Iqtisodiyot fakuleti

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI Toshkent amaliyfanlarUniversiteti

IQTISODIYOT FAKULETI
60410100 – Buxgalteriya hisobiva audit yo’nalishi

“O’ZBEKISTONNING ENG YANGI TARIXI ” fanidan

“O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyevning keng miqyosli iqtisodiy islohotlari va uning mazmuni”
MAVZUSI BO’YICHA

MUSTAQIL ISH


Bajardi: Toiro’v G’iyos
Qabul qildi: Jo’rayev Orzubek


Toshkent – 2023 yil
Yaqinda “YangiO‘zbekistonyangisaylovlar” shioriostidabo‘libo‘tgansaylovlarnatijasidarespublikamizdademokratikislohotlarniyuqoribosqichgaolibchiqishuchunzarurbo‘lganyangisiyosiymuhitvujudgakeldi.Saylovlarochiqoydin,xalqarostandartlarasosidao‘tkazilishininazoratqilishuchun 50 ga yaqindavlatdanhamda 10 ta xalqarotashkilotdan 825nafarkuzatuvchiishtiroketdi. BirinchimartaYevropadaXavfsizlikvahamkorliktashkilotiningDemokratikinstitutlarvainsonhuquqlaribo‘yichabyurosining316kishilikto‘laqonlimissiyasibilanyaqinhamkorlikqildik.Xalqarokuzatuvchilarsaylovlarerkinraqobatmuhitida,siyosiypartiyalaro‘rtasidagiqizg‘intortishuvvabahsmunozaralarsharoitidao‘tganini,bujarayondaommaviyaxborotvositalariningrolisezilarlidarajadaoshganinialohidae’tirofetdilar.
Barchaxalqarokuzatuvchilargasaylovjarayonlarihaqidagixolisfikrlarivatavsiyalariuchunbutunxalqimiznomidansamimiyminnatdorchilikbildiraman.
Bizalbattaushbutavsiyalarningharbirinichuquro‘rganib,tegishlidasturqabulqilib,amaliyotgakengjoriyetamiz.
Bu boradasaylovkomissiyalarivaaholiningsaylovmadaniyatiniyuksaltirish, siyosiypartiyalarningo‘zelektoratibilanishlashtiziminiyanadatakomillashtirish, partiyalarningsiyosiyfaolliginioshirisholdimizdaturganmuhimmasalalardanbiridir.Shu bilanbirqatorda,mahalliykengashlargasaylovo‘tkazishninguchpog‘onalitiziminioptimallashtirish,bundatuman vashaharsaylovkomissiyasiningrolinioshirishgaalohidae’tiborqaratishlozim.
ParlamentvaMarkaziysaylovkomissiyasisaylovyakunlaribo‘yicharejalashtirilganvazifalarniamalgaoshirishuchunyaqinhamkorlikdaisholibborishizarurbo‘ladi.Barchadeputatvasenatorlarga, ularningtimsolidabutunO‘zbekistonxalqigamurojaatqilibaytmoqchiman: demokratikislohotlaryo‘li – biz uchunyakkayu yagona vaengto‘g‘riyo‘ldir. Bu borada biz harkuniizlanishdamiz, xorijdagiilg‘ortajribalarnichuquro‘rganib, hayotimizni, ishuslubimizniyangilashga harakat qilmoqdamiz.Biz yangiO‘zbekistonnixalqimizbilanbirgalikdabarpoetamiz, deganulug‘vormaqsadnio‘zoldimizgaqo‘yganmiz. Bu borada “Jamiyat – islohotlartashabbuskori” deganyangig‘oyakundalikfaoliyatimizgatoborachuqurkiribbormoqda.Islohotlarningamaliynatijadorliginioshirishda, joylardayangitashabbuslarniilgarisurishdaaholimizningyanadafaolroq, yanadatashabbuskorbo‘lishigaerishmog‘imizlozim.Engasosiysi, buislohotlarnatijasidaxalqimizuchunfarovonvamunosibturmushsharoitiniyaratibberishimizkerak. Odamlarimizyetarlidaromadtopishiuchunengqulaybiznesvainvestitsiyamuhitinishakllantirib, yangi-yangikorxonalarvaishjoylariniko‘paytirishimizzarur. Bu g‘oyatdolzarbishlarnio‘zimizqilmasak, hechkimbizgachetdankelibqilibbermaydi.Xalqimizshuniyaxshibilishikerak: oldimizdauzoqvamashaqqatliyo‘lturibdi. Barchamizjipslashib, tinimsizo‘qib-o‘rgansak, ishimiznimukammalvaunumlibajarsak, zamonaviybilimlarniegallab, o‘zimizniayamasdanoldingaintilsak, albatta, hayotimizvajamiyatimizo‘zgaradi.

