Qishloq xo`jaligi ekinlari ekin maydoni, ming gektar
3706,7
3474,5
3396,0
3309,4
3373,1
x
Qishloq xo`jaligi mahsuloti, mlrd. so`m
115599,2
148199,3
187425,6
216283,1
249754,5
28081,6
shu jumladan
dehqonchilik
61755,1
83303,4
98406,4
111904,8
123556,0
1762,7
chorvachilik
53844,1
64895,9
89019,2
104378,3
126198,5
26318,9
Qishloq xo`jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish-ning o`sish sur`ati, o`tgan yilga nisbatan foizda
106,1
106,3
101,0
100,2
103,3
102,8
shu jumladan:
dehqonchilik
105,7
98,2
95,8
104,8
103,4
105,0
chorvachilik
107,0
104,1
105,7
101,6
102,1
103,0
5.2-jadval. Qishloq xo`jaligining asosiy ko`rsatkichlari
T/r
Ko‘rsatkichlar nomi
Asos
(2018-y.)
2021-yilga
maqsad
2025-yilga
maqsad
2030-yilga
maqsad
1.
Qishloq xo‘jaligida qo‘shilgan qiymatning yillik o‘sishi
117,3 trln so‘m
(14 mlrd AQSh doll.)
3%
5%
5%
2.
Qishloq xo‘jaligi va oziq-ovqat tarmog‘ida ish o‘rinlari sonining o‘sishi:
Qishloq xo‘jaligi
Oziq-ovqat sanoati
To‘qimachilik sanoati
3 671 300
91 420
140 200
2%
3%
3%
1%
4%
4%
1%
5%
5%
3.
Qishloq xo‘jaligi va oziq-ovqat mahsulotlarining eksporti hajmining oshishi
2,3
mlrd AQSh doll.
3,5
mlrd AQSh doll.
10
mlrd AQSh doll.
20
mlrd AQSh doll.
4.
Aholi o‘rtasida to‘yib ovqatlanmaydiganlar ulushi
6,3%
5%
3%
0
5.
Qishloq xo‘jaligida mehnat unumdorligini oshirish (bir nafar ishchiga bir yilda dollarda)
3 960 AQSh doll.
4 300 AQSh doll.
5 200 AQSh doll.
6 500 AQSh doll.
6
Qishloq xo‘jaligidagi issiqhona gaz chiqindilarini kamaytirish
15 740 gigagramm
(2016-yil)
10%
30%
50%
5.3-jadval. O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020-2030-yillarga mo‘ljallangan strategiyasini amalga oshirish natijasida erishiladigan ASOSIY KO‘RSATKICHLAR VA INDIKATORLAR
Xulosa Mustaqillik yillarida viloyatimizda qishloq xo`jaligi sohasiga bozor tamoyillarini joriy qilish va mulkchilik shakllarini to`liq o`zgartirish bilan tub islohotlar o`tkazildi, natijada xo`jalik yuritishning yangi shakllari paydo bo`lib, ular qishloq xo`jaligi iqtisodiyotining rivojlanishida o`z aksini topdi.
Paxta monokulturasidan chekinish, oziq-ovqat mahsulotlari, birinchi navbatda don mahsulotlari bilan o`zini-o`zi ta`minlash hamda oziq-ovqat mustaqilligiga erishish, qishloq xo`jaligini rivojlantirish strategiyasining asosiy tamoyillari bo`lib hisoblanadi.
Yuqoridagi ma’lumotlardan xulosa qilib aytganda, qishloq xo’jaliklaridan to’lig’icha kengroq foydalanib agrobiznesni rivojlantirish mumkinligi ko’rsatilib o’tildi. Barcha sohalarda bo’lgani kabi bugungi kunda qishloq xo’jaligida agrobiznesni rivojlantirishda raqamli tehnologiyalarni yo’lga qo’yilib borilmoqda.
Albatta, yuqorida sanab o‘tilgan maqsad va vazifalar ro‘yxati yetarlicha keng qamrovli ko‘rinishi mumkin. Biroq ularning yechimlari to‘la hayotiy bo‘lib, qishloq xo‘jaligini modernizatsiya qilishni tezlashtirish hamda raqobatbardoshligini oshirish, shuningdek mamlakat iqtisodiyotidagi agrobiznesning tarkibiy o‘zgarishlar uchun o‘ta muhim.
