Intellektual tizimlar

 
 
6.2. Maxsuliy qoidalar 
Bilimlar bazasini amalga oshirishning eng ko‘p tarqalgan shakllaridan biri - 
bilimlarni maxsuliy qoidalar tassavur qilishdir. 
BB amalga oshirish (realizatsiyasi)ning eng keng tarqalgan shakli - bilimlarni 
maxsuliy qoidalar yordamida taqdim etish . Maxsuliy model yordamida istagan 
bilimlar tizimini tavsiflash mumukin.
Maxsuliy modellar (tarmoqli modellar qatorida) axborot tizimlarida bilimlarni 
taqdim etishning keng taqalgan vositalaridan biri xisoblanadi.
Maxsuliy qoidalar implikatsiya ko‘rinishida taqdim etiladi: 
• 
pi : si → di
bunda pi - mahsulot qoidasi 
si - qoida qo‘llash sharti

---

54 
di - qoida qo‘llash natijasi. 
Maxsuliy (produktsiya) qoidalar asosidagi bilim modellari, freym modellari 
birgalikda, keng tarqalgan modellar deb hisoblanadi. Ular bilimlarni “AGAR - U 
XOLDA” shaklda tasvirlaydi. Qoidani “AGAR” qismi qoidani qullanish qator 
shartlarni, “U XOLDA” qismi esa - shartlar bajirilgan xolda amalga oshiriladigan 
tegishli xarakat, xulosani shaklllaydi.
Masalan:
AGAR teletasvir kontrasti(yorug‘ligi) past bo‘lsa VA vaqti bilan pasaysa 
VA u negativ(teskari) tasvirga ayna boshlasa,
U XOLDA kineskop ishdan chiqdi, uni almashtirish kerak.
Misol: 
AGAR patsiyent gripp bilan kasallangan bo‘lsa VA kasallik darajasi = boshlang‘ich,
U XOLDA 0,95 extimoli bilan uning xarorati baland VA 0,85 extimoli bilan bosh 
og‘rig‘i
Maxsuliy tizimlar 3 asosiy komponentdan tashkil topgan: 
1. qoidalar to‘plami ( bilimlar bazasi),
2. ishchi xotira (xulosa natijalari va aniq masalalarni yechishga taxminlar saqlanadi),
3. mantiqiy xulosa mexanizmi (qoidani ishchi xotiraning ma’nosiga mos tarzda 
qo‘llaydi).
Ishchi xotirada simvollar to‘plami ko‘rinishida namunalar saqlangan bo‘lsin. 
Masalan, “bajarishga xarakat (namereniye) - dam (otdix)”, “dam olish joyi - tog‘lar” 
va xokazo. 
Qoidalar bazasida yig‘ilgan qoidalar ishchi xotiraning mazmunini tashkil 
etadi. Ularning shartli qismlarida yoki bittalik namunalar yoki VA bilan 
birlashtirilgan bir qancha namunalar joylashgan, yakuniy qismida esa ishchi xotirada 
qo‘shimcha kiritilgan namunalar joylashgan.