Men bungaqat’iyishonamanvabufikrnisizlar ham qo‘llab-quvvatlaysizlar, deb o‘ylayman.

Xalqimizningfidokoronamehnatibilan 2019 yil – “Faolinvestitsiyalarvaijtimoiyrivojlanishyili”dasalmoqlinatijalargaerishdik. Barchasohalardagiijobiynatijalarqatoridainvestitsiyalarhajmi ham sezilarlidarajadaoshdi.Ayniqsa, to‘g‘ridan-to‘g‘rixorijiyinvestitsiyalar 4,2 milliard dollarnitashkiletib, 2018 yilganisbatan – mana shuraqamgae’tiboringizniqaratmoqchiman – 3,1 milliard dollargayoki 3,7 barobaro‘sdi. Investitsiyalarningyalpiichkimahsulotdagiulushi 37 foizgayetdi.Mamlakatimiz ilk borxalqarokreditreytinginioldivajahonmoliyabozorida 1 milliard dollarlikobligatsiyalarinimuvaffaqiyatlijoylashtirdi. IqtisodiyhamkorlikvarivojlanishtashkilotitomonidanO‘zbekistonningkreditgadoirtavakkalchilikreytingioxirgi 10 yildabirinchimartayaxshilandi.Energetika, neft-gaz, geologiya, transport, yo‘lqurilishi, qishloqvasuvxo‘jaligi, ichimliksuvivaissiqlikta’minotihamdaboshqaqatortarmoqlardachuqurtarkibiyislohotlarboshlandi. Sanoatning 12 ta yetakchitarmog‘idamodernizatsiyalashvaraqobatdoshliknikuchaytirishdasturlarijadalamalgaoshirilmoqda. Natijadao‘tganyiliiqtisodiyo‘sish 5,6 foiznitashkiletdi. Sanoatmahsulotiishlabchiqarishhajmi 6,6 foizga, eksport – 28 foizgako‘paydi. Oltin-valyutazaxiralarimiz 2019 yildavomida 2,2 milliard dollargaortib, 28,6 milliard dollargayetdi.Qishloqxo‘jaligidafermervadehqonlarningmanfaatdorliginioshirishborasidagio‘rganishvaizlanishlarimizdavometmoqda. Sohagailg‘ortexnologiyalarvaklastertizimijoriyetilmoqda.
Tadbirkorliknikengrivojlantirishvabusohauchunyangisharoitlaryaratishgabarchaimkoniyatlarimiznisafarbaretyapmiz. “Har biroila – tadbirkor” dasturi doirasidao‘zbiznesiniboshlayotganoilalarga 5,9 trillion so‘mkreditlarajratildi.Yangisoliqsiyosatidoirasidaishhaqigasoliqyuki 1,5 barobarkamaytirildi. Natijadarasmiysektordaishlayotganlarsoniyildavomida 500 mingtagako‘paydi.Qo‘shilganqiymatsolig‘istavkasi 20 foizdan 15 foizgatushirildi. Buninghisobidano‘tganyilisoliqto‘lovchilarixtiyorida 2 trillion so‘mqoldi. Joriyyildaburaqam 11 trillion so‘mnitashkiletishikutilmoqda. Bir yildatadbirkorlarixtiyoridashunchamablag‘ qolishi, albatta, ulargao‘zbizneslarinirivojlantirishuchunjudakattaqo‘shimchaimkoniyatlaryaratadi.Islohotlarimiznatijasidao‘tganyili 93 mingtayoki 