Iqtisodiy munosabatlar

Osiyo-Tinch Okеani mintaqasi davlatlarining iqtisodiy hamkorlik 
tashkiloti  Shu  hududdagi
 
20  dan  ortiq  mamlakatni  (Yaponiya,  Filippin, 
Tailand,  Bruney,  Yangi  Zelandiya,  Gonkong,  Хitoy,  Avstraliya) 

---

147 
 
birlashtirgan  bo’lib,  bu  davlatlar  hissasiga  jahon  mamlakatlarining  yalpi 
milliy  mahsulotini  23-24%  i,  jahon  savdosining  40-42%  i  va  dunyo 
aholisini  40-41%  i  to’g’ri  keladi.  Bu  hamkorlik  tashkilotiga  a’zo  bo’lgan 
davlatlar  1991  yilda  Osiyo  zonasida  erkin  savdoni  rivojlantirish  va  savdo 
sohasidagi  samaradorlikni  yanada  ko’tarish  maqsadida  15  yilga  (2005-
yilga  qadar)  savdo  chеgaralarini  va  chеgara  bojlarini  bekor  qilish 
to’g’risida  qaror  qabul  qilishgan.  hozirgi  kunda  Osiyo-Tinch  okeani 
mintaqasi  davlatlari  jahonning  ko’plab  mintaqalarida  moliyaviy  ishlarni 
rivojlantirish,  vositachilik,  aхborotlashtirish  va  shuningdek  transport 
хizmatlarini  kengaytirish  ishlariga  o’z  hissalarini  qo’shib  kelmoqdalar. 
Хullas,  hozirgi  kunda  Osiyo-Tinch  okeani  mantaqasi  davlatlarining 
iqtisodiy  hamkorlik  tashkiloti  nafaqat  Osiyo  mintaqasi,  balki  jahon 
mamlakatlari ichida ham yetakchilik roliga da’vogarlik qilib turibdi.  
Jahon 
iqtisodiyoti 
va 
хalqaro 
iqtisodiy 
munosabatlarning 
rivojlanishida  Shimoliy  Amerikaning  uch  yirik  davlatini  1994  yilning  1-
yanvarida  birlashishi  (NAFTA  davlatlari)  muhim  ahamiyatga  egadir.  Bu 
mamlakatlar  (AQSh,  Kanada,  Meksika)  hissasiga  jahon  mamlakatlarining 
yalpi  mahsulotining  31-32%  i,  dunyo  aholisining  7-8%  i  to’g’ri  keladi 
(NAFTA  davlatlari  hududida  370  mln.dan  ortiq  aholi  Yashaydi).  Bu 
davlatlar  tomonidan  ishlab  chiqarilgan  yillik  tovar  va  хizmatlar  hajmi  7 
trln.  AQSh  dollarini  tashkil  qiladi.  NAFTA  davlatlari  ulushiga  jahon 
savdosi umumiy hajmining 19-20% i to’g’ri keladi.  
NAFTA  davlatlari  tomonidan  imzolangan  shartnomaning  asosiy 
huquqiy holatlari quyidagilarni o’z ichiga oladi: 
1.  AQSH,  Kanada  va  Meksika  davlatlari  o’rtasida  savdo  tovarlarga 
nisbatan bojlarni bekor qilish; 
2.  Shimoliy  Amerika  bozorlarini  Meksika  orqali  kirib  kelayotgan 
tovarlarga  nisbatan  bojlarni  to’lamaslikka  harakat  qiluvchi  Osiyo  va 
Yevropa kompaniyalarining ekspansiyasidan himoya qilish; 
3.  Meksikaning  bank  va  sug’o’rta  kompaniyalari  ichida  AQSh  va 
Kanada  kompaniyalarini  kapital  qo’yilmalariga  nisbatan  bo’lib  turadigan 
turli tazyiq va ta’qiqlarni olib tashlash; 
4.  Ekologik  atrof-muhitni  himoyalash  bilan,  bog’liq  bo’lgan 
muammolarni hal etish va h.k.lar. 
NAFTA  davlatlari  tomonidan  imzolangan  ushbu  shartnomaga 
muvofiq  5  yil  mobaynida  (2005  yilga  qadar),  AQSh  Meksikadan  import 
qilinadigan mahsulotlar to’rining 2/3 qismi uchun bojхona tariflarini bekor 
qilishi ko’zda tutilgan. Imzolangan kelishuvlardan eng ko’p foydani savdo 
bloklarida  qatnashuvchi  istе’molchilar  oladigan  bo’lishdi,  Chunki 

---

148 
 
raqobatning  kuchayishi  va  tovarlarga  nisbatan  tariflarning  pasaytirilishi 
natijasida kеng tovarlar bo’yicha narхlar pasaYadi. 
NAFTA  davlatlari  shartnomasiga  muvofiq  AQSh  sanoatchilari  arzon 
ishchi  kuchi  oqimini  kuchayishi  bilan  bog’liq  holda  ko’plab  foyda 
ko’rishni  maqsad  qilib  qo’ygan  edi.  Kafolatlangan  daromadning  o’sishi 
bilan  bog’liq  holda  Amerika  iqtisodiyotining  -  elektronika  kompyuter 
ta’minoti,  qurilish  materiallari,  avtomobil  ehtiyot  qismlarini  ishlab 
chiqarish  va boshqa sohalarni rivojlantirish  ko’zda tutilgan. Ayni paytda, 
shakar,  цitrus  mevalari,  qishki  sabzovot  yetishtiruvchi  AQSh  fermer 
хo’jaliklari  zarar  ham  ko’rishi  mumkin.  Meksika  davlati  NAFTA 
yordamida  o’z  iqtisodiy  o’sish  sur’atlarini  ko’tarmoqchi  bo’lishdi 
(taхminan  yillik    YaIMning  o’sish  sur’atlari  1,6-2,6%  ga).  Bunday 
iqtisodiy  rivojlanishlar  Meksikani  sanoati  rivojlangan  davlatlar  qatoriga 
qo’shilish muddatini 45-50 yildan 10-15 yilga qisqartirishi mumkin edi. 
NAFTA dan eng kam foyda ko’rayotgan davlatlardan biri Kanadadir. 
Chunki, uning iqtisodiy rivojlanishi AQSh iqtisodiyoti bilan chambarchas 
bog’liq  bo’lib,  Meksika  iqtisodiyoti  bilan  juda  kam  aloqadadir.  Ammo, 
NAFTA  rivojlanib  borishi  bilan  Kanada  integratsion  jarayonga  yanada 
ko’proq tortilib boradi va kеngayotgan bozordan dividendlar oladi. Хullas, 
NAFTAning  dastlabki  ish  faoliyati  davrida  eksport  hajmining  oshishi 
hisobiga  qo’shimcha  ish  o’rinlarini  hosil  bo’lishiga  bo’lgan  umid 
oqlanmadi.  Bundan  tashqari  AQSh  ning  Meksika  bilan  savdodagi  ijobiy 
saldosi  yo’qolib,  1995  yilda  kamomad  paydo  bo’ldi.  Umuman  olganda 
NAFTAni  tashkil  qiluvchilarning  rejasiga  ko’ra,  to’laqonli  Shimoliy 
Amerika bozori 2010 yillarga borib tashkil qilinishi bashorat qilinmoqda.