Instituti “ ” kafedrasi “ ” fanidan

4.Proeksionizm siyosatining makroiqtisodiy muvozanatga ta‘siri.
O’zbekiston Respublikasining soliq tizimi nisbatan yangi hisoblanadi. 2008-yilda qabul qilingan Soliq Kodeksi avvalgisiga nisbatan to’liqroq bo’lgani bilan, unda ham qator kamchiliklar mavjuddir, aynan shu kamchiliklarning oldini olish uchun soliq tizimini takomillashtirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Bu vazifalarni amalga oshirishda har xil mexanizmlardan foydalanish mumkin. Ulardan biri sof fiskal soliqlarning ulushini kamaytirish, ishlab chiqarishni rag’batlantiruvchi soliq va to’lovlarni oshirish, ishlab chiqarishdan olinadigan soliqlarni kamaytirish, eksportga yo’naltirilgan ishlab chiqarishni umuman soliqdan ozod qilish kabi mexanizmlardan foydalanish mumkin.
Lekin shu bilan bir qatorda respublikada aytib o’tilgan fiskal richaglarning deyarli barchasi ishga tushirilganini, faqatgina ularni bir me’yorda ishlashini ta’minlovchi mexanizmlar yo’q ekanini ta’kidlash lozim.
Aynan shuning uchun soliq tizimini takomillashtirishda xalqaro praktikada qo’llaniladigan richaglardan biri resurs solig’ini joriy etib, korxona va tashkilotlarni resurslardan unumliroq foydalanishga yo’naltirish, hamda sekin-astalik bilan barcha resurslarning ichki va tashqi bozordagi narxini bir-biriga yaqinlashtirish lozim.
Shuningdek, sekin astalik bilan qo’shimcha qiymat solig’ini pasaytirib borish va uning o’rniga qo’shimcha xarajatlar solig’ini joriy etish, yarim tayyor mahsulot ishlab chiqaruvchilar va katta korxonalar qoshida ochilgan kichik bo’lim va bo’linmalar rivojlanishiga yana bir stimul bo’lib xizmat qilishi mumkin.
Soliq tizimini takomillashtirishning yana bir muhim jihati kadrlar masalasi hisoblanadi.

• 
  to’g’ri to’ldirilgаn soliq, dеklаrаtsiyasini topshirgаndаn kеyin soliqlаrni iхtiyoriy to’lаshgа vа soliq inspеksiyasigа konsultаtsiya olish uchun murojааt qilishgа soliq to’lovchini qiziqtirish.
  
• 
  qoidа аsosidа soliq solish tаrtibini tа’minlаsh uchun intilish.
  
• 
  tаrtiblilik, hаmjihаtli vа sаmаrаli soliq mа’muriyatini tаshkil qilish kеrаk.
  