2018 yilganisbatanqariyb 2 barobarko‘pyangitadbirkorliksub’yektlaritashkiletildi.Jahonbankining “Biznesyuritish” reytingida 7 pog‘onako‘tarilib, biznesniro‘yxatgaolishko‘rsatkichibo‘yichadunyoning 190 ta davlatiorasida 8-o‘rinni egalladikvaengyaxshiislohotchidavlatlarqatoridan joy oldik.Shuningdek, 86 ta davlatfuqarolarigavizasizva 57 ta davlatfuqarolarigasoddalashtirilganvizarejimijoriyetilishinatijasidao‘tganyiliyurtimizga 6,7 million nafarxorijiysayyohtashrifbuyurdi. Bu 2016 yilganisbatan 4,7 million nafargayoki 3,3 barobarko‘pdemakdir.Maktabgachata’limnirivojlantirishborasidaboshlaganislohotlarimiznatijasidao‘tganyili 5 ming 722 ta davlat, xususiy, oilaviybolalarbog‘chalaritashkiletildi. Shuninghisobidanfarzandlarimiznimaktabgachata’limbilanqamrabolishdarajasibiryildavomida 38 foizdan 52 foizgako‘tarildi.
2019 yildamutlaqoyangichamazmunvashakldagi 4 ta Prezidentmaktabi, 3 ta Ijodmaktabiishboshladi. Oliyta’limnirivojlantirishuchuno‘tganyili 19 ta yangioliyo‘quvyurti, jumladan, 9 ta nufuzlixorijiyuniversitetningfilialiochildi. Yetakchixorijiyuniversitetlarbilanhamkorlikda 141 ta qo‘shmata’lim dasturi bo‘yichakadrlartayyorlashyo‘lgaqo‘yildi. Oliyta’limmuassasalarigajami 146 ming 500 nafaryoki 2016 yilganisbatan 2 barobarko‘ptalabao‘qishgaqabulqilindi.
Ishlayotganpensionerlargapensiyanito‘liqto‘lashtartibijoriyetildi. Ijtimoiyyordamgamuhtojvaehtiyojmandaholiuchunnafaqamiqdori 2 barobarko‘paytirildi.Sog‘liqnisaqlashsohasidadavlatmuassasalaribilanbirqatordaxususiytibbiyotyo‘nalishi ham jadalrivojlanmoqda. Davolashfaoliyatiturlari 50 tadan 126 tagako‘paytirilib, qatorimtiyozlarberilganitufaylio‘tganyili 634 ta xususiytibbiyotmuassasasitashkiletildi.“Obodqishloq” va “Obod mahalla” dasturlaridoirasida 479 ta qishloqvaovulda, shaharlardagi 116 ta mahalladakengko‘lamliqurilishvaobodonlashtirishishlaribajarildi. Bunga 6,1 trillion so‘myoki 2018 yilganisbatan 1,5 trillion so‘mko‘pmablag‘ sarflandi.Qishloqjoylarda – 17 ming 100 ta, shaharlarda – 17 ming 600 ta, jami 34 ming 700 ta yoki 2016 yilganisbatansalkam 3 barobarko‘parzonvashinamuylarqurildi.Kam ta’minlanganvauy-joy sharoitiniyaxshilashgamuhtoj 5 mingtaoilaga, jumladan, nogironligibo‘lganayollargaipotekakreditiasosidaarzonuy-joy sotibolishuchun 116 milliard so‘mdanziyodboshlang‘ichbadalto‘labberildi.

