Ionlovchi nurlarning turlari, manbalari va birliklari

Radioaktiv kattaliklar va birliklar. Aktivlik, doza va ularning birliklari

Radioaktiv moddalardan tarkaluvchi nurlar, al`fa, beta yoki gamma nurlardan iborat bulib, atomlar parchalanishi jarayonida xosil buladi. Radioaktiv atomlar parchalanishi turlicha, ammo shu modda uchun doimiy bulgan tezlikda ruy beradi. Xar bir radioaktiv modda uchun, tashki faktorlarga boglik bulmagan parchalanish doimiyligi mavjud. Unda doim vakt birligi ichida atomlarning ma`lum bir ulushi parchalanadi. Radioaktiv atomlar parchalanish tezligi amaliyotda yarim parchalanish davri - modda atomlarining yarmini parchalanishiga ketgan vakt bilan belgilanadi. Yarim parchalanish davri T xarfi bilan ifodalanadi va vakt birliklari bilan ulchanadi. Misol tarikasida bir nechta radioaktiv moddalarning yarim parchalanish davri va ular tarkatadigan nurlarni keltiramiz:

238 U – T =4,5 mld yil, al`fa nurlovchi

226 Ra – T = 1590 yil, al`fa nurlovchi, (9/5% α va 5% γ)

222 Rn – T = 3,2 sut	Al`fa nurlovchi
137 Cs – T = 30 yil	beta, gamma nurlovchi
90 Sr – T = 27 yil	beta nurlovchi
131 Y – T =8,1 kun	beta, gamma nurlovchi
198 Au – T = 2,7 kun	beta, gamma nurlovchi
24 Na – T = 15 soat	beta, gamma nurlovchi
99m Te – T = 6 soat	gamma nurlovchi

Yukorida keltirilgan misollardan kurinib turibdiki, radioaktiv moddalardan yarim emirilish davri (T1/2) ular tarkatadigan nurlari turlicha bulib, shu moddalarning kanday maksadlarda kullanishi mumkinligini belgilaydi.

Aktivlik va uning birliklari

Radioaktiv moddaning mikdori uning massasi bilan belgilanmaydi. Sababi uning asosiy xarakteristikasi - nur tarkatishi vakt birligi ichida ruy beruvchi atom parchalanishlar soniga boglik. Shu sababdan radioaktivlik, bir sekundda ruy beradigan atom parchalanishlar soni bilan belgilanadi va uni aktivlik deb ataladi. CI sistemasi buyicha aktivlik birligi kilib Bk (Bekkerel`) kabul kilingan.

Bk – bir sekundda bir atom parchalanadigan radioaktiv modda mikdoridir, ming Bk – KBk (kilobekkerel`), million Bk – MBk (mega- bekkerel`) deb ataladi. Ayni bir vaktda radioaktivlikning eski, CI sistemasiga kirmagan birligi - Ku (CI) kyuri xam kullanib kelinadi. 1 Ku 1 gramm toza radiy aktivligi bulib, unda 1 sekundda. 3,7 x 10¹⁰ atom parchalanishi ruy beradi, Ku katta birlik xisoblanadi. Kup xollarda uning ulushlari mKu (millikyuri – mingdan bir ulushi) yoki mkKu (mikrokyuri – Kyurining milliondan bir ulushi) kullaniladi. 1 mkKu = 37 KBk.