Ishlab chiqarish omillari

Umumiy mahsulot jalb qilingan barcha ishlab chiqarish omillaridan
foydalanish evaziga olingan mahsulotning mutlaq hajmidir.

O’rtacha mahsulot esa jalb qilingan barcha ishlab chiqarish omillarining bir

birligiga to’g’ri keladigan mahsulotga aytiladi: ^{O'М  М
(I, К)} .

So’nggi qo’shilgan mahsulot deb eng so’nggi qo’shilgan omil (kapital yoki ishchi kuchi) evaziga o’sgan mahsulotga aytiladi.
Har bir qo’shilgan omil evaziga olingan qo’shilgan mahsulot esa so’nggi qo’shilgan omil unumdorligi deb aytiladi. So’nggi qo’shilgan mahsulot (o’sgan) miqdorini so’nggi qo’shilgan (o’sgan) ishchi kuchi yoki kapital miqdoriga bo’lish yo’li bilan qo’shilgan omil, ya’ni qo’shilgan kapital yoki qo’shilgan ishchi kuchi unumdorligi aniqlanadi, ya’ni:

КМ  М
^К yoki
КМ  М
^I .

Alohida olingan omil evaziga qo’shilgan mahsulot ma’lum darajaga borgandan keyin kamaya boshlaydi. Bu kamayish ayniqsa uning har bir birligi evaziga qo’shilgan mahsulotda aniq seziladi. Mana shu qo’shilgan omil unumdorligining pasayishiga qarab, marjinalistlarning vakillari unumdorlikning kamayib borish qonuni degan qonunni kashf qilishgan. Ularning g’oyasi bo’yicha har bir keyingi qilingan xarajat yoki omil oldingisiga qaraganda kam samara beradi va oqibatda umumiy o’rtacha mahsulot ham pasayib ketadi.
Biroq, shuni ta’kidlash lozimki, keyingi jalb qilingan omil yoki xarajat unumdorligining pasayib borish qonuni quyidagicha to’rt holatda amal qilishi mumkin:

1. 
   ishlab chiqarishning boshqa omillari o’zgarmay faqat bir omil to’xtovsiz oshirilganda;
   
2. 
   fan-texnika taraqqiy etmaganda yoki ishlab chiqarishga jalb qilinmaganda;
   
3. 
   omillar o’rtasidagi miqdoriy va sifatiy nisbatlar buzilganda;
   
4. 
   shart-sharoitni hisobga olmasdan xarajatlar xo’jasizlarcha, ko’r-ko’rona amalga oshirilganda.
   

Yuqorida belgilangandan boshqa holatlarda bu qonun amal qilmaydi.

3.