Amalga oshirayotganislohotlarimizjahonhamjamiyatitomonidanmunosibbaholanmoqda. Xususan, dunyodaginufuzlinashrlardanbiri – “Ekonomist” jurnaliO‘zbekistonni 2019 yildaislohotlarniengjadalamalgaoshirgandavlat – “Yilmamlakati” deb e’tirofetdi. Bunday baho barchamizgacheksizg‘urur, iftixorvakuchbag‘ishlaydi, yangimarralargaruhlantiradi, desam, o‘ylaymanki, sizlar ham bufikrniqo‘llab-quvvatlaysizlar.Shu munosabatbilandeputatlarimizgamurojaatqilib, shuniaytmoqchiman: saylovoldiuchrashuvlaridaaholitomonidanko‘tarilgandolzarbmasalalarnihaletishbo‘yichaaniqdasturva “yo‘lxaritasi”niishlabchiqishhamdaularnimutasaddiidoralarbilanhamkorlikdato‘liqamalgaoshirishzarur. Aksholda, sizlargaishonchbildirgansaylovchilaroldidadeputatningobro‘sibo‘lmaydi, partiyaningmavqeitushibketadi. Chunkibugunxalqimizningtafakkuri ham, dunyoqarashi ham, talab vaehtiyojlari ham butunlayo‘zgargan. Xalqimizhammadanziyrakvaulug‘dir.Ikkinchidan, boshqaruvtizimisifatinioshirishda “Xalqdavlatorganlarigaemas, balkidavlatorganlarixalqqaxizmatqilishikerak” deganasosiytamoyilniamaldato‘liqta’minlashbo‘yichahaliko‘pishqilishimizzarur.Virtual vaXalqqabulxonalarigayiliga 1 milliondanziyodmurojaatkelibtushayotganixalqbilanmuloqotniyangibosqichgaolibchiqishni talab etadi.

Endidavlatidoralarirahbarlarivahokimlarningushbumurojaatlarniqaydarajadahaletayotganibo‘yichahisobotiniparlamentvaxalqdeputatlarikengashlaridamuntazameshitishtizimiyo‘lgaqo‘yiladi.

Mahalliybyudjetlarningqo‘shimchadaromadinitaqsimlash, nafaqaoluvchilarniadolatlibelgilash, ijroorganlarirahbarlariishiga baho berishbundanbuyonXalqqabulxonalarigakelibtushayotganmurojaatlartahliliasosidaamalgaoshiriladi.

Har birdeputatXalqqabulxonalaribilandoimiyishlab, o‘zhududidayashayotganaholimuammolariniyechishdafaolishtiroketishi, odamlarningdardutashvishlarinitinglashikerak. Shundadeputatlaro‘zsaylovchilarigaberganva’dalariustidanchiqadi, xalqningishonchinioqlaydi, mehriniqozonadi. Shunda men ham nafaqatPrezident, balkioddiysaylovchisifatidasizlardanjudaminnatdorbo‘laredim.
Uchinchidan, biz O‘zbekistonnirivojlanganmamlakatgaaylantirishnimaqsadqilibqo‘yganekanmiz, bungafaqatjadalislohotlar, ilm-ma’rifatvainnovatsiyabilanerishaolamiz.
Buninguchun, avvalambor, tashabbuskorislohotchibo‘libmaydongachiqadigan, strategikfikryuritadigan, bilimlivamalakaliyangiavlodkadrlarinitarbiyalashimizzarur. Shuninguchun ham bog‘chadanboshlaboliyo‘quvyurtigacha – ta’limningbarchabo‘g‘inlariniislohqilishniboshladik.
Nafaqatyoshlar, balkibutunjamiyatimiza’zolariningbilimi, saviyasinioshirishuchunavvaloilm-ma’rifat, yuksakma’naviyatkerak. Ilmyo‘qjoydaqoloqlik, jaholatvaalbatta, to‘g‘riyo‘ldanadashishbo‘ladi.

