Intellektual boshqaruv va kompyuter tizimlari

II. bob Asosiy qism:
2.1 Tarmoq abonenti tarmoqda axborotni keltiruvchi yoki uni istemol q iluvchi ob `ektdir. Stansiya – axborot uzatish va q abul q ilish bilan bo g' li q ishlab chiqaruvchini bajaruvchi ob ` ekt dir. Abonent va stansiya birlashmasi "abonent tizimi" deb yuritiladi. Abonentlarning o'zaro q asini tashkil etish fizik energiya muhiti mavjud bo'lishi kerak. ishlarni bajarish, q abul q ilish q urilma lar dir.Geografik (xududiy) joylashuvi bo'yicha ; ÿ ishlab chiqarish bo'limlarining miqyosi bo'yicha ; ÿ Boshqarish usuli bo'yicha ; ÿ Axborotni amalga oshirish bo'yicha ; ÿ Aloqa (ulanish) topologiyasi tuzulishi bo'yicha.Abonent tizimlarining xududiy joylashuviga q arab kompyuter tarmo q larini uchta asosiy turkumga chiqishi mumkin: Â Lokal tarmo q lar - (LAN – Local Area Network) ; Â Minta q aviy tarmo q lar - (MAN – Metro po litan Area Network); Â Global tarmo q lar - (WAN – Wide Area Network);lokal kompyuterning uncha katta bo'lmagan xudud chegarasida abonentlarni birlashtirish. Masalan, ular, tashkilotlar, firmalar, banklar, ofislar mi q yosidagi komppyuterlarni o'zaro bir joyda tarmo qlar kompyuter tarmog'i turkumiga kiradi. Minta q aviy kompyuterning bir-biridan ancha uzo q masofada kompyuter komppyuterlarni va lokal tarmo q larini o'zaro bog'laydi. U katta shaxar, iq tisodiy minta qa va alohida mamlakatdagi abonentlarni o'z ichiga olishi mumkin. Global kompyutertarmo q lari turli xil yoki kit `alarda abonentlarni birlashtirish. Ushbu tarmo q abonentlar o'ziga tegishli alo qa telefon, radio alo qa va kosmos alo qa tizimini negizida amalga oshirish. Bo'limlar tamog'i ( seti otdelov ); : Kampuslar'i ( seti kampusov ); : Tashkilot, kompaniya tarmoqlari ( korporativnye seti ).“Mijoz – server” tarmoqlari (Klient–server ); § Mijoz – bu tarmoqqa so'rovlar beradi ( kompyuter yoki dastur) ob`ektdir. Yoki boshqacha aytganda Mijoz- bu tarmoqni abonenti bo'lib, faqat tarmoq resurslaridan olinadi, ya`ni tarmoqqa xizmat qiladi. § Server – bu tarmoqqa xizmat ko'rsatuvchi ( kompyuter yoki dastur) ob'ekt. Yoki boshqacha qilib Server- bu tarmoqni abonenti bo'lib, boshqa abonentlarga o'zining resurslarini taqdim etadi, o'zi esa boshqa abonentlarga resurslaridan foydalanmaydi, ya'ni faqat tarmoqqa xizmat qiladi.
Ma`lumotlarni uzatishning kichik yuk – bunda ma`lumotlarni uzatish 10 dan 100 gacha kilobit bo'ladi; š Ma`lumotlarni uzatishning o'rtacha tezligi – bunda ma`lumotlarni uzatish, birdan bir necha o'nlab megabit diapazonda bo'ladi ; š Ma`lumotlarni yuklash yuksalish – bunda ma`lumotlarni oshirish 100 dan yuqori megabit va gebit diapazonda bo'ladi.
