Inson ehtiyojlarining tipologiyasi


Absolyut va nisbiy ehtiyojlar



Yüklə 76,5 Kb.
səhifə2/5
tarix08.04.2023
ölçüsü76,5 Kb.
#94932
1   2   3   4   5
marketing

2. Absolyut va nisbiy ehtiyojlar
Ehtiyoj so`zining lug`aviy ma`nosi tabiiy yoki ijtimoiy hayot taqozosidir. Ta`rifda ikki ehtiyoj ajratib ko`rsatiladi. Dastlabki azaliy ehtiyojlar (tabiy, tug`ma yoki organizmga xos bo`lgan ehtiyojlar) va orttirilgan, keyin paydo bo`lgan ehtiyojlar (madaniy va ijtimoiy ehtiyojlar) bo`lib, ular tajriba, atrof-muhit va jamiyatning taraqqiyot darajasiga bog`liqdir.
J.Keynesning absolyut va nisbiy ehtiyojlar o`rtasidagi farqi ham shunga o`xshab ketadi. Uning fikricha “absolyut ehtiyojlarning ma`nosi shuki, biz ularni boshqa kishilar bilan qanday ahvolda ekanligidan qat`iy nazar xis qilamiz, nisbiy ehtiyojlarning ma`nosi shuki, bunday ehtiyojlar qondirilganda o`zimizning boshqalardan ustundek sezamiz”. Absolyut ehtiyojlarni to`yintirish mumkin, nisbiy ehtiyojlarni esa to`yintirib bo`lmaydi. Nisbiy ehtiyojlarning to`yintirishning mumkin emasligiga sabab shuki, ularning umumiy darajasi yuksalgan sari bu darajadan ham yuqori ko`tarilish istagi kuchayib boraveradi. Bunday sharoitlarda nisbiy ehtiyojlarni qondirish maqsadidagi ishlab chiqarish ularni rivojlantirish bilan bir xildirdir. Mana shuning uchun ham turmush darajasi absolyut jihatdan yuksalgan kishilar o`zlari doim havas bilan qaragan kishilarning o`zlaridan ko`ra yaxshiroq yashay boshlaganini ko`rsalar, o`zlarini yomon his qiladilar, ya`ni Kotta (Cotta) yozganidek “ba`zilar uchun zeb ziynat va hasham hisoblangan narsalar birovlar uchun zaruratga aylanadi”. Voqelik bilan istak xohishlar o`rtasidagi masofa qoniqmaslik darajasi kuchaygan sari o`zgarib boradi.
J.Gelbreytning ta`kidlashicha, ehtiyojlarni to`yintirish mumkin, reklama esa “ilgari mavjud bo`lmagan istaklarni yuzaga keltirish uchun” sun`iy ehtiyojlarning vujudga kelishiga javobgardir. Aslida Gelbreyt o`z tahlilida ehtiyojlar bilan talabni adashtirib yuborgan. Reklama ilgari mavjud bo`lgan va talabga aylana olmagan ehtiyojni aniqlashda yordam berishi mumkin, chunki bu talabga mo`ljallangan tovar hali yo`q edi. Albatta, bir ehtiyoj mavjud bo`lib, uni qondiradigan tovar hali mavjud bo`lmasligi ham mumkin. Reklama ehtiyoj haqida xabar berar ekan, talabni hosil qiladi, ehtiyojlarni esa hosil qilmaydi. Boshqacha qilib aytganda, reklama mavjud bo`lgan, biroq aniqlanmagan ehtiyojlar uchun talab hosil qilishi mumkin.
Xuddi shu kabi, Gelbreyt foydalangan “sun`iy” ehtiyoj tushunchasi ham ehtiyojlarning chegaraviy foydalilik darajasi haqida fikr yuritishni belgilab beradi. Demak, Gelbreytning tahlillaridan kelib chiqadigan xulosa – bu yangi “sun`iy” ehtiyojlarning chegaraviy foydalilik darajasidir. Masalan, foydalilik kichik miqdorda bo`lsada, mavjuddir. Yangi ehtiyojlarning paydo bo`lishini har doim oqlash mumkin.