Sharqdonishmandlariaytganidek, “Engkattaboylik – buaql-zakovatvailm, engkattameros – buyaxshitarbiya, engkattaqashshoqlik – bubilimsizlikdir!”Shu sabablihammamizuchunzamonaviybilimlarnio‘zlashtirish, chinakamma’rifatvayuksakmadaniyategasibo‘lishuzluksizhayotiyehtiyojgaaylanishikerak.Taraqqiyotgaerishishuchunraqamlibilimlarvazamonaviyaxborottexnologiyalariniegallashimizzarurvashart. Bu bizgayuksalishningengqisqayo‘lidanborishimkoniyatiniberadi. Zero, bugundunyodabarchasohalargaaxborottexnologiyalarichuqurkiribbormoqda.Yurtimiz “Xalqaroaxborotkommunikatsiyatexnologiyalarinirivojlantirishindeksi” bo‘yicha 2019 yilda 8 pog‘onagako‘tarilganbo‘lsa-da, halijuda ham orqadamiz. Aksariyatvazirlikvaidoralar, korxonalarraqamlitexnologiyalardanmutlaqoyiroq, desak, bu ham haqiqat.Albatta, raqamliiqtisodiyotnishakllantirishkerakliinfratuzilma, ko‘pmablag‘ vamehnatresurslarini talab etishinijudayaxshibilamiz. Biroq, qanchalikqiyinbo‘lmasin, buishgabugunkirishmasak, qachonkirishamiz?! Ertagajudakechbo‘ladi. Shu bois, raqamliiqtisodiyotgafaolo‘tish – kelgusi 5 yildagiengustuvorvazifalarimizdanbiribo‘ladi.

Mamlakatimizdailm-fanniyanadaravnaqtoptirish, yoshlarimiznichuqurbilim, yuksakma’naviyatvamadaniyategasietibtarbiyalash, raqobatbardoshiqtisodiyotnishakllantirishborasidaboshlaganishlarimiznijadaldavomettirishvayangi, zamonaviybosqichgako‘tarishmaqsadida men yurtimizda 2020 yilga “Ilm, ma’rifatvaraqamliiqtisodiyotnirivojlantirishyili”, deb nom berishnitaklifetaman.
Biz 2020 yilnomidabelgilangansohalarniustuvordarajadarivojlantirishvaislohetishbo‘yichakengko‘lamliishlarniamalgaoshirishimizlozim. Xususan, bog‘chayoshidagibolalarnimaktabgachata’limbilanqamrabolishdarajasinijoriyyilda 60 foizgayetkazishimizzarur. Ushbumaqsadlargashuyilningo‘zidabyudjetdanqariyb 1,8 trillion so‘mmablag‘ ajratiladi.Bu yildanboshlab, tariximizda ilk bora 6 yoshlibolalarnimaktabgatayyorlashtizimijoriyqilinadi. Bunga byudjetdan 130 milliard so‘majratilib, bujarayondaxususiymaktabgachata’limmuassasalari ham bevositaishtiroketadi.
2020 yildabyudjetdanajratiladigan 1,7 trillion so‘mmablag‘ hisobidan 36 ta yangimaktabqurilib, 211 tasikapitalta’mirlanadi. Shuningdek, 55 ta xususiymaktabtashkiletilib, ularningsoni 141 tagayetkaziladi.
Pedagogikmahoratvamalakadarajasigaegabo‘lgan, o‘zishidaaniqnatijalargaerishgano‘qituvchilargayuqorimaoshto‘lashtiziminijoriyetamiz.Maktabo‘quvdasturlariniilg‘orxorijiytajribaasosidatakomillashtirish, o‘quvyuklamalarivafanlarniqaytako‘ribchiqish, ularnixalqarostandartlargamoslashtirish, darslikvaadabiyotlarsifatinioshirishzarur.2021 yilgixalqarobaholashjarayonigatayyorgarlikko‘rishuchun 348 ta tayanchmaktabbelgilanib, 6 mingdanortiqo‘qituvchiningmalakasioshiriladi.Joriyo‘quvyilidanboshlabmutlaqoyangi professional ta’limtizimiyo‘lgaqo‘yilib, 340 takasb-hunarmaktabi, 147 ta kollejva 143 ta texnikumtashkiletiladi.
Kadrlarmalakasinixalqaromehnatbozoritalablarigamoslashtirishmaqsadidamilliymalakatizimiishlabchiqiladi. Ushbutizim 9 minggayaqinkasblarbo‘yichakadrlartayyorlashimkoniniberadi.
Oliyma’lumotolaman, o‘zustimdaishlab, ilmlibo‘laman, degan, yuragidao‘tibor, jo‘shqinyoshlarimizning tahsil olishiuchunhammaqulayliklarniyaratishimizshart. Shuninguchunmaktabbitiruvchilarinioliyta’limbilanqamrabolishdarajasini 2020 yildakamida 25 foizgavakelgusida 50-60 foizgayetkazamiz.Bu boradashuniunutmaslikkerakki, oliyta’limqamrovinioshirishto‘lovkontraktigabog‘liqbo‘libqolmasligizarur. Shunihisobgaolib, oliyo‘quvyurtlarigatalabalarqabulqilishdavlatgrantlarini 2 barobarko‘paytiramiz, desam, sizlarbufikrgaqandayqaraysiz. Qizlarimizuchunalohidagrantlar ham ajratiladi. Xotin-qizlarqo‘mitasiushbugrantlarasosidao‘qitishganomzodlarnitanlashvasaralashmezonlariniishlabchiqishikerak.
Oliyta’limmuassasalarigakirishimtihonlarini ham optimallashtirishzarur. Biz bundaasosiye’tibornio‘qishgakirishjarayonlarinisoddalashtirishga, oliyo‘quvyurtlaridachinakambilimvatarbiyaolishgaqaratishimizzarur. Misoluchun, onatilibo‘yichabilimnibaholashningmilliy test tiziminiyaratishlozim. Yoshlaristalganvaqtdaimtihontopshirib, tegishliguvohnomaolsa, oliyo‘quvyurtigao‘qishgakirayotganpaytdaonatilibo‘yichaqaytasinovdano‘tishgahechqandayehtiyojqolmaydi.

