Investitsion faoliyating iqtisodiy mohiyati va uning o’zbekiston iqtisodiyotida tutgan o’rni

Investitsiyalar – bu hali buyumlashmagan, lekin ishlab chiqarish vositalariga 
qo’yilgan kapital. O’zining moliyaviy shakliga ko’ra, ular foyda olish maqsadida 
xo’jalik faoliyatiga qo’yilgan aktivlar hisoblansa, iqtisodiy xususiyatiga ko’ra, u 
yangi korxonalar qurishga, uzoq muddatli xizmat ko’rsatuvchi mashina va asbob 
uskunalarga hamda shu bilan bog’liq bo`lgan aylanma kapitalning o`zgarishiga 
ketgan harajatlardir. Investitsiyalar xususiy sektor va davlat tomonidan mamlakat 
ichkarisida va uning tashqarisida turli ishlab chiqarishlarga va qimmatbaho 
qog’ozlarga (aktsiyalar, obligatsiyalar) qo’yilishi mumkin. 
Investitsiya jarayoni – bo’sh sarmoyaga ega bo’lganlar bilan sarmoya talab 
qilayotganlarning uchrashish jarayoni. Ikkala tomon, odatda, moliyaviy institutlarda 
yoki moliyaviy bozorda uchrashadilar. Ayrim vaqtda, xususan, mulkiy qiymatlar 
(masalan, ko’chmas mulk) bilan bitim imzolanganda sotuvchi va xaridorlar bevosita 
muomalaga kirishadilar. 
Investitsiya ob’yekti deyilganda, mablag’larni, yaniy qonun doirasidagi barcha 
boyliklar safarbar qilinayotgan ob’yektlar tushiniladi, ular yangi korxonalar yoki 
amalda faoliyat yuritayotgan korxonalar, qimmatli qog’ozlar, bank depozitlari, 
intellektual mulk va boshqalar bo’lishi mumkin. Investitsiya subyektlari – investitsiya 
faoliyatida ishtirok etuvchi mulkiy va intellektual boyliklarga ega bo’lgan jismoniy, 
huquqiy shaxslar va davlatdir. 
Odatda, har qanday investitsion faoliyat muayyan maqsadga yo’naltirilgan, 
mukammal darajada yaratilgan investitsiya g’oyasiga asoslanadi. Mukammal 
darajada shakllantirilgan va asoslangan investitsiya g’oyasi investitsiya loyihasining 
qaror topishiga olib keladi. 
Investitsiya loyihasi tushunchasini uning yo’naltirilgan maqsadini amalga 
oshirish uchun texnologik jarayonlarni, texnik va tashkiliy hujjatlashtirish jarayonini, 
ob’ektlarni barpo etish va ishga tushirish jarayonini, moddiy, moliyaviy, mehnat 
resurslarining harakatini, shuningdek, tegishli boshqaruv qarorlari va tadbirlarni 
o’zida mujassamlashtiruvchi tizim sifatida talqin qilish maqsadga muvofiqdir. 
Hozirgi kunda O’zbekiston iqtisodiyotining barcha sohalarida o’zgarishlar, 
tarkibiy islohatlar olib borilmoqda. Bunday islohotlarning olib borilishi bevosita 
mamlakatdagi investitsion jarayon, davlatning investitsion siyosati, uning ustuvor 
yo’nalishlari va mamlakatdagi korxonalar investitsion faolligiga bog’liq. 
Mustaqilligimizning qisqa davrida investitsion faollikni oshirish, uni kuchaytirish 
"Science and Education" Scientific Journal
Volume 1 Issue 4
July 2020
52
www.openscience.uz