XX asr o’rtalaridagina soliq solish tizimi rivojlanishda urushdan so’nggi iqtisodiy islohotlar bilan bog’liq bo’lgan umumiy qonuniyatlar paydo bo’la boshladi. Yuqori darajadagi davlat xarajatlari o’sha vaqtlarda tabiiy suratda katta hajmdagi soliqlarni yuzaga keltirgan. Shuni aytish kerakki, davlat moliyaviy resurslarini markaziy va mahalliy organlar o’rtasida taqsimlash va qayta taqsimlash mexanizmi, hokimiyatning har bir darajasi ixtiyoridagi soliq ko’lamlari, ularning bajarayotgan vazifalari va avtonomiya tamoyillari mamlakatning konstitutsiyaviy tuzilishiga qarab belgilanadi. Mamlakatlarda hokimiyatning tabaqalanishiga qarab soliq tizimi ham ikki yoki uch pog’onali bo’lishi mumkin.
Mamlakatimizda umumdavlat va mahalliy byudjetlarga asoslangan ikki pog’onali davlat byudjeti tizimi shakllantirilgan. Respublika faoliyatining bozor munosabatlari sharoitida soliqlar, yig’imlar va byudjetning boshqa daromad manbalarini boshqarish tizimi o’zgarmoqda.
Mahalliy o’zini-o’zi boshqarish to’g’risidagi qonuniy aktlar qabul qilinishi bilan hokimiyatning mahalliy organlarini moliyaviy ta’minlash muammosi, ayniqsa, alohida qiziqish uyg’otadi. Hukumat mahalliy organlari byudjetining daromad qismi asosan soliq tushumidan va shuningdek, markaziy byudjetlar subsidiyalari va dotatsiyalardan tashkil topadi.
Savdo siyosatining tarifli va tarifsiz vositalarini qo'llash orqali ichki bozorni tashqi raqobatdan himoya qilish davlat siyosati proteksionizm deb ataladi.
Iqtisodiy hayotning baynalmilallashuvi va ilmiy -texnik taraqqiyotning yangi bosqichiga moslashgan holda, davlat hozirda tartibga solishni yanada kengroq va samaraliroq amalga oshirmoqda. Tartibga solish raqobatni oldini olishga emas, balki unga yanada moslashuvchan ta'sir ko'rsatishga qaratilgan. 80 -yillarda ko'plab mamlakatlarda amalga oshirilgan davlat tasarrufidan chiqarish jarayonlari xususiy va jamoat tamoyillari o'rtasida maqbulroq muvozanatni izlashni, shuningdek, davlat boshqaruvini to'g'ridan -to'g'ri xususiy tadbirkorlikni qo'llab -quvvatlashga yo'naltirishni anglatadi.
O'tgan asrning 80 -yillarida tashqi iqtisodiy aloqalarda ikkita tendentsiya yaqqol namoyon bo'ldi - tartibga solish va proteksionizmning kuchayishi. Shu bilan birga, valyutani tartibga solmaslik ayniqsa faol bo'ldi va kredit sohalari va to'siqlarning ko'tarilishi o'zini savdo sohasida sezdi. Natijada tashqi iqtisodiy siyosatda ikkiyuzlamachilik kuchaygan. U e'lon qilingan maqsadlar va amalga oshirilgan chora -tadbirlarda namoyon bo'ladi. Qolaversa, bu mamlakatlarning savdo siyosati tobora ularning iqtisodiy siyosatidan uzoqlasha boshladi. 1980 -yillar mobaynida hukumatlar tobora narx va bozor mexanizmlariga tayanishdi.
90 -yillarning ikkinchi yarmida savdo to'siqlarini pasaytirish tendentsiyasi qayta tiklandi. Bu jarayon nafaqat sanoat tovarlariga, balki qishloq xo'jaligi mahsulotlari va intellektual mulkka ham taalluqli edi. Rivojlangan mamlakatlarda sanoat mahsulotlari uchun o'rtacha tarif 90 -yillarning oxirida 3,9% gacha tushdi, rivojlanayotgan mamlakatlar tovarlari uchun esa, ayniqsa, to'qimachilik, kiyim -kechak va baliq mahsulotlariga nisbatan yuqori bo'lib qolmoqda (umumiy o'rtacha tarif 5,4%). Tarifsiz to'siqlar ko'lami etakchi mamlakatlar importining umumiy hajmining qariyb 7 foizigacha kamaytirildi.
Tashqi savdoda zamonaviy protektsionizm rivojlangan mamlakatlarda tadbirkorlik va bandlikka sezgir nisbatan tor sohalarda to'plangan. Boshqa rivojlangan davlatlar bilan munosabatlarda qishloq xo'jaligi mahsulotlari, to'qimachilik, kiyim -kechak, qora metallar savdosida ishlatiladi. Rivojlanayotgan mamlakatlar bilan savdo -sotiqda u boshqa ishlab chiqarish tovarlarini ham qamrab oladi.
Protektsionizm Bu mahalliy tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqaruvchilarni qo'llab -quvvatlash va rivojlantirishga qaratilgan iqtisodiy siyosatning bir turi davlat yordami va tashqi raqobat qiyinchiliklarining ta'sirini kamaytirish.
Protektsionizm - oddiy ma'noda.
Bir so'z bilan aytganda, proteksionizm Iqtisodiyot modeli, bunda sun'iy ravishda barcha afzalliklar o'z ishlab chiqaruvchilariga beriladi. Davlat ularga bozorni yopish orqali raqobatni kamaytirish orqali qulay muhit yaratadi xorijiy kompaniyalar... Ko'pincha bunday modellarda mahalliy kompaniyalar davlat xazinasidan faol moliyalashtiriladi.
Protektsionizm va davlat protektsionizmi siyosati, mohiyati nimada.
Protektsionistik siyosat yuritadigan mamlakatda mahalliy ishlab chiqaruvchilar chet el firmalari bilan raqobatdan chetda qoladilar, chunki importning kirib kelishiga to'sqinlik qiladilar. Shuningdek, ular ko'pincha hukumat tomonidan subsidiyalar va subsidiyalar orqali qo'llab -quvvatlanadi. Protektsionizmga qarama -qarshi - erkin savdo, bunda import tovarlarni mamlakatga erkin olib kirish mumkin. Erkin savdo bozorni sog'lom qiladi iqtisodiy muhit bu erda talab va taklif, sifat va xizmat kabi ko'plab omillar tufayli qoidalar va narxlar belgilanadi. Aynan shuning uchun ko'plab rivojlangan davlatlar ochiq savdo sharoitida rivojlanishni afzal ko'rishadi va protektsionizm siyosati o'tmishning qoldiqlari hisoblanadi.
Iqtisodiy proteksionizmning maqsadlari va motivlari.
Protektsionizmning mantig'i shundaki, mahalliy sanoat xorijiy importga duch kelganda zarar ko'rishi mumkin. Ko'pincha, import qilinadigan mahsulotlar ko'plab omillarga ko'ra mahalliy mahsulotlarga qaraganda ancha arzon. Ba'zida narxga quyidagilar ta'sir qilishi mumkin: ishchi kuchining arzonligi, tabiiy resurslarning mavjudligi, ishlab chiqarishdagi texnik ustunlik yoki boshqa omillar.

