Iqtisodiyot-gumanitar fanlar

Investitsiyalarniig rentabelligiusuli (PI) - diskontlashtirilgan daromadlarning diskontlashtirilgan investitsiya harajatlariga nisbatini hisoblab topishga asoslangan. Bu qanday holatda investor boyligi sishi mumkinligini rsati beradi va quyidagicha aniqlanadi:
 n CFt  26
PI   t _/ I₀ (1.8)
 t_1 (I  d⁾ 
bu erda I₀ - shla g i h investitsiyalar, SG’-t davrda olingan pul tushumlari.
Investitsiya rentabelligi rsat i hi firma (yoki investor) a lag lari 1 s hisobida qanday hollarda sishi i aniqlash imkonini beradi.
Agar investitsiya sarflari turli davrlarda (uzoq amalga oshirilsa, (RI)ni aniqlash formulasi quyidagicha la i:
 n CFt   n It  27
PI   t _/ t _, (1.9)
 t_1 (1 d⁾   t_1 (1 d⁾ 
bu erda, I_t – t yildagi investitsiyalar.
Investitsiyalarning rentabelligi va sof joriy qiymat rsat i hlari i taqqoslama baholash shuni rsata i i, sof joriy qiymati sishi bilan investitsiyalar rentabelligi ham sa i va aksincha.
Agar rentabellik rsat i hi «1»ga teng yoki undan kichik lsa, loyiha rad etilishi kerak, chunki u q shi ha foyda keltirmaydi.
NPV=0 da investitsiyalarning rentabelligi hamisha 1ga teng la i.
Oddiy li ri ishiga qaramasdan, loyihalarning rentabelligini aniqlash muammosi muayyan qiyinchiliklar bilan g liq ir. Bu hol, ayniqsa, investitsiyalar turli xil valyuta, turli xil vaqtda, a i bir qancha yillar ralig i a amalga oshirilganda uni aniqlash muammosi paydo la i.
Buni quyidagi misolda ri chiqamiz.
1-misol. Faraz qilaylik, investitsiya loyihasi uchun 140 mln.s harajat qilingan.
Investitsiya loyihasini amalga oshirish natijasida birinchi yil – 37750 ming s ,


²⁶ Uzoqov A., Nosirov E.,Saidov R., Sultanov M.Investitsiya loyihalarini moliyalashtirish va ularning monitoringi. O q q lla a. – T.: “IQTISOD-MOLIYa”, 2006, 108-b.²⁷O sha manba, 108-b.
ikkinchi yil 45390 ming s , uchinchi yil – 47430 ming s , t rti hi yil- 51140 ming s va beshinchi yil- 60030 ming s pul tushumlari olinishi z a tutilmoqda. Bu holda investitsiya loyihasining diskontlashgan investitsiya rentabelligi qanday hisoblanadi?
3-jadval Rentabellik indeksi hisob-kitobi²³



Bunda rentabellik indeksi quyidagiga teng la i: PI  (35281,139643,638717,139014,7  42801,4):140000 

195457,9:140000 1,396yoki 1,4

Investitsiyalarning rentabellik rsat i hi avvallari q lla ilga kapital q il alar i g samaradorligi koeffitsientidan shunisi bilan farq qiladiki, bunda daromad sifatida baholash jarayonida joriy qiymatga keltirilgan pul oqimi qatnashadi.
Invetitsiyalar rentabelligi rsat i hi, nafaqat taqqoslama baholash uchun, shuningdek loyihani amalga oshirishga qabul qilishdagi mezon sifatida ham q lla ila i.
Umuman, investitsiyaning rentabellik rsat i hi natijasi yordamida loyiha i ha quyidagicha xulosa qilish mumkin:

• 
  agar PI>1 lsa, u holda investitsiya loyihasini amalga oshirish mumkin;
  
• 
  agar PI<1 lsa, u holda investitsiya loyihasini amalga oshirishga qabul qilib l a i;
  
• 
  agar PI=1 lsa, u holda investitsiya loyihasi foyda ham, zarar ham keltirmaydi.
  

Investitsiya loyihalarining samaradorligini aniqlashning qoplash muddati usulini a a a i (oddiy) baholash usullarida ri o tdik. Lekin mazkur usulning kelgusi davrlardagi pul tushumlarining qiymatini hisobga olmasligi uni diskontlashtirilgan usullar yordamida ham hisoblash zarurligini taqozo qiladi.
Buning uchun diskontlashtirishni hisobga olgan holda investitsiyalarni qoplash muddatini (DPP) hisoblash usuli diskontlashtirilgan yillik pul tushumlarini diskontlashtirilgan investitsiyalarga lish orqali amalga oshiriladi. Mazkur usulning tushunarli lishi uchun quyidagi misolni keltiramiz.
2-misol. Faraz qilaylik, korxona mehmonxona qurilishi uchun 300 mln.s investitsiya qildi ( a lag sarfladi). Mehmonxonani foydalanishdan keladigan yillik pul tushumlari 85, 100, 120 va 160 mln. s i tashkil etadi.