---

borasida qator amaliy chora-tadbirlar o’tkazildi, investitsion faoliyatni tartibga solib 
turuvchi qator qonun va qonun osti hujjatlari chiqarildi va hayotga tadbiq qilinmoqda. 
Bu yo’lda investitsiya siyosatining ahamiyati juda katta. Chunki investitsiyalar 
iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlar, texnik va texnologik yangilanishlar, korxonalarni 
qayta ta’mirlash ishlarini amalga oshirishni rag’batlantiradi, mamlakat eksport va 
import salohiyatini oshirishga imkon yaratadi. Shu jihatdan O’zbekiston davlati o’z 
investitsiya siyosatini olib bormoqda. 
Investitsiya siyosati – bu iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlarini rivojlantirish, 
qo’llab-quvatlash, markazlashgan investitsiya jarayonidan nomarkazlashgan 
investitsiya jarayoniga o’tish, ustuvor investitsion loyihalarni qo’llab-quvvatlashga 
qaratilgan mexanizm, uslublar yig’indisi hisoblanadi. Davlat investitsiya siyosatini 
amalga oshirishda ko’proq ustuvorlik kichik biznes subyektlari, xorijiy investitsiya 
ishtirokidagi korxonalar tuzishga hamda mavjud kamchiliklarni bartaraf etish, 
muammolarni tezkorlik bilan hal etish va shu asnoda investitsiya ishtirokchilarining 
erkin harakat qila olishlari uchun qulay iqtisodiy, investitsion muhit yaratishga 
qaratilgan. 
Davlat investitsiya siyosati hududlar, tarmoq va korxona investitsiya siyosatidan 
tarkib topib, ular o’zaro bag’liqdir. Hududlar investitsiya siyosati investitsiyani 
sariflashda aholi, hudud va investor manfa’tlarini hisobga olgan holda samarali 
ishlatishga imkon beruvchi hududda olib boriladiga chora-tadbirlar majmuyi. Tarmoq 
investitsiya siyosati esa bu mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishini ta’minlovchi 
tarmoqlar, sanoat mahsulotlarini eskport qilish, import o’rnini bosuvchi ishlab 
chiqarishni yo’lga qo’yish, ilmiy-texnika taraqqiyotini investitsiya yo’li bilan qo’llab-
quvvatlash hisoblanadi.
O’zbekiston iqtisodiyotiga investitsiyalar kiritish, avvalo, ichki manbalarni 
safarbar etish hisobidan iqtisodiyotimizning muhim tarmoqlarini jadal modernizatsiya 
qilish, texnik va texnologik qayta jihozlash, transport va aloqa sohasini yanada 
rivojlantirish hamda ijtimoiy infratuzilma ob’yektlarini barpo etish hal qiluvchi 
ustuvor yo’nalishlarga aylandi. 
Respublika iqtisodiyotining ustuvor tarmoqlarida investitsiya loyihalarini 
amalga oshirishning zaruriyati quyidagilardan kelib chiqadi: ishlab chiqarish 
quvvatlarining jismoniy va ma’naviy eskirganligi, ularning qayta tiklashga yoki 
texnik jihatdan qayta jihozlashga yoki umuman yangilashga oid bo’lib 
qolganligi; sanoat tarmog’ida moddiy texnika bazasining o’ta pastligi va 
ko’pgina zarar ko’rib ishlaydigan korxonalarning mavjudligi; respublika milliy 
daromadida jamg’arish bilan iste’mol o’rtasidagi nisbatning iste’mol tomonga 
ko’plab sarflanayotgani va jamg’arishning investitsiya manbayi sifatida kamayib 
borayotganligi; O’zbekistonning tabiiy boyliklarga boyligi va bu erda ko’plab 
qayta ishlovchi korxonalarni qurish imkoniyating mavjudligi; aholi sonining 
"Science and Education" Scientific Journal
Volume 1 Issue 4
July 2020
53
www.openscience.uz