Xulosa.
Ushbu kurs ishini tayyorlash jarayonida bir qanch amaliy, nazariy, ilmiy xulosalarga keldik.
Hukumat qattiq import tariflari va kvotalarini joriy qilib, nazariy jihatdan mahalliy tovarlar bozorini ko'paytirishi, bu bozorni xorijiy ishlab chiqaruvchilar uchun samarali yopishi mumkin edi. Bu, o'z navbatida, ichki iqtisodiyotga yordam berishga qaratilgan.
Qachon import cheklovlari kuzatiladi davlat subsidiyalari va rag'batlantirish siyosati mavjud eksport operatsiyalari, nazariy jihatdan, bu mamlakat iqtisodiyotiga foydali ta'sir ko'rsatishi kerak. Biroq, bu har doim ham shunday emas. Raqobat yo'qligi sababli, kompaniyalar eski ixtiro va texnologiyalarga amal qilib, innovatsion mahsulotlarni ishlab chiqarishga kamroq qiziqish bildirishi mumkin. Ular ham eksport to'siqlariga duch kelishi mumkin, chunki xorijiy davlatlar ko'pincha protektsionizmga o'z protektsionistik siyosati bilan javob beradi. Natijada, biz hech kim savdo qilmoqchi bo'lmagan vaziyatga ega bo'lamiz bir tomonlama zerikarli protektsionistik mamlakat bilan.
Tashqi iqtisodiy proteksionizm siyosatining ijobiy va salbiy tomonlari.
Bu siyosatning asosiy kamchiligi shundaki, erkin bozor bo'lmaganda, tovarlar va xizmatlar narxi haddan ziyod oshib ketadi va ularning sifati juda past bo'ladi. Xorijiy raqobatbardosh mahsulotlarning arzonligi va yuqori sifatisiz, mahalliy kompaniyalar o'z tovarlar va xizmatlari uchun xohlagan narsalarini to'lashga qodir. Bundan tashqari, protektsionizm sharoitida mahalliy kompaniyalar o'z mahsulotlarining sifat standartlarini belgilashda yordam berish uchun turli qonun loyihalarini qabul qilishlari mumkin. Bunday holda, agar mahsulotingizni doimiy ravishda takomillashtirishga hojat bo'lmasa, korxonalarni texnik jihatdan takomillashtirish birinchi o'ringa qo'yilmaydi. Natijada, ishlab chiqarish nuqtai nazaridan ilmiy taraqqiyot to'xtatiladi.