Ayni vaqtda ishlab chiqilayotgan 2019-2030 yillarda qishloq xo‘jaligini rivojlantirish milliy strategiyasi mazkur sohada Jahon banki guruhi hamda boshqa xalqaro hamkorlar tomonidan qo‘llab-quvvatlanishga tayyor bo‘lgan islohotlarni amalga oshirish uchun asosiy hujjatga aylanishi lozim. Uning qabul qilinishi va keyinchalik hukumat tomonidan amalga oshirilishi yuqorida tilga olingan vazifalarni mamlakatni rivojlantirish va O‘zbekiston xalqi farovonligini oshirish uchun iqtisodiy imkoniyatlarga aylantirishga zamin yaratadi. Agrobiznesni rivojlantirishda innovatsion usullarini joriy etish orqali qishloq xo’jalik korxonalarini shartsharoitlarini o’rganish, usullarini joriy etish biz kabi mutaxassislarning muhim vazifasi
hisoblanadi.
Fermerlar o‘zlarining yerga bo‘lgan huquqi daxlsiz ekaniga to‘liq ishonmas ekan, ular mehnat samaradorligini oshirish hamda mahalliy hokimiyat foydalanishga taqdim etilgan yerlar hosildorligini yaxshilashga sarmoya kiritmaydi.
Fermer xo‘jaliklari faoliyatini nazorat qilishning ushbu eskirgan tizimi ularning rivojlanishlari uchun halokatli darajada zararli bo‘lib, fermerlarning mahalliy hokimiyatlardanfoydalanish uchun olgan yerlarga sarmoya kiritishga bo‘lgan rag’batini so‘ndiradi. Bugungi kunda davlat tomonidan mahsuldorlikka qarshi xizmat qilayotgan mazkur amaliyotdan vozkechish zarur.
Mamlakatimiz bug’doy va paxta uchun davlat narxining pastligi hisobiga fermerlarni soliqqa tortishni bekor qilish orqali davlat xarajatlarining samaradorligini tezda oshirishi mumkin. O‘zbekiston asosiy qishloq xo‘jaligi mahsulotlariga bo‘lgan ichki narxlari xalqaro darajadan past bo‘lgan dunyodagi kam sonli mamlakatlardan biri sanaladi.
Mazkur davlatga uzoq muddatli istiqbolga ega tarmoqni rivojlantirishga qaratilgan byudjet harajatlarini kamaytirish uchun qisqa va o‘rta muddatli istiqbolga ega qishloq xo‘jaligini davlat Bizning fikrimizcha quyidagi takliflar amaliyotga tadbiq etilsa, agrobiznesni rivojlantirish orqali qishloq xo’jaligini ham rivojlantiramiz. tomonidan moliyalashtirish hajmini oshirish kerak. Bunda asosiy e’tiborni byudjet mablag‘larini o‘zlashtirish va ulardan foydalanish samaradorligiga qaratish zarur.
Agar dehqon xo‘jaliklarining ehtiyojlariga e’tibor qaratilmasa, qishloq xo‘jaligi eksporti faqat kichik fermerlar va agrotashkilot guruhlari uchun yangi imkoniyatlarni yaratadi va mazkur fermerlar guruhining inklyuziv iqtisodiy rivojlanishi uchun ajoyib imkoniyat qo‘ldan boy beriladi.
Ishlab chiqarishni diversifikatsiyalash va oziq-ovqat mustaqilligini ta`minlash bo`yicha qishloq xo`jaligini strategik rivojlantirish doirasida o`tkazilgan kompleks chora-tadbirlarning amalga oshirilishi natijasida, so`nggi yillarda sohada yuqori sur`atlargaerishildi.
