İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

4.1.1.1  10-luq  say  sistemi.  Burada  ədəd  10-luq  mərtəbələrdən  ibarətdir.  Mərtəbə 
sağdan sola artır: 555=500+50+5. Bunu belə də yazmaq olar: 
 
0
1
2
10
10
5
10
5
10
5
555
  
Göründüyü kimi, mövqeli sistemdə ədədi say sisteminin əsası vasitəsilə ifadə etmək 
mümkündür. Qarışıq ədəd də bu qayda ilə yazılır: 
2
1
0
1
2
10
10
5
10
5
10
5
10
5
10
5
55
,
555
 
Beləliklə, ümumi hal üçün: 
m
m
n
n
A
10
...
10
10
...
10
1
1
0
0
1
1
10
 alınır. 
Göründüyü kimi, adi yazılış: 
1
1
0
1
1
10
...
,
...
m
n
n
a
a
A
 (məsələn, 555) kimidir. 
Ədədin 10-a vurulması vergülü sağa sürüşdürür. Bölmə isə sola sürüşdürür: 
10
10
5
,
5555
10
55
,
555
  
10
10
555
,
55
10
/
55
,
555
 
4.1.1.2 2-lik say sistemi. Burada əsas 2, əmsallar 0 və 1 olduğundan: 
2
1
0
1
2
2
2
1
2
0
2
1
2
0
2
1
A
     
01
,
101
2
A
 olacaqdır. 
Ümumi hal üçün: 
m
m
n
n
A
2
...
2
2
...
2
1
1
0
0
1
1
2
 
İxtiyari əsaslı say sistemləri üçün: 
m
m
n
n
q
q
q
q
q
A
1
1
0
0
1
1
...
...
 yazmaq olar. 

---

 
51 
8
8
2
,
673
A
 8-lik say sistemindədir və 
1
0
1
2
8
8
2
8
3
8
7
8
6
A
 kimi açılır. 
16
16
,
8
F
A
A
 
16-lıq 
say 
sistemindədir. 
Burada 
A=10, 
F=15 
olduğundan, 
1
0
1
16
16
15
16
10
16
8
A
 alınır. 
4.2 Ədədlərin bir say sistemindən digərinə keçirilməsi. 
Ədədlərin 10-luq say sisteminə keçirilməsi. 2-lik, 8-lik və 16-lıq say sistemlərindəki 
ədədləri 10-luq say sisteminə keçirmək üçün ədədin açıq yazılışından istifadə edilir:  
10
2
1
0
1
2
75
,
2
2
1
2
1
2
0
2
1
11
,
10
  
10
1
0
1
8
625
,
55
8
5
8
7
8
6
5
,
67
 
10
0
0
1
16
415
16
15
16
9
16
1
19F
 
 
Ədədlərin 10-luq say sistemindən 2-lik, 8-lik və 16-lıq say sistemlərinə keçirilməsi. 
Bu bir qədər mürəkkəbdir və müxtəlif üsullarla həyata keçirilir.  
10-luq  say  sistemindəki  tam  ədədi  2-lik  say  sisteminə  keçirmək  üçün  2-lik  əsasına 
ardıcıl bölüb qalıqları sağdan sola oxuyub soldan sağa düzmək lazımdır: 
2
10
19
X
  yazılışı  10-luqdakı  19  ədədinin  2-likdəki  ekvivalentini  tapmağı  ifadə  edir. 
Ardıcıl  bölmə:  19:2=9  [1],  9:2=4  [1],  4:2=2  [0],  2:2=1  [0],  1:2  [1]  alınır.  Yəni 
2
10
10011
19
.  Bu  qaydaya  əsasən,  mövqeli  say  sistemlərinin  hamısının  əsası  10  şəklində 
göstərilir.  Bu,  say  sisteminin  özünün  əsasına  bölünməsi  nəticəsində  alınır:  10:10=  1[0], 
2:2=1[0] , 8:8=1[0], 16:16=1[0]. Bu baxımdan say sisteminin əlifbasını təşkil edən hər bir 
işarə say sisteminin əsasına nəzərən qalıq kimi çıxış edir.