Intellektual tizimlar

 
3-rasm. Freym modelga misol. 
5.3. Bilimlarni strukturalash 
 
Bilimlar bazasida bilimlar tarkibi quyidagi savollar yordamida aniqlanadi: 
qanday bilimlar ko‘rsatilishi kerak va bilimlar tarkibi nimaga bog‘liq. 
BB bilimlar tarkibi quyidagilarga bog‘liq buladi: 
1. 
Muammoli soha 
2. 
BB tizimi strukturasi 
3. 
foydalanuvchilar talabi va maqsadlari 
4. 
suhbatlashish tili 

---

47 
Intellektual axborot tizimlarining umulashgan sxemasi quyidagicha: 
Demak intellektal axborot tizimlari ishlashi uchun quyidagi bilimlar kerak 
buladi: 
1. 
Masalani yechish jarayoni haqidagi bilimlar (boshqaruvchi bilimlar, 
interpretator tomonidan foydalaniladi); 
2. 
Lingivistik prossesor tomonidan foydalaniladigan dialogni tashkillashtirish 
usuli va suhbat tili haqidagi bilim; 
3. 
Bilimlarni modifikasiyalash va ko‘rsatish usullari haqidagi bilimlar; 
4. 
Tushuntiruvchi komponenta tomonidan foydalaniladigan strukturalashgan 
bilimlarni qullab quvvatlashi. 
Bilimlar tarkibini talablarga bog‘liqligi quyidagicha aniqlanadi: 
1. 
Foydalanuvchi qanday ma’lumotlar tuplami bilan ishlamoqchi va umumiy 
vazifalar tuplamidan bajariladigan vazifalari; 
2. 
Masalani yechishni qaysi usulllari va metodlari qulayroq; 
3. 
Qanday natijalar soni va yechish usullari cheklanganda masalani ajarish 
mumkin; 
4. 
Muloqot tiliga va o‘zaro dialogni tashkillashitirishga quyilgan talablar
5. 
Umumlashganlik darajasi yoki muammoli soha aniqligi 
6. 
Foydalanuvchi maqsadlari qanday 
Predmet sohasi bu ob’ekt lar tuplami bo’lib , ularning xususiyatlari va ular 
urtasidagi munosabarlatni xarakterlaydi. Predmet sohasini tashkil etuvchi 
Foydalanuv
chi 
Bilimlar 
injeneri 
O’zaro 
munosobotlar 
komponental
ari 
(lingvistik 
protsessor) 
Ishchi 
xotira 
Tushuntirish 
qobiliyati 
Interpritator 
Egallagan 
bilimlar 
Bilimlar 
bazasi 

---

48 
ma’lumotlar sohasiga qarab aniq, yaqinlashtirilgan, ko‘pma’noli, to‘liq yoki xato 
bo‘lishi mumkin. 
Fan sohasi statik va dinamik qismlarga bulinadi. 
Kuplab mavjud intellektual tizimlar statik predmet sohasini qarab chiqadi. 
Statik sohaga misol sifatida kasalliklar belgisini saqlovchi va ushbu belgilar asosida 
diagnoz quyish qoidalari haqida ma’lumot saqlovchi sohani keltirish mumin. 
Dinamik sohalar quyidagi tiplarga ajratiladi: 
1. 
Vaqt buyicha o‘zgarmas ob’ekt larni fazodagi joylashuvi faqat e’tiborga 
olinuvchi ko‘rinishlari (odatda robototexnikada foydalaniladi, bunda dinamik 
ra’fishda fazo buyicha o‘zgarishlar sodir buladi); 
2. 
Vaqt buyicha ob’ekt ning o‘zgarishi e’tiborga olinadi, lekin fazoga nisabatan 
o‘zgarishlar qaralmaydigan kurinishlari (kasalning vaqt buyicha holatlari e’tiborga 
olinuvchi tizim misol buladi); 
3. 
Ob’ekt ning vaqt buyicha o‘zgarishi hamda fazodagi o‘zaro ta’sirlari 
qaraluvchi ko‘rinishlari. 
Predmet sohasining vazifalari quyidagi turlarga ajratiladi: 
1. 
Predmet sohasining tahliliy masalasi 
2. 
Predmet sohasini almashtirish masalasi 
3. 
Predmet sohasini tanlash yoki aniqlash masalasi