Iqtisodiyot-gumanitar fanlar

Foydaning ichki me’yori usuli (IRR) - bu pul tushumlarining diskont qiymati pul chiqimlarining diskont etavkasiga teng lga agi daromadlilik darajasi yoki l asa loyihadan olingan sof tushumlarning diskontlangan qiymati investitsiyalarniig diskontlangan qiymatiga, sof joriy qiymat esa nolga teng lga agi diskont e ri ir. Bu rsat i h i aniqlash uchun sof joriy qiymatni aniqlashda ishlatilgan formuladan foydalaniladi va sof joriy qiymat nolga tenglashadigan minimal foiz stavkasi topiladi. Aynan shu foiz stavkasi foydaning ichki e ri usuli deb nomlanadi. Bu usul iqtisodiyotda rentabellikning ichki
e ri, qoplash yoki samaradorlik koeffitsienti, kapital q il alar i g chegaraviy samaradorligi deb ham yuritiladi.
Foydaning ichki e ri i aniqlash vazifasi birmuncha qiyin li , investitsiyalarning bir yoki undan p marta amalga oshirilishiga, loyihadan olingan pul tushumlarining, xech l asa, bir marta yoki boshida salbiy lishligiga va ushbu pul tushumlarining miqdoran bir xil l asligiga asoslanadi.
Uni hisoblash formulasini quyidagi tenglamada ifodalash mumkin:
ⁿ CF^{t 21}
NPV   _t  I₀  0 , (1.5)
t_1 (1 d)
Agar investitsiya loyihasi bir necha yillar davomida moliyaviy resurslarning ketma-ket moliyalanishini talab etsa, unda (IRR)ni quyidagi formulada ifodalash mumkin:
n CF^t n I^{t 24}
 _t  _t , (1.6) t _1 (1d) _{t 1} (1 d)
Bu erda d miqdorini topish lozim la i. Topilgan miqdor foydaning ichki e ri deb nomlanadi. Bu meyor sof joriy qiymat nolga teng li , investitsiya loyihasining samaradorligini baholashda IRR miqdori q lla ilga i a, firmaning boyligi sishi i ta i la asligi i va uning kamayishiga ham l q asligi i rsata i.
IRR loyihadan kutilayotgan daromadlilikni rsata i va qilinishi mumkin lga maksimal harajatlar chegarasini belgilab beradi, a i IRR olinayotgan kredit i ha bank foiz stavkasini yuqori chegarasini rsata i, ayni shu foiz chegarasidan yuqori miqdorga ega li ga a loyiha daromad keltiradi.
Shunday holatlar ham lishi mumkinki, investorning zi investitsiya loyihasini moliyalash uchun biror s e t a muayyan foiz ostida kredit olishi mumkin. Bu paytda loyihadan kutiladigan natija kredit uchun foizdan, albatta yuqori lishi lozim yoki investor zi i g maqsad qilgan foydasini olish darajasini ham bilishi kerak.
Mana shu holatlar, a i kredit uchun foiz yoki foyda olish darajasi, odatda ar erli (t siqli) koeffitsient (hurdle rate) (HR) deb ham nomlanadi. Bu rsat i h foydaning ichki e ri bilan solishtiriladi (taqqoslanadi).
IRR va HR larni taqqoslash natijasida ular orasida quyidagi g liq hosil la i:

• 
  agar IRR>HR, loyiha samarali hisoblanadi va u foydalanish uchun qabul
  

qilinadi;

• 
  agar IRR
• 
  agar IRR=HR, ixtiyoriy echimni qabul qilish mumkin, a i loyihani amalga oshirishdan zarar ham, foyda ham ril a i.
  

Ushbu rsat i h yordamida:

• 
  investitsiya summalari teng lga ;
  
• 
  davomiyligi bir xil lga ;
  
• 
  risk darajasi teng lga ;
  
• 
  pul tushumlarining shakllanish sxemasi bir xil lga hollarda loyihalarni foydalilik darajasi i ha taqqoslash t g ri echim qabul qilishni engillashtiradi. Bu rsat i h qanchalik yuqori lsa, loyiha shunchalik samarali deb topiladi. Foydaning ichki e ri i boshqacha ri ish a, a i interpolyatsiya usuli orqali ham ifodalash mumkin:
  

NPV^{1 22}
IRR  d₁  (d₂  d₁), (1.7⁾
(NPV₁  NPV₂)
bu erda, NPV₁ – d₁ diskont e ri stavkasidagi sof joriy qiymatning ijobiy miqdori; NPV₂ – d₂
diskont e ri stavkasidagi sof joriy qiymatning salbiy miqdori.
Foydaning ichki e ri i aniqlashda d₁ va d₂ rsat i hlar miqdori asosiy ri i egallaydi. Ularning ta siri natijasida sof joriy qiymatning zgarishi i va buning oqibatida esa foydaning ichki e ri ham zgarishi i kuzatish mumkin. Shunga ra: d₁ – buNPVning ijobiy qiymatinini minimallashtiruvchi foiz stavkasi; d₂ – bu NPVning salbiy qiymatini maksimallashtiruvchi foiz stavkasi
hisoblanadi.