Aloqa kabellari- Liniya svyazi - Tarmoq kabeli  Tarmoq kartasi - Setevaya karta - Tarmoq kartasi  Transiverlar - Transiver - Transceiver  Takrorlagichlar - Povtoritel - Repeater  Konsentratorlar - Konsentrator - Kommunator - Kommutator - Kommutator - Kommutator - Kommutator B.  Mashrutlovchilar- Marshrutizator - Router Axborot uza zish muxiti deb– kompyuterlar o'rtasida axborot almashinuvini taminlovchi axborot yo'lllariga (yoki aloqa kanallariga) aytiladi. Ko'pchilik kompyuter tarmoqlarida (ayniqsa LANda ) simli yoki kabelli aloqa kanallari ishlatadi. Xamma ishlab chiqariladigan kabellarni uch turga bo'lish mumkin: 1. O 'ralgan juft simli kabel (Vitaya para, twisted pair), ular h imoyalangan ya ` ni ekranlashtiril gan ` ni ekranlashtiril gan (shielded TP ) ' ni ekranlashtiril gan (shielded pashtiril) (qo'riqlanmagan o'ralgan juftlik - UTP); 2. Koaksial kabellar (koaksial kabel); 3. Optik tolali kabellar (optik tolali). O'ralgan juft kabelKoaksialOptik tollali Vitaya paraKoaksialOptovolokno
TARMOQ KARTASI- NETWORK CARD - SETEVAYA KARTA Tarmoq kartalarini turli adabiyotlarda yana kontroller, adapterlar, plata lar, interfeyslar, NIC– Network Interface Card nomlar bilanart. Bu qurilmalar ma h alliy tarmoqning asosiy qismi, ularsiz tarmoq h osil qilish mumkin emas. Tarmoq adapterlarining vazifasi– kompyuterni (yoki boshqa abonentni) tarmoq bilan ulash, yana qobul qilingan qoidalarga riyoya qilg'an xolda kompyuterolishini biladir.
TAKRORLAGICHLAR – POVTORITEL – REPEATER Rep ea terlar yoki takrorlagich qurilmasi transivergga nisbatan ancha oddiy vazifani bajaradi. U faqat susaygan signalni qayta tiklab avvalgi ya ` ni uzatilgan vaqtidagi ko'rinishga (amplitudasi va ko'rinishini) keltiradi. Signalni qayta tiklashning asosiy maqsadi, tarmoq samaradorligini oshirishdan iborat. Rep ea terlar va transsiverlar h ech qachon o'zidan o'tayotgan axborotga ishlov bermaydilar.
KONSENTRATORLAR – KONTSENTRATOR – HUB Kontsentratorlar bir necha tarmoq qisimlarini birlashtirib bir butun tarmoq h osil qilishga xizmat qiladilar. Konsentratorlarni faol va passivga ajratish mumkin. Passiv kontsentratorlar konstruktiv jihatidan bir necha rep ea terlarni o'z tarkibiga olgan bo'ladi. Ular rep ea terlar bajaradigan vazifalarini o'zini bajaradilar. Bunday kontsentratorlarning aloxida olingan rep ea terlarga nisbatan afzalligi h amma ulanish nuqtalari bir joyga yig'ilganligi dir. Bu tarmoq qurilishni o'zgartirishga qulaylik to'g'diradi, tarmoqni nazorat qilish va nosozliklarni topishni osonlashtiradi. shundaydek h amma rep ea terlar sifatli va bir nuqtadan elektr manbayiga ulanadilar. Aktiv konsentratorlar ancha murakkab vazifalarni bajaradilar, maslan, ular almashuv protokollarini va axborotni o'zgarga o'tishni amalda.
KO'PRIKLAR – МОСТ – BRIDGE Ko'priklаr, shlyuzlаr vа yo'nаltirgichlаr turli хildаgi tаrmоqlаrdаn bir butun tаrmоq h оsil qilish uchun ishlаtilаdi, ya'ni turli quyi bоsqich аlmаshish prоtоkоllаri, хususаn, turli fоrmаtdаgi pаkеtlаr, turli kоdlаsh usullаri vа turli tеzlikdаgi uzаtishlаr va xokazo lardan bir butun tarmoq hosiliga. Ko'priklar – eng sodda qurilma bo'lib, ular yordamida turli axborot almashish standartli tarmoqlarni birlashtirishda, yoki bir tarmoqning bir necha qisimlarini birlashtirib turishadi.