Absolyut va nisbiy ehtiyojlar o`rtasidagi farq unchalik aniq ravshan emasdir. Masalan, hayot uchun zarur bo`lgan narsa iste`molning istalgan boshqa turiga qaragandan cheksiz darajada muhimroqdir, deyish mumkin. Bu fikrda noaniqlik bor.
Ijtimoiy-psixologik ehtiyojlarni ham oddiy ehtiyojlar kabi chuqur his qilish mumkin. Masalan, e`tiborsizlik yoki loqaydlik ba`zi hollarda o`limga, psixikaning jiddiy buzilishiga yoki ijtimoiy hayotdagi qiyinchiliklarga olib kelishi mumkin.
Absolyut va nisbiy ehtiyojlar o`rtasidagi farqning yetarlicha aniq emasligiga qaramay, bu tafovutning ikki qiziqarli jihati bor. Bir tomondan, u nisbiy ehtiyojlarning absolyut ehtiyojlarchalik qat`iy bo`lmasligi mumkinligini ko`rsatadi. Ikkinchi tomondan, u to`yintirishning mumkin emasligini belgilovchi nisbiy ehtiyojlar dialektikasini birinchi o`ringa qo`yadi. Inson o`zi maqsad qilib qo`ygan darajaga yetishgach, kamolotning yangi bosqichini ko`zlay boshlaydi.
Ebbot tug`ma va hosilaviy ehtiyojlar o`rtasiga ajib bir chegara tavsiya qiladi. Hosilaviy ehtiyojlar tug`ma ehtiyojlarga nisbatan maxsus texnologik javob (tovar)ni va istak obyektini ifodalaydi. Bir qancha sharoitlarda tovarning iste`moli ma`lum hayotiylik siklida kutilganligi natijasida hosilaviy ehtiyojlar qondirilganligi kuzatiladi. Hosilaviy ehtiyojlarning eng yuksak foydaliligi pasayish tendensiyasiga egadir. Lekin, texnologik taraqqiyot tufayli tug`ma ehtiyojlar qondirilmaydi, yangi takomillashgan tovarlar yuzaga kelishi, shu bilan birga yangi hosilaviy ehtiyojlar paydo bo`lishi sharoitida yanada yuqoriga intiladi. Shunday qilib, tug`ma ehtiyojlarni qondirish uchun tovar ishlab chiqarish hamisha o`zining evolyusiyasi bilan rag`batlantirib boriladi. So`ng ehtiyoj bozor ta`sir qiladi, bu esa o`z navbatida yangi darajada qondiradigan yangi tovarlarning paydo bo`lishiga olib keladi. Ushbu hosilaviy ehtiyojlar o`z navbatida qondiriladi, so`ng yangi takomillashgan tovarlar vujudga kelishi natijasida o`zgaradi. Shunday qilib, tug`ma ehtiyojlar va hosilaviy ehtiyojlarning farqi shuni ko`rsatadiki, umumiy to`yinish bo`lmasligiga qaramasdan bemalol xususiy to`yinishga erishish mumkin. Shunday ekan, strategik marketingning muhim roli firmalar ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan rivojlanishni rag`batlantirishni tashkil qiladi.
Farovonlik har bir ehtiyojni qondirish uchun “ne’matlarning” mavjud bo’lishini anglatadi. Tabiiyki, ehtiyojlar reyestrini ishlab chiqish va uni mavjud ne’matlar bilan taqqoslash maqsadga muvofiq bo’lar edi. Bu yerda “ne’mat” so’zi maxsus ahamiyat kasb etadi. Bu yerda ne’mat deganda oddiy jismlar yoki xizmatlar emas, balki sevgi, nufuz va shu kabi mavhum, ijtimoiy yoki psixologik omillar ham tushuniladi. Bunday yondashuv H.Murray, A.Maslow, M.Rokeach hamda Shet, Nyuman va Grosslarning eng yangi tadqiqotlarida bayon etilgan.



Yüklə 76,5 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin