ъинайяткарлыг,  сийаси  тягиб,  тябии  фялакят  вя  епидемийаларын  нятиъяляриндян 
язиййят  чякян  реэионларда  хейли  сайда  ушаг  юз  валидейнини  итиря  биляр  вя  йахуд 
валидейнляр  иткин  дцшя билярляр  ки,  бунун  да  нятиъясиндя  бу  реэионлардан  олан ушаглар 
инсан алвериня мяруз гала билярляр. Бюйцкляр арасында ЩИВ-я йолухма сявиййяси 40 %-
я чатан вя чох сайда инсанын АИДС-дян юлдцйц реэионларда да валидейнсиз ушагларын 
инсан алвериня мяруз галмасы тящлцкяси мювъуддур. 
 
Ушаглара гаршы ъинси зоракылыг 
Инсан  алвериня  мяруз  галмыш  бюйцкляр  кими,  ушаглар  да  инсан  алвериня  мяруз 
галмаздан  яввял  вя  инсан  алвери  заманы,  йа  да  щяр  ики  щалда  ъинси  тяъавцзля  цзляшя 
билярляр.  Ушаглара  гаршы  ъинси  зоракылыгла  ялагядар  20  юлкядя  кечирилмиш  тядгигатларын 
нятиъяляри  эюстярир  ки,  7-36  %  гыз  вя  3-29  % оьлан  ъинси  тяъавцзя мяруз  галмышдыр.
47
 
Инсан алвери шяраитиндя щятта бирбаша фащишяликля мяшьул олмайан ушаглар да бир гайда 
олараг ъинси зоракылыьа вя истисмара мяруз галырлар. 
Ушаглара  гаршы  ъинси  зоракылыг  саьламлыг  цчцн  бирбаша,  узунмцддятли,  мянфи 
фясадларла, о ъцмлядян ъинси йолла кечян хястяликляр, ъинси органларын зядялянмяси вя 
эяляъякдя  йарана  биляъяк  сексуал  рисклярля,  наркотик  маддялярин  гябулу  вя  саьлам 
сексуал  мцнасибятлярин  йарадылмасы  сащясиндяки  чятинликлярля,  депрессийа  вя  сци-
гясдля  нятиъялянир.
48
  Сексуал  зоракылыг  ушагларын,  хцсусян  дя  йенийетмя  вя  йа  бу 
вахта гядярки йашларында юз организмлярини, дяйярлярини вя башгалары иля мцнасибятлярини 
неъя  гябул  етмяляриня  ъидди  тясир  эюстярир  (Хцсуси  диггят  тяляб  едян  мясяляляря  вя 
рущии  саьламлыьа  аид  мцвафиг  олараг  5.5  вя  5.7-ъи  бюлмяляря  бахын).  Юз  ъинси 
мянсубиййят вя сексуаллыглары иля баьлы дцшцнъя вя давранышларынын юйрянмя вя инкишаф 
дюврцнц  йашайан  йенийетмялярин  секся  вя  ъинси  мцнасибятляря  кобуд  шякилдя  вя 
мяъбури  гайдада  ъялб  едилмяси  эяляъякдя  хошаэялямяз  мцнасибят  вя  тяърцбя 
моделинин тямялини гойур.
49
 
 Ушаглара  гаршы  ъинси  зоракылыьа  аид  мялуматларын  онлар  тяряфиндян  ачыгланмасыны 
чятинляшдирян  бир  сыра  манеяляр,  мясялян  тягсирлилик  щисси,  шяхси  иштирака  яминлик, 

 
151 
тяъавцзкары  мцдафия  етмяк  мяъбуриййяти,  мялуматларын  ачыгланмасы  иля  ялагядар 
тяъавцзкар тяряфиндян едилян щядяляр, тяърид олунма вя гисаса мяруз галма горхусу 
вя  с.  манеяляр  мювъуддур.  Ушагла  зоракылыг  мювзусунда  сющбят  заманы  конкрет 
методларын  тятбиги  сащясиндя  тялим  кечмиш  пешякарлар  тяряфиндян  ушагларла  ъинси 
зоракылыг  щаггында  мцзакирялярин  апарылмасы  даща  йахшы  оларды.  Ресурсларын  мящдуд 
олдуьу бир шяраитдя яэяр тяърцбяли мцтяхяссис йохдурса, бу ъцр мцзакиряляря ещтийатла 
йанашмаг  лазымыдыр  вя  щямин  мцзакиряляри  артыг  ушагла  сых  ялагяляр  йаратмыш  шяхс 
апармалыдыр. 
 
Yüklə 3,6 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   36




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin