Iqtisodiy xavfsizlik va uning ahamiyati

1.3. Bozor iqtisodiyoti sharoitida milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish shakli va vositalari
Davlat, jamiyat va shaxs manfaatlarini himoya qilish davlatning iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish va xavfsizlikni ta`minlash tizimi orqali amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasida shakllangan iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish va xavfsizlikni ta`minlash tizimi quyida bayon etilgan.
Yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan xavf-xatarlarni bartaraf etish yoki uning oldini olishda milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilishning u yoki bu usulidan foydalaniladi. Bunda ular tajovuzni bartaraf etish yoki uning ta`sirini kamaytirshga yo‘naltirilgan chora-tadbirlardan iborat bo‘ladi
Davlatning iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish usullariga mavjud resurslar va ulardan foydalanish usullari kiradi. Davlat o‘zining, jamiyat va shaxsning manfaatlarini himoya qilish va xafsizligini ta`iminlashda iqtisodiy, huquqiy, axborot, intelektual va boshqa resurslardan foydalanadi. Xavf-xatarning agressivlik darajasiga qarab himoyaning kelishuv, qo‘rqitish, qarshilik, zo‘rlash yoki majbur etish kabi shakllari qo‘llaniladi.
Jamiyat va shaxs o‘z manfaatlarini himoya qilish imkoniyati kam bo‘lganligi sababli asosan davlat himoyasiga tayanadi. Shu bilan birga jamiyat va hsaxsning hayotiy zarur manfaatlari himoyasi bilan shug`ullanuvchi nodavlat tizimi ham mavjud.
Mustaqil O‘zbekiston bu borada batamom yangi chora-tadbirlarni amalga oshirmoqda. Mamlakatimiz Prezidenti O‘zbekiston fuqaroalarining har biri uchun oliy ne`mat bo‘lgan mustaqillik, milliy iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish to‘g`risida so‘z yuritar ekan, uni jamiyat rivojining asosi, bugungi va uzoq istiqboldagi taraqqiyotimizning sharti, barcha islohotlarimizning me`zoni va nihoyat,barchamiz amal qiladigan bosh tamoyil, deb atadi. Millat faoliyatining o‘zagi bo‘lgan mustaqillik jamiyat a`zolari oldiga muttasil yangi-yangi maqsadlar qo‘yadi va ular bajarilishini talab qiladi. Taraqqiyotning har bir bosqichi –bu, muammolar va ularni bartaraf etish yo‘lidagi yangi vazifalar, demakdir, deb ta`kidlaydi davlatimiz rahbari. Katta va kichik millatlar, davlatlar va qolaversa, xalqaro jamiyat tajribasi shuni ko‘rsatadiki, vujudga kelgan muammolar yechimida sustkashlik qimmatiga tushishi mumkin. Zotan, har qanday muammo boshqa qator xavf-xatarlarni keltirib chiqaradiki, bu, o‘z navbatida, har qanday davlat taraqqiyotini ancha jiddiy murakkablashtiradi . Demak, mamlakat taqdiri uchun ma`sullikni o‘z zimmasiga olgan hokimiyat tuzilmasi bu borada befarqlikka yo‘l qo‘ya olmaydi, doimo uyg`oq va harakatda bo‘lishi lozim.
“Bugun, - deb ta`kidlaydi Prezidentimiz, -barcha atrofdagi vaziyat qanday tus olayotgan, nafaqat mintaqada, balki butun dunyo miqyosida hayotning o‘zi ham qanday tez sur`atlar bilan o‘zgarayotganini kuzatib turmoqdamiz”. Bundan chiqadigan xulosa shuki, yon-atrofdagi va butun dunyodagi jarayonlarga nisbatan loqayd bo‘lgan hudud ularga o‘z vaqtida zarur darajada munosabat bildira olmaydigan davlat o‘zining keyingi taraqqiyoti uchun hech qachon zamin yarata olamaydi.
XXI asrning ilk yillaridanoq dunyoning turli joylarida yuz bergan keskin o‘zgarishlar mamlakatimizda barqarorlik, davlatimiz yaxlitligi, sarhadlarimiz dahlsizligi va nihoyat fuqarolarimizning tinchligi va osoyishtaligini ta`minlash strategiyasiga jiddiy o‘zgarishlar kiritishni taqazo etmoqda. Yurtboshimizning ikkinchi chaqiriq O‘zbekiston Oliy Majlisining to‘qqizinchi sessiyasida so‘zlagan nutqida aksini topgan mamlakat rivojining ustuvor yo‘nalishlari tizimiga e`tabor beradigan bo‘lsak, ular mustaqilligimizni, xavfsizligimizni, tinchligimizni asrash orqali uning umrboqiyligini ta`minlaydi. Zero, ijtimoiy sohalarni erkinlashtirish bo‘ladimi yoki jamiyat, davlat va har bir oila osoyishtaligi va inson ravnaqi muammosi bo‘ladimi, barchasi davlat barqarorligi va xavfsziligi masalasiga taqaladi. Shunday ekan, Prezidentimizning yangi ustuvor yo‘nalishlarini shiddat bilan o‘zgarib borayotgan bugungi dunyo xavfsizligiga solayotgan tahdid va xurujlarga nisbatan javobimiz, deb qabul qilmoq kerak, degan fikrlarida ulkan haqiqat yotibdi. O‘zbekistonda, Rossiya va boshqa davlatlarda ro‘y berayotgan voqealar va terroristik chiqishlar barcha davlatlardan, shu jumladan, O‘zbekistondan milliy manfaatlarini himoya qilish shakli va vositalarini izlashni va ularning optimal yo‘llarini topishini taqazo etadi.
Milliy iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish shakl va vositalarini tanlash davlatning siyosati strategiyasi va iqtisodiy xavfsizlik konsepsiyasi asosida amalga oshiriladi.
Iqtisodiy xavfsizlik konsepsiyasi O‘zbekiston Respublikasi qabul qilgan milliy xavfsizlik konsepsiyasining asosiy bo‘limlaridan biri hisoblanadi. U O‘zbekiston Respublikasining iqtisodiy manfaatlarini, milliy boyligini ichki va tashqi xavf- xatarlardan himoya qilishni ko‘zda tutadi. Ushbu konsepsiya bu boradagi siyosatni belgilab beruvchi asosiy hujjat hisoblanadi. Iqtisodiy xavfsizlikni ta`minlash siyosati – O‘zbekiston Respublikasining miliy va iqtisodiy xavfsizligini ta`minlashga qaratilgan va ma`lum davr ichida olib boriladigan siyosat va harakatlardir.
Iqtisodiy xavfsizlikni ta`minlash strategiyasi –bu, davlat, jamiyat va shaxsni real xavf-xatarlardan himoya qilish harakatlaridir. Bunda xavfsizlikni ta`minlash resurslari, usullari, organlari va shakllaridan foydalaniladi.
O‘zbekistonning iqtisodiy xavfsizligini ta`minlash konsepsiyasi
O‘zbekiston Respublikasining iqtisodiy xavfsizligini ta`minlash organlari, kuchlari, vositalari yordamida amalga oshiriladi. Bular, o‘z navbatida, quyidagilarnio‘z ichiga oladi: qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyati, jamiyat va boshqa tashkilotlar, birlashmalar, iqtisodiy xavfsizlik chora-tadbirlarini ishlab chiqarishda va amalga oshirishda bevosita qatnashuvchi fuqarolar.
O‘zbekiston Respublikasida iqtisodiy xavfsizlikni ta`minlash va boshqarish organlariga quyidagilar kiradi.

• 
  O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti ;
  
• 
  Oliy Majlis;
  
• 
  Vazirlar Mahkamasi;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzurudagi stratigik va mintaqalararo tadqiqodlar instituti;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi xavfsizlik kengashi;
  
• 
  Milliy xavfsizlik xizmati;
  
• 
  Iqtisodiyot vazirligi;
  
• 
  Samarali iqtisodiy siyosat markazi;
  
• 
  Moliya vazirligi;
  
• 
  Ichki ishlar vazirligi;
  
• 
  Davlat soliq qo‘mitasi;
  
• 
  Davlat bojxona qo‘mitasi;
  
• 
  Davlat mulk qo‘mitasi;
  
• 
  Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligi;
  

O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi va boshqalar.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq davlat hokimiyatini tashkil etishning asosiy prinsiplaridan biri xalq hokimiyatidir.
Respublikada xalq –davlat hokimiyatining, davlat dahlsizligining birdan-bir manbaidir.
Xalq davlatni boshqarishni bevosita yoki saylab qo‘yilgan o‘z vakillari orqali amalga oshiradi. Xalqning bevosita boshqarish vositalari asosi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida va ayrim maxsus qonunlarda belgilangan. Xalq tomonidan davlatni bevosita boshqarish vositalariga xalq deputatlari kengashlariga saylovlar, davlat siyosatidagi muhim masalalarni xalq muhokamasiga qo‘yish, saylovchilarning yig`ilishlari, xalq deputatlarini muddatdan oldin chaqirib olish va hokazolarni kiritish mumkin. Ularni o‘tkazish tartibi ham tegishli qonunlarda belgilangan.
Xalq davlatni o‘z vakillari orqali boshqarish –O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga hamda xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar kengashlariga saylangan deputatlari orqali boshqarishdir.
Xalq tomonidan faqat u saylagan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Kengashi a`zolari ( deputatlar) va O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti ish olib borishi mumkin.
Prezident O‘zbekiston Respublikasi Qurolli kuchlari oliy boshqaruvini amalga oshiradi va Qurolli kuchlar Oliy Bosh qo‘mondoni hisoblanadi. U respublika mudofaa qobiliyatini mustahkamlash, mamlakat manfaatlariga qurolli xavf paydo bo‘lgan holatlarda uning suveriniteti, hududiy yaxlitligi va mustaqilligini himoya qilish yuzasidan zarur chora-tadbirlar ko‘radi va hokazolar.