---

o’sib borayotganligi (mehnat resurslari) va kichik zamonaviy ixcham korxonalarni 
barpo etish, ularni mehnat resurslarining manbayi bo’lmish qishloqqa 
yaqinlashtirish 
zarurligi; 
respublika eksportida xom ashyo salmog’ini 
kamaytirish va ko’plab tayyor mahsulotlar chiqarish imkoniyatiga ega bo’lish 
zarurligi va boshqalar.
2-rasm. Hududlar kesimida asosiy kapitalga investitsiyalar 
Investitsiya 
faoliyatining 
rivojlanishida 
turli 
manabalar 
hisobidan 
mablag’larning jalb etilishi holati o’rganilishi va ular hisobiga investitsiyalarni 
moliyalashtirish holatining rivojlanishini tahlil qilish muhim ahamiyat kasb etadi va 
quyidagi jadvallarda so’nggi yillarda turli manbalar hisobiga investitsiyalarning 
moliyalashtirilish tarkibi va uning o’zgarishi keltirilgan. 
Asosiy kapitalga investitsiyalarning hududiy tarkibida hamon Buxoro, Toshkent 
shahri va Qashqadaryo viloyatlari yetakchilik qilmoqda. Qashqadaryo viloyati asosiy 
kapitalga investitsiyasi Samarqand viloyatidan qariyb 59% ga ko’p ya’ni 3533.1 
mlrd. so’mni tashkil qilmoqda. Buxoro viloyati, Toshkent shahri va Qashqadaryo 
viloyati jami qolgan viloyatlar ko’rsatkichidan farqi 5.4% ni quramoqda. Bu 
ko’rsatkich bo’yicha Sirdaryo va Jizzax eng oxirgi o’rinlarda qolyabdi.(2-rasm) 
"Science and Education" Scientific Journal
Volume 1 Issue 4
July 2020
54
www.openscience.uz

---

3-rasm. Yanvar-sentabr oylarida iqtisodiy faoliyat turlari bo’yicha asosiy kapitalga 
investitsiyalar (jamiga nisbatan % da) 
Turar-joy qurilishi, tashish va saqlash kabi faoliyat turlariga investitsiyalar 
ulushi 2017-yilda 2016-yil mos davridagiga nisbatan kamaygan bo`lsa, tog’-kon 
sanoati, ishlab chiqarish sanoati, elektr va gaz bilan ta’minlash kabi faoliyat turlariga 
investitsiyalar hajmi ortdi.(3-rasm) 
4-rasm. Asosiy kapitalga investitsiyaning 5-rasm. Asosiy kapitalga xorijiy takror 
ishlab chiqarish tarkibi investitsiyalar tarkibi mlrd.so’m 
O’zlashtirilgan xorijiy investitsiya va kreditlarning asosiy qismini, 79,7% ini 
to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiya va kreditlar tashkil etgan bo’lsa, 18,1% ini 
O’zbekiston Respublikasi kafolati ostidagi xorijiy kreditlar va 2,2% ini boshqa 
investitsiya va kreditlar tashkil qilmoqda.(5-rasm) [4] 
"Science and Education" Scientific Journal
Volume 1 Issue 4
July 2020
55
www.openscience.uz

---

Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, investitsiya loyihalarini amalga 
oshirish orqali iqtisodiyotda tub o’zgarishlarni amalga oshirish imkonini beradi 
va bu iqtisodiyotda yangi ish o’rinlarini tashkil etish va rivojlanish garovi bo’lib 
xizmat qiladi. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoyitida Yurtimizga zamonaviy 
texnoligiyalar olib kelib, sanoat ishlab chiqarishini yangilash va modernizatsiyalash 
jarayonlarini olib borishni investitsiya faoliyatisiz tasavvuz etib bo’lmaydi. 
Investitsiya loyihalarini jalb qilish nafaqat davlat iqtisodiyotini yuksaltiradi, balki 
aholi turmish darajasini yaxshilashda ham katta samara beradi. Yani maishiy 
muhtojliklarning katta bo’limi qanoatlantiriladi, ishlab chiqarish kengayadi, yangi 
mehnat kuchlari shakillanadi, eski va og’ir mehnat turmishidan yangi, yengil va 
samarali mehnat faoliyatiga o’tiladi. Davlatning kelajakdagi iqtisodiy yuksalish 
darajasini bugingi jalb qilingan investitsiya loyihalari va investitsion jarayonlar 
belgilab beradi.