3.2. To‘lov balansining tarkibiy qismlari o‘rtasidagi bog‘liqliklar. Joriy operatsiyaalar hisobi bilan kapital harakati hisobining o‘zaro aloqalarini umumlashtirsak, uning makroiqtisodiy ko‘rinishi quyidagicha bo‘ladi:
Y=C+I+G+Xn;
Y-C-G = C+I+G+Xn-(C+G);
Sn = I+Xn
(I-S)+Xn=0 ( egiluvchan valyuta kursi ryejimida markaziy bank aralashmagan sharoitda), bu yerda: Sn – milliy jamg‘arish;
(I-S) – miqdori ichki invyestitsiyalarning ichki jamg‘armalardan ortiqchaligini ko‘rsatadi va kapital harakati hisobi qoldig‘ini bildiradi.
Asosiy makroiqtisodiy ayniyatga ko‘ra joriy operatsiyaalar va kapital harakati hisoblari bir-biriga tenglashadi:
X-M = Xn=-(I-S)=S-I ichki balans
Bu shuni bildiradiki, to‘lov balansining joriy operatsiyaalar bo‘ycha kamomadi kapitalning sof oqib kelishi hisobiga moliyalashtiriladi.
Xn < 0 X-M < 0 X< M ; I-S >0 I >S xorijdan kapital kiritilishi.
Agarda invyestitsiyalar (I) milliy jamg‘armalardan ko‘p bo‘lsa (I > S), ortiqcha invyestitsiyalar xorijdan olinadigan qarz hisobiga moliyalashtirilishi lozim. Bu qarzlar mamlakatga tovar va xizmatlarni eksport qilishga nisbatan ko‘proq import qilinishini taminlaydi (M>X). Ya’ni, sof eksport manfiy qoldiqqa (Xn<0) ega bo‘ladi. Mamlakat xalqaro jarayonga qarzdor bo‘lib qatnashadi.
Joriy operatsiyaalar musbat qoldiqqa ega bo‘lganda, ortiqcha mablag‘lardan xorijga invyestitsiya qilishda yoki xorijdan ko‘chmas mulk sotib olishda foydalaniladi.
Xn>0 X-M>0 X>M; I-S<0 I Davlatlar rasmiy zaxiralar va qarzlar hisobiga qoplash qobiliyatiga ega bo‘lmagan to‘lov balansining katta davriy taqchilligi bo‘lgan hollarda o‘z valyutalari dyevalvatsiyasini amalga oshirishlari mumkin. Bu importning fizik hajmi ko‘payishiga va oqibatda mamlakatda xorijiy valyuta tushumining o‘sishi hamda to‘lov balansi kamomadi tugatiladi.
