Investitsiya loyihalari tahlili

2.6. L oy ih alar ta h lilin in g m oh iyati va v a zifa la ri
L o y ih alar tahlili - xarajatlar va daro m ad lar ham da loyiha bilan 
b o g ’liq b o ’lgan qaltislikni (tavakkalchilikni) tizim li baholash va ochib 
berish aso sid a loyihalarni tayyorlash, baholash va tanlab olish usulidir. 
L oyiha tah lilin in g k atta qism i loyiha dav rin in g dastlabki bosqichida, 
y a ’ni uni 
qabul qilish yoki qilm aslik t o ’g ’risid a qaro r qabul 
qilin g u n g ach a am alga oshiriladi.
L o y ih an in g darom adliligini aniqlash loyiha tah lilin in g vazifasi 
hisoblanadi. D aro m ad lilik esa loyihadan olinadigan darom ad bilan 
unga q ilin g a n x arajatlar o ’rtasidagi farq sifatid a aniqlanadi. Y A ’ni 
loyihaning darom adliligini aniqlash uchun 
uning barcha natijalarini 
aniqlash 
h am d a 
loyih ad an
olingan 
darom adlar 
u n g a
qilingan 
xarajatlardan ortish yoki ortm asligini h isoblab k o ’rish kerak. C H unki 
loyihani am alga oshirish uchun bugun qilin ay o tg an x arajatlar bilan 
undan q an d a y d ir vaqt o ’tgandan keyin o linadigan darom adlarni 
bevosita solishtirib b o ’lm aydi. L o y ihaning k o ’pgina aktivlari va 
inshootlari uzoq m uddat xizm at qilishi buning sababi hisoblanadi . 
L oyihaning ayrim x arajatlari va natijalarin i, m asalan, qurilish ishlari 
x arajatlarini o ’lchash va b aholash oson. B oshqalarini esa o ’lchash 
oson, lekin baholash ancha qiyin. M asalan: xodim larni 
o ’qitish 
x arajatlari va natijalarini m iqdoriy va sifat jih a td a n o ’lchash oson lekin 
real n atijalarin i baholash ancha m urakkab.
N ih o y at, ayrim lo y ih alar n atijalarini, m asalan loyihalarning 
a n ’anaviy 
faoliyat tu rlarig a t a ’sirini o ’lchash ham , baholash 
ham 
qiyin.
L oyiha x arajatlari turli xilda b o ’lishi tufayli loyiha h ar xil nuqtai 
n azardan k o ’rib chiqiladi.
1. L oyiha tex n ik jih atd an asoslanganm i?
2. L oy ih a tijo rat talab larig a jav o b beradim i?
3. L oyiha o ’z -o ’zini m oliyaviy jih a td a n qoplaydim i?
4. U iqtisodiy jih a td a n o ’zini oqlaydim i?
5. L oyiha a tro f -m uhitga qanday ta ’sir o ’tkazadi?
39

---

6. L oyiha m ahalliy ijtim oiy - m adaniy x u susiyatlarni hiso b g a 
olganm i?
7. L oyihani 
am alga 
o sh irish n in g
institutsional 
(tashkiliy) 
im koniyatlari borm i?
Ijobiy n atijalar yalpi x arajatlard an o rtish-ortm asligini aniqlash 
zarur. X arajatlarn i tahlil qilish uchun 
quyidagi savollarga ja v o b
o lish im iz kerak:
• 
L o y ihaning biz istagan natijasi qanday?
• 
L oyiha xarajatlarin i kim k o ’taradi va uning ijobiy n atijalarid a n
kim foydalanadi?
• 
L o y ihaning ijobiy natijalari q achon va q aerd a paydo b o ’ladi?
L o y ihaning yaku n iy qiym ati to ’g ’risid a tasavvurga ega b o ’lish
uchun loyihaga aloq ad o r b o ’lgan k ish ila rn in g turli guruhlari olgan 
fo y d a va qilgan y uqotishlarni qanday taq q o slash va ja m la sh kerak?
B u loyihaning yakuniy ijobiy natijasi boshqa m um kin b o ’lgan 
lo y ih alar n atijasid an nim asi bilan farq qiladi?
L o y ih a tahlili loyihani sh ak llan tirish ja ra y o n in in g o ’zidayoq 
uning turli jih a tla ri ta ’sirini va rolini o ’zgartirish im konini beradi. H ar 
q anday yangi axborot, agar foy d ali b o ’lsa, ilgari qabul q ilingan 
qarorlarni o ’zgartirish uchun sabab b o ’lishi m um kin.
D em ak, lo yiha-sm eta h ujjatlari loyiha tahlili jaray o n id a, y a ’ni 
lo y ih an in g turli jih a tla rin i k o ’rib chiqish natijalari va yangi olingan 
ax b o ro tlard an kelib chiqib, ilgari b erilg a n baholarni tuzatish b ilan birga 
ishlab chiqiladi.