KOMMUTATORLAR – КОММУТАТОР – SWITCH Kommutatorlar ( Shlyuzlаr ) – bu qurilmаlаr prоtоkоllаri kаttа fаrq qiluvchi, butunlаy bir biridаn fаrq qiluvchi tаrmоqlаrni birlаshtirish da ishlаtilаdi, mаsаlаn, mа h аlliy, tаrmоqlаrni kаttа kоmpyutеrlаr bilаn yoki glоbаl tаrmоq bilаn ulаshdа qo'llаnilаdi. Bu qurilmalar kam qo'llaniladigan va qimmat tarmoq qurilmalariga kiradi. Agarda OSI modaliga murojat qilsak, shlyuzlar– OSI modelidagi ancha yukori bosqichlar vazifalarini bajaradilar
MARSHRUTIZATOR – ROUTER Mashrutlovchilar yoki Yo'naltirgichlar ko'priklarga qaraganda ancha murakkab vazifani bajaradilar. Ularning asosiy vazifasi– h ar bir paket uchun qulay uzatish yo'lini tanlashdir. Buning uchun tarmoqning eng ko'p yuklagan qisimlarini va buzilgan bo'laklarini aylanib o'tishi kerak. Ular odatda murakkab shoxlamali (aralash topologiyali) tarmoqda ishlatiladi, bu xolda aloxida olingan abonentlar o'rtasida bir necha alolishiqa yo'li mumkin. Cisco 2500 Tarmoqning xizmat foydalanuvchiga ko'rsatgan xizmati bilan o'lchanadi. Tarmoqda ishlash uchun dastur bir vaqtda ko'plab yordam uchun mo'ljallangan bo'lishi kerak. Xozirda shunday ta'minotning ikki xil tarzda paydo bo'lishi joriy qilingan. Birinchi tarmoqdan tarmoqning dasturlashtirilgan ta'minoti ko'pgina foydalanuvchilarga hamma kirishi mumkin bo'lgan bosh kompyuter resurslarini taqdim etish mumkin. U fayl-server deb yuritiladi. Bosh kompyuterning qayta surilgan fayllari uchun u shu nomni olgan. Tarmoqda bir qancha fayl - serverlar bo'lishi mumkin. Fayl-server resurslarini boshqaruvchi va ko'pgina tarmoq foydalanuvchilari uchun ruxsat berish server ta'minoti tarmoq operatsion tizimi deb topish.
Ikkinchidan "klient-server" artektura deb, uning mahsulot ta'minoti resurslaridan jamoa bo'lib yuk tashishga mo'ljallanib qolmay, ularni qayta ishlash va foydalanuvchiga ko'ra resurslarni qayta ishlashga mo'ljallangan. "Klient-server" arxitekturalar dasturi tizimi ikkita bo'linmadan iborat: 1. Serverning dasturli ta'minoti ; 2. foydaning ta'minoti. Bu tizimlar ishini tashkil qilish: dastur-dasturlar foydalanuvchining kompyuterida bajariladi va umumiy kirish kompyuterida ishlaydigan dastur - serverga so'rov jo'natiladi. Ma'lumotlar qayta ishlash server faqat amalga oshirilgan, foydalanuvchi kompyuteriga so'rov yuboriladi.
2.2 Boshqaruv — bu turli xil tabiatdagi (biologik, ijtimoiy, texnikaviy) tashkiliy sistemalar funksiyasi (vazifasi) bo‘lib, ularning ma’lum bir tuzilmasini saqlashni ta’min etadi, faollik rejimini, faoliyat maqsadini, dastuming bajarilishini qo‘llab-qo‘ltiqlab turadi. Umuman, boshqaruv qator fanlar (menejment, iqtisod, psixologiya, psixofiziologiya, sotsiologiya, politologiya, yuridik, filosofiya, pedagogika, madaniyatshunoslik, kibemetika, matematika va sh.k.lar) shug‘ullanishi kerak bo'lgan sohadir. Shunday qilib, boshqaruv nazariyasi mustaqil soha ko'rinishida faqat fanlararo sistema sifatidagina mavjud boiishi mumkin. Menejment — korxonani samarali boshqarish haqidagi fandir. U o‘z tarkibiga korxonani tashkil etish tamoyillari (adliya qismi), uning taraqqiyot strategiyasi (ideologiya — mafkura qismi), xodimlami tanlash (sotsiologiya qismi) va unirtg ishini maqbullashtirish usullari (psixologik qism) haqidagi bilimlami qamrab oladi. Menejmentdagi eng asosiy narsa amaliyotda xohlagan insoniy tashkilotga yarashi mumkin boigan umumiy boshqaruv tamoyillarini ajratish, aniqlash va qo‘llash bo‘lib hisoblanadi. Bunga boshqaruv maqsadi