Iqtisodiyot kafedrasi

O’zbekiston Respublikasi davlat qarzlarining hozirgi holati tahlili.

Moliya institutlaridan – 7,7 milliard AQSh dollari;
Investorlardan – 1 milliard AQSh dollari.
Xalqaro moliya institutlari bo‘yicha qarzdorlik esa quyidagicha taqsimlangan:
Osiyo taraqqiyot banki – 3,929 milliard AQSh dollari;
Jahon banki – 2,795 milliard AQSh dollari;
Islom taraqqiyot banki – 869,7 million AQSh dollari.2
Davlat makroiqtisodiy barqarorlikni saqlab qolish uchun 2020 yilda yangi qarzlarni olishga limit o‘rnatmoqchi.
Endi hukumat nomidan yoki uning kafilligi ostida olinadigan qarzlar miqdori 4 milliard AQSh dollaridan oshib ketmasligi, maqsadli davlat dasturlari uchun jalb qilingan zayomlar miqdori esa 1,5 milliard AQSh dollaridan oshmasligi kerak. Bu kelasi yil uchun belgilangan limit miqdori.
Avvalroq, xalqaro reyting agentliklarida, O‘zbekistondagi davlat qarzlarining kamligini (YaIMning 25 foizidan kam) davlatning o‘z majburiyatlarini bajarish imkoniyatlarini baholashda ijobiy faktor sifatida ko‘rilgan.
2019 yilning mart oyiga kelib Reax Europe xalqaro agentligi mamlakat reytingini milliy va xorijiy valyutalarda “B+”(hukumatning kreditga layoqatligining yetarlicha past darajasi) dan “BB-” (hukumatning kreditga layoqatligining yetarli darajasi) ga ko‘tardi. Sentabr oyida esa, Reax Europe agentligi O‘zbekistonning mustaqil reytingi “BB-” darajada ekanligini tasdiqladi va bu ko‘rsatkich, MDH davlatlari orasida eng past ko‘rsatkichlardan biri ekanligini ta’kidlab o‘tdi.
Davlat qarzining joriy holati 2019 yilning yanvar’-sentyabr’ oylarida jami davlat qarzi 4,5 mlrd. AQSh dollar ekvivalentiga yoki yil boshiga nisbatan 30,9 foizga oshib, joriy yilning 1 oktyabr’ holatiga O‘zbekiston Respublikasi Hukumati nomidan va uning kafolati ostida jalb qilingan qarz1 qoldig‘I 19,2 mlrd. AQSh dollari ekvivalentini yoki yalpi ichki mahsulotga (YaIM) nisbatan 33,6 foizni tashkil etdi.
“Давлат қарзи – Ўзбекистон Республикасининг ички ва ташқи маблағларни жалб қилиш натижасида вужудга келган мажбуриятлари. Манба: Ўзбекистон Республикасининг Бюджет Кодекси.”
Xususan, o‘tgan 9 oy davomida davlat tashqi qarzi 3,7 mlrd. AQSh dollariga yoki yil boshiga nisbatan 37,4 foizga oshib, 1 oktyabr’ holatiga 13,6 mlrd. AQSh dollariga yoki YaIMga nisbatan 23,8 foizga yetdi. Shundan: Hukumat nomidan jalb qilingan tashqi qarz – 9,6 mlrd. AQSh dollari; Hukumat kafolatlagan tashqi qarz – 4 mlrd. AQSh dollari. Davlat ichki qarzi yil boshidan 830,9 mln. AQSh dollari ekvivalentiga yoki 17,3 foizga oshib, 1 oktyabr’ holatiga 5,6 mlrd. AQSh dollarini yoki YaIMga nisbatan 9,9 foizni tashkil etdi. Shundan: Hukumat nomidan jalb qilingan ichki qarz – 1 947 mlrd. So‘m; Hukumat kafolatlagan ichki qarz – 5,4 mlrd. AQSh dollari.3
Jadval 1. Davlat qarzi qoldig’ining o’zgarishi
O‘zbekiston Respublikasi Hukumati nomidan imzolangan tashqi qarz bitimlari doirasida 1,7 mlrd. AQSh dollari hamda Hukumat kafolati ostida imzolangan tashqi qarz bitimlari doirasida 1,5 mlrd. AQSh dollari miqdoridagi mablag‘lar o‘zlashtirildi4 Xususan, “Sho‘rtan gaz-kimyo kompleksida ishlab chiqarilayotgan tozalangan metan negizida sintetik suyuq yoqilg‘I ishlab chiqarish” (GTL) loyihasi O‘zbekiston Respublikasi kafolati ostida 1,1 mlrd. AQSh dollari miqdorida moliyalashtirildi. Mazkur loyihaning amalga oshirilishi natijasida 1,52 mln. Tonna yoqilg‘I ishlab chiqarilishi hamda 1 300 dan ortiq ish joyi yaratilishi ko‘zda tutilgan. Taxiatosh, Navoiy va To‘raqo‘rg‘on issiqlik elektr stansiyalarini qurish va modernizasiya qilishga 407 mln. AQSh dollari miqdoridagi mablag‘lar yo‘naltirilib, birgina Taxiatosh issiqlik elektr stansiyasida 230-280 MVt quvvatli bug‘-gaz qurilmasining o‘rnatilishi har yili 488,6 mln. M3 miqdoridagi yoqilg‘ini tejagan holda, elektr energiyasiga bo‘lgan qo‘shimcha talabni qondirish imkoniyatini yaratadi.
Qayd etish joizki, mamlakatimizda so‘nggi yillarda davlat qarzi oshishining kuzatilishi davlat byudjeti taqchilligining moliyalashtirilishi tufayli yuzaga kelmagan bo‘lib, asosan strategik ahamiyatga ega hamda kechiktirib bo‘lmas ijtimoiy loyihalarni amalga oshirish uchun qarz mablag‘lari jalb qilinganligi bilan izohlanadi), xususan: - mamlakatimiz aholisining yashash sharoitini yaxshilashga qaratilgan loyihalarga (ichimlik suvi va barqaror elektrenergiyasi bilan ta’minlash, qishloq joylarida namunaviy uy-joylar qurish, ta’lim va sog‘liqni saqlash sohalarini rivojlantirish va boshqalar) Hukumat nomidan tashqi qarz mablag‘larini jalb qilish; - barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlashga qaratilgan va strategic iqtisodiy ahamiyatga ega bo‘lgan yirik investision va infratuzilmaviy loyihalar uchun tashqi qarz mablag‘larini Davlat kafolati ostida imtiyozli shartlarda jalb qilish.