Oliyta’limstandartlarixorijiytajribaasosidatakomillashtiriladi, ta’limyo‘nalishlarivao‘qitiladiganfanlarqaytako‘ribchiqiladi. Mutaxassislikkaaloqasibo‘lmaganfanlarsoni 2 barobarqisqartiriladi.Oliyta’limdao‘quvjarayoninikredit-modultizimigao‘tkazish talab etiladi. Joriyyildanpedagogikta’limning 6 ta yo‘nalishibo‘yichao‘qishmuddati 3 yilqilibbelgilanadi.Oliyo‘quvyurtlarigabosqichma-bosqichakademikvamoliyaviymustaqillikberiladi. Joriyyildaularning 10 tasio‘zinio‘zimoliyaviyta’minlashgao‘tadi. Bundantashqari, kamida 5 ta oliyta’limmuassasasinikonkursasosidatanlab, nufuzlixorijiyoliyta’limdargohlaribilanhamkorlikdaularnitransformatsiyaqilishniboshlaymiz.Mamlakatimizuchunilm-fan sohasidagiustuvoryo‘nalishlarnianiqbelgilabolishimizkerak. Hechbirdavlatilm-fanning barchasohalarinibiryo‘lataraqqiyettiraolmaydi. Shuninguchun biz ham haryiliilm-fanning birnechtaustuvoryo‘nalishinirivojlantirishtarafdorimiz.Joriyyildamatematika, kimyo-biologiya, geologiyakabiyo‘nalishlarda fundamental vaamaliytadqiqotlarfaollashtirilib, olimlargabarchashart-sharoitlaryaratibberiladi. Shuningdek, ilm-fan sohasida fundamental vainnovatsiontadqiqotlaruchunmaqsadli grant mablag‘lariniajratishmexanizminitubdanqaytako‘ribchiqishkerak.Ilm-fan yutuqlariningelektronplatformasi, mahalliyvaxorijiyilmiyishlanmalarbazasinishakllantirishlozim.

Harbiroliyta’limvailmiytadqiqotdargohinufuzlicheteluniversitetlarivailmiymarkazlaribilanhamkorlikniyo‘lgaqo‘yishishart.Joriyyilda “El-yurt umidi” jamg‘armasitomonidan 700danziyodolimlar,professoro‘qituvchilarchetelgailmiyizlanishvamalakaoshirishuchunyuboriladi.