Iqtisodiyot nazariyasi

3-§. Hissadorlik jamiyati: tashkil qilinishga

va amal qilish tamoyillari
Ancha katga va yirik ishlarni bajarishlari uchun kishilar o'zlarining mehnatini (mehnatning oddiy kooperatsiyasi), mehnat qurollari va boshqa ishlab chiqarish vositalari hamda pul resurslarini (kapitallar) birlashtirishlari lozim bo'ladi. Jamoa kuchini shu asosda birlashtirish natijasida turli xil ittifoqlar (uyushmalar) vujudga keladiki, ular ilmiy adabiyotlarda, qonuniy bitimlarda «jamiyat» deb atala boshlandi.

Jamiyat umumiy tushuncha; ularning shakli iqtisodiy mazmuni, faoliyatining maqsadi va xuquqiy majburiyatlari har xil bo'lishi mumkin.

Hozirgi kunda korxonalarni hissadorlik shaklda tashkil qilish jahon xo'jaligi va hammadan avvalo yirik ishlab chiqarishning ajralmas qismi hisoblanadi. AQSH, Yaponiya va G'rbiy Yevropadagi barcha yetakchi mamlakatlarda hissadorlik jamiyatlari sanoat, savdo, sug'urta ishi va iqtisodiyotning boshqa sohalarida korxonalarning yetakchi tashkiliy-huquqiy shakli bo'lib qoldi.

Aksiya chiqarish va uni erkin joylashtirish hissadorlik munosabatlarning muxim tomonlaridan birini tashkil qiladi.

Aksiya — bu uning egasi hissadorlik jamiyati kapitaliga o'zining ma'lum hissasini qo'shganligiga va uning foydasidan dividend shaklida daromad olish huquqi borligiga guvohlik beruvchi qimmatli qog'ozdir. Bundan tashqari, aksiya korxonani boshqarishda qatnashish huquqini ham beradi.

Aksiya kursi. Aksiyalar maxsus tovar sifatida sotiladi va sotib olinadi, shu sababli bahoga ega.

Aksiyada ifodalangan pul summasi uning nominal qiymati deyiladi, aksiya bozorida sotiladigan baho aksiya kursi deyiladi.

Aksiya kursi u bo'yicha olinadigan dividendga to'g'ridan -to'g'ri bog'liqlikda joylashadi. Aksiya keltiradigan daromad qancha yuqori bo'lsa, xaridor uning uchun shuncha yuqori baho tulaydi. Shu bilan birga aksiya kursi foiz miqdoriga teskari boshiqlikda bo'ladi. Xaridor bu aksiya bo'yicha olinadigan daromadi bankka qo'yilgan puldan keladigai foizdan kam bo'lmasa, uni sotib oladi.

Aksiya kursi quyidagicha aniqlanadi: