Microsoft Word ?hali cografiyas?

Behruz Melikov

Mühazir&1

6hali coğrafiyasının predmeti, m&qs&d v& v&zif&l&ri


6hali coğrafiyası arazi ahali qruplarını, maskunlaşmış yerlar sistemlarini va onların dinamikasını, müxtalif sosial-iqtisadi va tabii şaraitda onların tarkibini kompleks şakilda öyranir. Bu, iqtisadi va sosial coğrafiyanın asastarkib hissasidir.

İqtisadi v sosial coğrafiyanın başlıca v zif l rind n biri halini, onun sayını, strukturunu, razil r v müxt lif s viyy li m sk nl r üzr yerl şm sini t dqiq etm kdir. 6hali coğrafiyası halinin qanunauyğun yerd yişm sini, halinin Yer kür sind , ayrı-ayrı ölk l r v bölg l r daxilind razi bölgüsünü d öyr nir. coğrafiyaşünasların ks riyy ti hali coğrafiyasını iqtisadi v sosial coğrafiyanın xüsusi qolu hesab ets l r d bu, mübahis li m s l dir. Bir çox aliml r hali coğrafiyası f nnini iqtisadi coğrafiya il eyni s viyy li f nn hesab edirl r, çünki onların t dqiqat mövzuları d qiq f rql ndirilir. 6hali coğrafiyasının coğrafiyanın bir sah si kimi v zif si kifay t q d r çoxşax li v ciddidir.

6hali coğrafiyası, coğrafiyanın müst qil qolu kimi, keçmiş SSRİ-d öt n srin 40-cı ill rind n inkişaf etm y başlamışdır. Onun t ş kkülünd N.N.Baranskinin, R.M.Kabonun, V.V.Pokşişevskinin, O.A.Konstantinovun, N.İ.Lyalikovun xidm tl ri olmuşdur.
6hali coğrafiyası m s l l ri, slind , iqtisadi coğrafiyanın diqq tind n k narda qalmışdı.
N.N.Baranski sonralar göst rirdi ki, «etiqadla birlikd insanın özü d çirkabqarışıq atılmışdı». «Yeni c r yanlar» köhn antropocoğrafiyanı m hv ed r k, onun v zind yeni heç n yaratmadılar, n yeni s rl rd hali bölm si t bi tl t s rrüfat, fiziki v iqtisadi coğrafiya arasında riy r k izsiz-soraqsız yoxa çıxdı. İnsan unuduldu!!!
Alim, akad. S.V.Kolesnikin hesab edir ki, bütövlükd , t bi t, c miyy t v t f kkür haqqında bilikl r toplusu olan elm, mahiyy tc , v hd td dir v onun h r

hansı qolunun inkişafı laq li qolların inkişafından k skin sur td ayrılmır. Ona gör d elml rin h r hansı t snifatı ş rtidir. 6hali coğrafiyasının iqtisadi coğrafiyanın bir hiss si, yaxud müst qil elm sah si olub-olmaması sualı m nasızdır, h r iki fikir düzdür.
Bu gün coğrafiyanın bütün qolları arasında m hz hali coğrafiyası daha çox inkişaf etmişdir. 6hali coğrafiyasının daxilind is yaşayış m nt q l ri coğrafiyası daha sür tl inkişaf edirdi v etm kd dir. Bu sah d çalışan coğrafiyaşünaslar t kc n z ri deyil, h m d bir sıra praktik h miyy tli maraqlı konsepsiyalar, m s l n, vahid m skunlaşma sistemi (VMS) konsepsiyasını, razinin dayaq karkası (6DK) konsepsiyasını, yaşayış yerl ri ş b k si v sistemi konsepsiyasını ir li sürmüşl r. Coğrafiyaşünaslar bütün ölk üçün yaradılan Baş m skunlaşma sxeml rinin işl nib hazırlanmasında, çoxsaylı bölg planlaşdırmalarında da iştirak etmişl r. Üçüncüsü, coğrafiyaşünasların regional miqrasiyaların proqnozlaşdırılmasında iştirakı proqnozlaşdırma praktikasında böyük h miyy t malikdir. Hazırda bu istiqam t hali coğrafiyasında aparıcı yerl rd n birini tutur. Dördüncüsü, halinin, xüsusil onun m k qabiliyy tli hiss sinin istehsalın yerl ş- dirilm sind rolunun artırılması m k ehtiyatları coğrafiyasına diqq tin gücl ndirilm sin köm k göst rmişdir.
6hali coğrafiyasının sas v zif l rind n biri bu sah nin öyr nilm sini dünyadakı inkişaf s viyy sin uyğunlaşdırmaq, mövzunu h rt r fli qiym tl ndirm k, habel hali coğrafiyası m s l l rinin öyr nilm sind ideoloji t hrifl ri, m hdudiyy tl ri aradan qaldırmaq z rur tidir.
Bütövlükd , hali coğrafiyasının öyr nilm s viyy si yüks ldilm lidir. Dünya
halisinin h ddind n çox artması ekoloji stabilliyin pozulmasına s b b olmuşdur. Lakin bir çox ölk l rd hali artımı k skin azalmışdır. Bütün bu prosesl rin diqq tl öyr nilm si z ruridir.
6hali coğrafiyasında xidm t sah l ri, ticar t (yarmarka v bazarlar) rekreasiya (istirah t, müalic , turizm), t hsil, din v s. sah l rin coğrafi öyr nilm si m s l l rin xüsusi diqq t yetirilm lidir. Milli-etnik prosesl rin, azsaylı xalqlar, m cburi miqrasiya, deportasiya, bu z mind baş ver n milli dav t prob-
leml rinin coğrafi öyr nilm sinin genişl ndirm k z rur ti d buraya aiddir. Ayrı- ayrı m sk nl rin, firma v mü ssis l rin qlobal s viyy d n regional s viyy y keçm k lazımdır.
H mçinin, bu gün hali coğrafiyasında ekoloji yanaşma gücl ndirilm lidir.