Intellektual tizimlar

Tahlil masalasi - bu joriy predmet sohani aniqlashtirishdan oldin amalga 
oshiriladi. Aniq statik predmet sohada kurilishi mumkin bulgan masalalardan eng 
oddiy masala tahlilini amalga oshirish mumkin. Bunda uning yechish davomida 
ma’lumotlar qushib borilmaydi, ya’ni o‘zgartirilmaydi yoki uchirilmaydi. 
Almashtirish masalasi - bunda predmet sohaning bir holati boshqa predmet 
sohaga almashish masalasi qaraladi. Bunda hosil buluvchi yangi predmet soha 
mavjud predmet soha chegaralaridan chiqib ketmaydi. Shuningdek bir qancha 
muammolar vujudga keladi: predmet sohani almashtirish mumkinmi va uni qanday 
almashitirish kerakki masala yechimlarini barchasini qamrab olsin. Almashtirishda 
ma’lumotlar ish sohasiga tushadi yoki chiqib ketadi, ma’umotlar yangi holatga 
utganda yangi predmet sohaga mos kelishi kerak. 
Aniqlash masalasi - bunda tizim yechish davomida bir alternativ sohadan 
boshqasiga o‘tadi. Aniqlash masalasini yechishda axborotni to‘liqmaslik 
muammosini bartaraf etuvchi va yechimni qidirish jarayonini davom ettirish 
imkonini beruvchi dasturdan foydalanish kerak. Bu axborotlar aniq faktlarga teskari 

---

49 
bulmasligi kerak. Bu mosligni qoniqtirmasligi boshqa alternativ sohaga o‘tishni 
zaruriyatini uyg‘otadi. 
BBda bilimlar strukturasini kurib chiqaylik: 
Bilimning interpretasiyalanuvchi turi- bu interpretator tomonidan aniqlash 
mumkin bulgan tur. Bu tur o‘z ichiga predmet bilimlarini, boshqaruv bilimlar va 
ko‘rinish bilimlari (birgalikda metabilimlarni tashkl etadi) ni o‘z ichiga oladi. 
Ko‘rsatish bilimlari tizimda interpretasiyalangan bilimlar qanday ko‘rinishda 
joylashgani haqida axborot saqlaydi. Predmet soha ko‘rsatkichlari predmet bilimlar 
haqida aniq ma’lumotlar masalan, qoidalarning, ma’lumotlarning aniqlik 
koyeffisiyenti, kattaliklar muhimligi va murakkabligi saqlaydi. 
Operatsion bilimlar masalani yechish davomida predmet sohani tavsifini 
qanday o‘zgartirish mumkinligi haqida axborot saqlaydi. Bu bilimlar qayta ishlash 
proseduralarini belgilaydi. 
Yunaltirilgan bilimlar qaysi bilimni qanday holatda foydalanish to‘g‘risida 
axborot saqlaydi. Odatda yunaltirilgan bilimlar mavjud gipotezalarni tekshirishda 
foydalanish mumkin bulgan bilimlar va gipotezalar haqida ma’lumotlarni saqlaydi. 
Hal etuvchi bilim berilgan masalani eng efiktiv ra’fishda yechishda 
foydalaniladi. 
Bilim 
interpritatsiyalanadigan 
interpritatsiyalanmaydigan 
ан 
Predmet
ga doir 
Meta 
bilimlar 
Yordamchi
Qo’llab 
quvvatlovchi
Tavsifl
ovchi 
Aynan 
predmet
ga doir 
Boshqar
uvchi 
Ko’rinish
lar 
xaqida 
bilim 
Til 
xaqida 
bilim 
Dialog 
xaqida 
bilim 
texnolog
ik 
semantik 
fak
tlar 
Operatsi
on 
bilimlar 
Yo’nal
tirilga
n 
Hal etuvchi

---

50 
Ikkinchi turdagi bilimlar (interpretasiyalanmaydigan) yechuvchi blokka 
noma’lum bo’lib , yordamchi va qullab quvvatlovchi turlarga bulinadi. 
Yordamchi bilimlar til grammatikasi va leksikasi to‘g‘risida shuningdek 
dialog strukturasi haqida axborot saqlaydi. 
Qullab quvvatlovchi bilimlar tizimni yaratishda va tushuntirish olib borishda 
foydalaniladi. 
Texnologik bilimlar bilimlar yaratilish haqida ma’lumotlar saqlaydi. 
Semantik bilimlar - tilni tavsiflovchi bilimlar. Ular o‘z ichiga bilimlarni 
kiritish sababi, ularni yunaltirish, foydalanilish usullari va olingan natijalar haqida 
ma’lumot saqlaydi.