Iqtisodiy o`sish

14.2. Iktisodiy o`sishga omillari va tiplari
Real ishlab chikarish xajmlarining uzok muddatli o`sishi sur`atlarini, ko`lamlarini, samaradorligi va sifati oshishini belgilovchi xodisa va jarayonlar iktisodiy o`sish omillari deyiladi.

Iktisodiy o`sish omillari ikki guruxga ajratiladi.

Birinchi gurux omillari ixtisodiy o`sishni fizik (ashyoviy) jixatdan ta`minlaydi. Bu guruxga ishlab chikarish omillari kiritiladi:

• 
  tabiiy resurslar soni va sifati;
  
• 
  mexnat resurslari soni va sifati;
  
• 
  asosiy kapital xajmi;
  
• 
  texnologiyalar va ishlab chikarishni tashkil etish;
  
• 
  jamiyatda tadbirkorlik malakalarining rivojlanishi darajasi..
  

Ikkinchi guruxga omillari jamiyatdagi iktisodiy o`sish potentsialini yuzaga chikarish imkonini beruvchi omillar – talab va taksimot omillari bilvosita omillar) kiritiladi:

• 
  bozorning monopollashuvi darajasini pasayishi;
  
• 
  iktisodiyotdagi solik muxiti;
  
• 
  kredit-bank tizimi samaradorligi;
  
• 
  iste`mol, investitsiya va davlat xarajatlarining o`sishi;
  
• 
  eksport xajmining o`sishi;
  
• 
  iktisodiyotda ishlab chikarish resurslarini kayta taksimlash imkoniyatlari;
  
• 
  daromadlarni taksimlashning shakllangan tizimi.
  

Agar o`sish ko`shimcha resurslarni jalb etish xisobiga ta`minlansa va jamiyatdagi resurslardan foydalanishning shakllangan o`rtacha samaradorligi darajasini oshirmasa ekstensiv iktisodiy deb ataladi.

ekstensiv iktisodiy o`sish yangii korxonalar, yo`llar, elektrostantsiyalar kurish , yangi erlarni o`zlashtirish, mexnat va tabiiy resurslarni ko`shimcha jalb etish kabilar xisobiga ta`minlanadi. Ammo bu resurslarning cheklanganligi rivojlanishning ma`lum bir boskichida ekstensiv iktisodiy o`sish imkoniyatlarini kamaytiradi va uni ziddiyatli kilib ko`yadi.

YAIMning o`sishi iktisodiyotda band bo`lganlar sonidan yukori sur`atga ega bo`lsa intensiv ixtisodiy o`sish ro`y beradi.

“Iktisodiy o`sishning intensiv tipi ishlab chikarish samaradorligining oshishiga boglik. U foydalanilayotgan resurs birligiga to`gri keladigan maxsulot ishlab chikarishni ko`paytirishni, ishlab chikarishning texnik xususiyatlarini yaxshilashni ko`zda tutadi. Bunday jaryonlar namoyon bo`ladi:

• 
  fan va texnika yutuklaridan foydalanish va ishlab chikarishni yangilashda;
  
• 
  xodimlar malakasini oshirishda;
  
• 
  ishlab chikarilayotgan maxsulot sifatini oshirish, assortimentini yangilashda”^*
  

Iktisodiy o`sishning bu ikki tipi sof xolda ro`y bermaydi. Iktisodiy o`sish uni ta`minlashdagi intensiv yoki intensiv omillarning ulushi darajasiga karab ko`prok ekstensiv, yoki ko`prok intensiv bo`lishi mumkin.