Yuqori sur`atlarda o`sib borayotgan viloyat aholisini oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta`minlash maqsadida, oziq-ovqat ekinlari maydonlarining kengaytirilishi hisobiga g`o`za ekin maydonlari qisqartirildi. Ozuqa ekinlari maydonlarining qisqartirilishi, chorva mollari va parrandalarni mustahkam ozuqa bazasi bilan ta`minlash yaxshi yo`lga qo`yilgan takroriy, oraliq, qator oralig`i ekinlarini ekish hisobidan qoplanayotganligi bilan izohlanadi. Viloyatda ekin maydonlari tarkibiy tuzilmasini oziq-ovqat ekinlari maydonlarini kengaytirish hisobiga bosqichma-bosqich maqbullashtirish bo`yicha aniq maqsadli yo`naltirilgan chora-tadbirlar ko`rilmoqda, shuningdek dehqon (shaxsiy yordamchi) va fermer xo`jaliklarida chorva mollari va parrandalar bosh sonini ko`paytirishni rag`batlantirish bo`yicha chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Tahlillar natijalari, fermer xo`jaliklarida asosan paxtachilik, donchilik, meva-sabzavotchilik va dehqonchilikning boshqa yo`nalishlari, dehqon (shaxsiy yordamchi) xo`jaliklarida esa chorvachilikning yuqori sur`atlarda rivojlanayotganligidan dalolat bermoqda.
Viloyat aholisini dehqonchilik mahsulotlari bilan ta`minlash asosan fermer xo`jaliklari tomonidan, chorvachilik mahsulotlari bilan ta`minlash esa dehqon (shaxsiy yordamchi) xo`jaliklari tomonidan amalga oshirilayotganligi kuzatilmoqda.
Agrosanoat majmuasining uchinchi sohasi qishloq хо'jaligi mahsulotlarini tayyorlovchi, qayta ishlovchi va tayyor mahsulotlarni iste'molchiga yetkazib beruvchi tarmoqlar va korxonalarni o'z ichiga qamrab oladi. Paxta, go'sht va sut zavodlari, meva sharbatlari chiqaruvchi zavodlar, yog'-moy kombinatlari, jun, kanop, pillani qayta ishlash korxonalari, qishloq xo'jaligi mahsulotlarini yoki ularni qayta ishlash natijasida olingan mahsulotlarni saqlaydigan korxonalar, ularni sotish bilan shug'ullanuvchi korxonalar shu sohaning tarkibiy qismlari hisoblanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatI O’zbekiston Respublikasining Qonunlari O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. 2015 - 2017 – www.constitution.uz
O‘zbekiston Respublikasi 1998-2000 yillardagi davrida qishloq xo‘jaligi iktisodiy islohotlarni chukurlashtirish dasturi, 1998.
O‘zbekiston Respublikasining 2020-yil 29-sentabrda qabul qilingan “Qishloq xo‘jaligi uchun mo‘ljallangan yerlardan va o‘rmon fondi yerlaridan foydalanish samaradorligini oshirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi O‘RQ-639-sonli Qonunining (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, 2020-yil, № 9, 540-modda) 4-moddasi.
2018 yil 26 apreldagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Fermer, dehqon xo‘jaliklari va tomorqa yer egalari faoliyatini takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” gi PQ-3680-sonli
II. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti asarlari Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. Mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruza, 2017 yil 14 yanvar. - Toshkent: «O’zbekiston», 2017.
Mirziyoev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag’ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo’shma majlisidagi nutq /Sh.M. Mirziyoev. - Toshkent: «O’zbekiston», 2016.
Birinchi prezident I.A.Karimov “2015 yilda iqtisodiyotimizda tub tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish, modernizatsiya va diversifikatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish hisobidan xususiy mulk va xususiy tadbirkorlikka keng yo‘l ochib berish – ustuvor vazifamizdir”, Xalq so‘zi, 2015 yil 20 yanvar.
Birinchi prezident I.A.Karimov Bosh maqsadimiz – keng ko‘lamli islohotlar va modernizatsiya yo‟lini qat‟iyat bilan davom ettirish, Xalq so‟zi, 2014 yil 18 yanvar
Birinchi prezident I.A.Karimov “Barcha reja va dasturlarimiz Vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi” Turkiston gazetasi 2011 yil 22 yanvar.
I.A.Karimov “Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, О‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yо‘llari va choralari”. T.: О‘zbekiston, 2009 yil.
О‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimovning «Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish – ustuvor maqsadimizdir» hamda «Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir» nomli ma‘ruzalarini о‘rganish bо‘yicha О‘quv-uslubiy majmua.–Toshkent: Iqtisodiyot.- 2010,
III. Asosiy adabiyotlar B.Y.Xodiyev, A.SH.Bekmurodov, U.V.G‘ofurov, B.K.Tuxliyev. О‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning «Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, О‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yо‘llari va choralari» nomli asarini о‘rganish
Bо‘yicha о‘quv qо‘llanma. – T.: Iqtisodiyot, 2009, 9-66 b.b.
