Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali

2.Sikldan tashqari yo’qotishlar ko’rinishlari

Avtomatik liniya’ning ish unumdorligi har qanday nosozlik va to’xtashlarni

hisobga olinmagan holda hisoblanadi. Funksional shartlarga ko’ra sikldan tashqari
bo’lgan texnologik mashina va avtomatik liniya’ni beshta turga bo’lish mumkin:
1.
Instrumentga qarab oddiy, avtomatik mashina instrument sababli ishlamasa
2.
Jihozlarga qarab oddiy; bunda avtomatik mashinani uning mexanizmlari va
moslamalarning ishlamasligi oqibatida.
3.
Tashkiliy sabablarga ko’ra oddiy, agar mexanizm yoki moslama va
instrument, bundan tashqari mashina to’liq ishga tayyorbo’lganda ayrim
sabablarga ko’ra ishlamasa. Bunday hollar materialni perpeodik zapravka qilganda,
chiqindilarni tozalashda, detallarni topshirish va zagotovkalarni qilishda ish
bo’yicha sozlashuvda, smena topshirishda zagotovka yo’nishda va ishchini
yo’qligida bo’ladi.
4.
Mahsulot brak bo’lganda. Mashina formal holda ishlab mahsulot berganda;
shu bilan birga bu mahsulot yaroqsiz bo’lganda, mashina sozlanganda mahsulotni
brak bo’lishi kompleksini nastroyka qilinganda mahsulot braqligi, material braqligi
va boshqa sabablar.
5.
Yangi mahsulot ishlab chiqarishga naladka qilinganda, dastur tashuvchilar
o’zgartirilganda qisish moslamalarni texnologik ta’mirlanganda va boshqalar.
Ko’rsatilgan hamma holatlarni xususiy tashkiliy texnologik jihatlarni
ajratib olish mumkin. Xususiy holatlar liniya’ni ish rejimiga funksional holda
uzviy bog’liq bo’ladi.bularga asboblar va jihozlar kiradi, dastgohni tozalash ,brak
mahsulotni naladkalash va shunga o’xshash ishlar olib borish.
Tashkiliy-texnik sharoitlar tashqi sabablarga asoslangan bo’lib, funksional
bog’liq emasligi va konstruksiyasiga bog’liq emasligi va hizmat ko’rsatish kiradi.
Tashqi muhitlar ta’siri qanchalik ko’p bo’lsa, shunchalik samaradorlik past
bo’ladi, ya’ni, sifatli mahsulot ishlab chiqarish kamayadi. Shuning uchun sikldan
tashqari holatlarni inobatga olib, ularning yig’indisini olib hisoblash lozim.
Bunday ishlab chiqarish parametrlari sikldan tashqari yo’qotishlar degan nom bilan ajraladi. So’ngra bog’liq holda va xususiy va tashkiliy - texnik sikldan tashqari
yo’qotishlar mavjud.
Ularning yig’indisi xususiy sikldan tashqari yo’qotishlarni beradi
Har xil variantlarni tanlashda xususiy texnik yo’qotishlar inobatga olinishi
lozim. Sikldan tashqari yo’qotishlar dastgohlarni joylashishi yig’indisi bilan
aniqlanadi.
Oddiy hollarda agar q o’zgarmas bo’lganda
Sikldan tashqari holatlarning samaradorlikka ta’sirini yana qo’llanilish
koeffisienti bilan baholanadi.
bu erda tex qo’llanilish koeffisienti  =3
Ishga tushirish koeffisienti
 tex
–
texnik qo’llanilish koeffisienti miqdor jihatidan mashinaning kerakli darajada
jihozlangan holda ishlash vaqti qismiga teng. Mashinaning ishlatish shartlariga
ishga tushirish koeffisienti kiradi, bu esa bizga mashinani kerakli jihozlar bilan
ta’mirlash vaqtini beradi. Shunday qilib,
 tex =0,8 va  3 =0,9
farqi bizga mashina umumiy plan fondi vaqtida kerakli narsalar bilan jihozlangan, faqatgina mashina 90% kerakli jihozlar bilan ta’minlangandagina u 80% ishlaydi, qolgan hollarda esa texnik sabablarga ko’ra ishlamaydi. Bunda qo’llanilish koeffisienti quyidagicha bo’ladi:
Texnik qo’llanilish koeffisienti esa

- xususiy sikldan tashqari yo’qotishlar.

Mashina unumdorligi xususiy yo’qotishlarni hisobga olingan holda texnik
samaradorlik deb ataladi va quyidagicha topiladi:

Yuqorida keltirilgan formulalar oddiy ishlab chiqarish unumdorligini topish

formulalariga kiradi, lekin ular ko’p hollarda qo’llanilib kelinmoqda. Agar

umumiy holda R ta mahsulot ishlab chiqarish sikli berilgan bo’lsa, u holda

samaradorlik

Shunday qilib, yuqoridagi faktorlarni hisobga olgan holda samaradorlikning quyidagi turlari mavjud:

1. Texnologik samaradorlik. K - ideal samaradorlik, agar texnologik jarayon
uzluksiz bajarilganda salt yurishlar pauzalarsiz va sikldan tashqari holatlar

2. Siklli samaradorlik Q

t
- mashinaning unumdorligi real salt yurishlar va uzluksiz
ishlashi,

3. Texnologik samaradorlik

Q - m
real mashina va real sharoitlarda xususiy
yo’qotishlarni hisobga olib, ish unumdorligi aniqlanadi.

4. Xaqiqiy samaradorlik. Yuqorida ko’rsatilganidek har qanday mashina yoki

avtomatik liniya plani vaqt fondidan tashqarida uzluksiz ishlaydi. Bunday
jarayonda esa tayyor mahsulot uzatilmaydi. 3.4-rasmda avtomatik mashina ish
unumdorligining diagrammasi berilgan bo’lib, bu erda obsissa o’qida o’tgan vaqt
ko’rsatilganordinata o’qida esa, shu vaqt ichida ishlab chiqarilgan mahsulot soni
ko’rsatilgan.
Ishga tushirish vaqti (Q=0) ishlab chiqarilgan mahsulot z=0 ga teng,
mashina esa ishga yaroqli deb hisoblanilmoqda.
Egri chiziq bizga uzluksiz ish mobaynida ishlab chiqarilgan mahsulot soni
sarflangan vaqtga to’g’ri proporsionalligini ko’rsatadi. Bu esa ishchi siklning
turg’unligida to’g’ri bo’ladi, ya’ni
T=const
Lekin ayrim vaqtlarda sozlash jarayonlari ham olib boriladi. Masalan: keskich siljitilayotganda, ishchi siklda pauza hosil bo’ladi. (Q vaqt sarflanaveradi, lekin ishlab chiqarilgan mahsulot sonioshmaydi). Mashina sozlangandan so’ng yana ishga tushiriladi.