61 61 60 TIJORAT BANKLARI Tijorat banklari aholi, firma va tashkilotlarga xizmat ko‘rsatadi. Tijorat banklari:
— markaziy bankdan qarzga pul oladi;
— mijozlarning pul mablag‘larini saqlaydi va jamg‘arishda ko‘maklashadi;
— pulga muhtoj bo‘lgan mijozlarga pul qarz (kredit) beradi;
— chet el valutalarini sotib oladi va sotadi;
— qimmatli qog‘ozlarni sotib oladi va sotadi;
— o‘z mijozlarining pul bilan bog‘liq bo‘lgan turli hisob-kitob ishlarini, xususan,
to‘lov ishlarini bajaradi.
Bankka qo‘yilgan mablag‘ omonat yoki depozit deb yuritiladi. Bankka mablag‘
qo‘ygan mijozlar omonatchilarga aylanadilar. Agar bank omonatchilarning pul
mablag‘larini ularga ma’lum haq (foiz) to‘lash sharti bilan ma’lum muddatga saqlab
berish majburiyatini olsa, bunday omonatlar muddatli depozitlar deb yuritiladi. Agar
bank omonatni istalgan payt omonatchiga qaytarish majburiyatini olgan bo‘lsa, bunday
omonat joriy depozit deb yuritiladi. Birinchi holda bank mijozining pul mablag‘ini
jamg‘arishga va buning evaziga foiz ko‘rinishidagi daromad olishiga ko‘maklashsa,
ikkinchi holda esa mablag‘ni saqlashga, mijozning birinchi talabiga ko‘ra qaytarishga
yoki biror to‘lovni amalga oshirishga yordam beradi.
KREDIT FOIZI VA STAVKASI “Qarz” bank tilida kredit deb ataladi (lotinchada creditum – qarz ma’nosini
anglatadi). Albatta, bank mijozga qarz berib turganligi uchun mijoz bankka qarz
haqi to‘laydi. Qarz haqi — kredit foizi deb ataladi. Kredit foizi miqdori yillik foiz
stavkasiga qarab belgilanadi.
Formula Kreditning yillik foiz stavkasi Kredit haqi Kredit miqdori = 100% . Bank atamasi italyancha “banco” so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, “kursi”
(“stul”) ma’nosini bildiradi. O‘rta asrlardagi birinchi bankirlar aholi gavjum
joylarda, maydonlarda kursida o‘tirib olib, pullarni almashtirib berish, omonatga
qabul qilish va qarz berib turish ishlarini bevosita bajarishgan. Shu bois, ular
o‘tirgan joy, “banco” (“kursi”), ya’ni “bank” nomini olgan.
