Intellektual tizimlar

Mantiqiy modellar. 
Mantiqiy modellar predikatlarni xisoblash tilidan foydalanadilar. Birinchi 
predikatga munosabatlar nomi mos tushadi, dalillar terminiga esa ob'yektlar. Barcha
predikatlarning mantiqida ishlatiluvchi mantiqiy fikrlar haqiqiy yoki yolg‘on 
mazmunga ega.

---

31 
Misol: Djon axborot texnologiyalari bo‘yicha mutaxassis fikrini ko‘rib 
chiqamiz. Ushbu fikr quyidagicha tasvirlanishi mumkin: hisoblanadi (Djon, axborot 
texnologiyalari bo‘yicha mutaxassislik). Keling X-ob'yekt (Djon), axborot 
texnologiyalar bo‘yicha mutaxassis bo‘lib hisoblanayotgan bo‘lsin. Unda quyida 
forma ishlatiladi: hisoblanadi (X, axborot texnologiyalari bo‘yicha mutaxasis). 
Smit IBM firmasida mutaxassis sifatida ishlaydi fikri uchta dalilli predikat 
ko‘rinishida berilishi mumkin: ishlaydi (Smit, IBM firmasi, mutaxassis).
Mantiqiy modellar bilan ishlashda quydagi qoidalarga amal qilish zarur:
1. 
Dalillar tartibi xar doim berilgan predmet soxasiga qabul qilingan predikatlar 
izohi bilan mos holda berilishi kerak. Dasturchi dalillarning fiksirlangan tartibi 
haqidagi qarorni qabul qiladi va boshidan oxirigacha unga amal qiladi.
2. 
Predikat dalillarning istalgan miqdoriga ega bo‘lishi mumkin. 
3. 
Predikatdan tashkil topgan va u bilan dalillar orqali bog‘langan alohida fikrlar, 
murakkab fikrlarga mantiqiy bog‘lamalar orqali bog‘lanishi mumkin: VA(END, ), 
YoKI (or, ), YO‘Q (not, ~), →- AGAR..., UNDA formasini yo‘naltirish uchun 
foydalaniladigan implikatsiyalar. 
Bir necha misollarni ko‘rib chiqamiz: 
1) 
Predikat nomi - hisoblanadi
Hisoblanadi (Smit, AT bo‘yicha mutaxassis) ∩ o‘qiydi (Smit, adabiyot) 
Smit AT bo‘yicha mutaxassis hisoblanadi va adabiyotni o‘qiydi.
2) 
Predikat nomi - hisobot beradi 
Hisobot beradi (Smit, Djon)→boshqaradi (Djon, Smit) 
Agar Smit Djonni oldida hisobot beradigan bo‘lsa, unda Djon Smitni 
boshqaradi. 
3) 
Predikat nomi - yozdi 
Yozdi (Smit, dastur) ∩ NOT ishlaydi (dastura) → to‘g‘irlash (Smit, dastur, 
oqshom) OR berib yuborish (dastur, dasturchi, keyingi kun) 
AGAR Smit dasturni yozgan bo‘lsa VA u ishlamasa, UNDA Smit dasturni 
kechqurun to‘g‘irlashiga YoKI keyingi kuni dasturchiga berib yuborishiga to‘g‘ri 
keladi.. 
Fikrlarda dalil sifatida o‘zgaruvchilar ishlatilishi mumkin. Bunday holatda 
o‘zgaruvchilar bilan ishlash uchun kvantor tushunchasi kiritiladi.
Kvantorlar 2 turda bo‘ladi:

---

32 
1. 
Umumlik kvantori
2. 
Mavjudlik kvantori, barcha ayrim sohaga tegishli bo‘lgan qovusdagi 
o‘zgaruvchilar haqiqiy bo‘lishi kerakligini bildiradi. 
oznachayet, x mazmunlardan faqat ayrimlarigina haqiqiy ekanini bildiradi.
va bir-birining xossasi bo‘lishi mumkin. 
Misollar: 
1. (AT bo‘yicha mutaxassis (X)→dasturchi(X)) 
AT bo‘yicha barcha mutaxassislar dasturchilardir. 
2. ( AT bo‘yicha mutaxassis (X)→yaxshi dasturchilar (X)) 
AT bo‘yicha ayrim mutaxassislar - yaxshi dasturchilardir. 
3. (xodim (X)→rahbar (Y,X)) 
Har bir xodimning rahbari bor. 
4. (xodim (X)→rahbar (Y,X)) 
Bir shaxs borki, u hammaga rahbarlik qiladi.