va vazifalarini aniqlash, ularga erishish uchun aniq tadbir-choralar ishlab chiqish, vazifalami ayrim operatsiyalarga ajratib chiqish, ishlarni bu‘lish, lashkilot ichidagi turli bo‘- linmalar munosabatini koordinatsiyalash, tuzilma ishini mukammallashtirish, qaror qabul .qilish va kommunikatsiya ishlarini maqbullashtirish, faoliyatning motivlarini yaxshilash, rahbarlikning samarali y oilarini qidirish ijtimoiy javobgarlikni oshirish va boshqa masalalar kiradi. XX asming 90-yillarida boshqaruv jarayonida ikki tendensiya paydo bo‘ldi. Birinchidan, menejmentning baynalmilallashuvi, yangi voqeliklami jamoa asosida fikrlash. Boshqaruv bo‘yicha juda ko‘p kitoblarning chop etilishi, menejmentga o'rgatuvchi dasturlaming tarqatilishi, turli xil mamlakatlardagi boshqaruvga oid tajribalaming umumlashtirilishi va shu kabilar. Umuman olganda, boshqaruvga oid muammolar yechimini hal etishda shunday katta tajriba mayjudki, go'yoki bugungi kunda hech qanday yangilik ustida bosh qotirmasa ham boladigandek tuyuladi. 4 Boshqaruv tizimlari va kompyuter texnologiyalari Biroq hayot shunday murakkabki, u o‘zining yangidan-yangi talab va ehtiyojlarini namoyon etmoqda. Masalan, hozirgi zamon boshqaruv nazariyasi quyidagi savollarga qanday javob berishi mumkin: nima uchun ayrim davlatlarda millionlab odamlar hech qanday maosh yoki boshqa bir madadga ishonmay yashayaptilar? Ushbu holat qanday natijalarga olib keladi? Hech qanday natijasiz va rag‘batlantirishsiz yashayotgan inson taqdiri nima bo‘ladi? Bunday odamlami qanday boshqarish mumkin? Ushbu odamlardan nima kutish mumkin? Qaysi bir o'tmish saboqlarida yoki hozirgi zamon menejmenti haqidagi darsliklarda shularga o'xshash holat tahlil etilgan? Ko'rinib turibdiki, hayotning o‘zi namoyon etayotgan muammolar boshqaruv haqida shakllantirilgan g'oyalami tanqidiy nuqtayi nazardan ко‘rib chiqishni taqozo etadi. Demak, boshqaruv haqidagi fikr-mulohazalar cheksiz davom etishi, bu yo'nalishda keng doirada tadqiqot va amaliy ishlami olib borish davr talabi bo'lib hisoblanadi. Shu bilan birga ta’kidlab o'tish kerakki, boshqaruv nazariyasini rivojlantirish o‘ta murakkab ishdir. Ushbu fan predmeti cheksiz darajadagi murakkab, o‘zgaruvchan, oldindan bilib bo‘lmaydigan mavjudot inson bo'lib hisoblanadi. Insonni boshqarish uchun uning eng kuchli, ayniqsa, kuchsiz tomonlarini chuqur o'rganish, to‘liq axborotga ega boMish kerak. Ushbu axborotlar asosida (turli xil fanlar yordamida to'plangan usullar bilan) insonga o‘z xohishicha qilishi mumkin bo'lmagan ishni bajarishga ta’sir kuchini topish kerak. Shunday qilib, bir-biridan ancha uzoq bo‘lgan fanlami birlashtirish muammosi ko'tariladi. Bu esa o‘ta murakkab muammodir. Fanlami birlashtirish shu tarzda olib borilishi kerakki, boshqaruv bo'yicha amaliy xulosalar chiqarish imkoni tug‘ulishi kerak. Ushbu yo‘nalishdagi to‘siqlardan biri bu u yoki bu tushuncha emas, hatto iboraning turli fan sohalarida turlicha talqin qilinishidir. Masalan, sistema so'zi pedagogikada ayrim, psixologiyada ayrim, tarixda ayrim, siyosatda ayrim, texnikada ayrim talqin etilishi mumkin. Stimul tushunchasi boshqaruv nazariyasida markaziy o'rinni egallasa, psixologiyada boshqacha, sotsiologiyada butunlay boshqacha, iqtisodda esa yana o‘zgacha talqin etiladi. Turli xil fanlarda stimul har xil ma’noda qabul qilingani bilan u boshqaruvning quroli bo'lib hisoblanadi. Ayrim darslik va qoMlanmalar faqat ushbu muammoni bayon yetish bilan chegaralanishgan.