Issiqlik elektr stansiyalarda

11.1. Suvni kuchsiz asosli anionitli filtrlar yordamida tuzsizlantirish
Suv tozalash qurilmalarida ishlatiladigan anionitli filtrlar.
yuklangan filtrlovchi materiallari xiliga qarab, birinchi va ikkinchi pog'onan filtrlarga bo'linadi. Birinchi pog‘onali anionitli filtrlarda (A]) filtrlovchi material sifatida kuchsiz asosli anionitlar ishlatiladi va bunday filtrlar suv tozalash qurilmalarida N r kationitli filtrlardan keyin o ‘matiladi. 39-rasmda suvni kamroq fuzsiz- lantiruvchi qurilmalarda A r filtming o'matilish sxemasi ko‘rsatilgan.

39-rasm. Suvni kamroq tuzsizlantimvchi quriimaning soddalashgan sxemasi

196
Issiqlik va atom elektr stansiyalarida,qo‘shimcha suv tayyorlaydigan suv tozalash qurilmalarini tanlash va ishlatish tuzsizlantiriladigan suv tarkibiga va bug1 qozonining bug1 ishlab chiqarish quvvatiga bog'liq. Loyihalash me’yorlari bo'yicha IESlarda anionitli filtrlar qurilmasi tuz miqdori ya’ni tarkibidagi kuchli anionlar konsentratsiyasi yig‘indisi = +Ccf*+i )

har litrida 5mg ekv.dan katta bo'lmagan suvlami tuzsizlantirishda qo'llaniladi. lonitli qo'rilmalar yordamiaa, issiqlik elektr stansiyalar hamda issiqlik markazlarini har qanday miqdordagi yuqori darajada tuzsizlantirilgan suv bilan ta’minlash iqtisodiy jihatdan arzon hamda ishonchli usullardan bo'lib hisob'anadi.
Suv tozalash qurilmalarida anionitli filtrlaming ishonchli va samaradorli ishlashi ular yordamida tozalanadigan suv tarkibiga bog'liqdir. Agarda suv tarkibida kalloid zarrachalar, Ca" ,Mg2 ,Na+ kabi kationlar hamda C 0 2 gazi qanchalik ko'p miqdorda bo'lsa, aniotlaming ishlash muddati va unurndorligi Shunchalik oasayadi. Shu sababli anioniUar yordamida tuzsizlantirilayotgan suv avvalo tindirgichlar va kationitli filtrlar hamda dekarbonizator yordamida yuqorida qayd qilingan moddalardan sifatli ravishda tozalanishi zarur. Suv tozalash qurilmalarida A r filtrlarga beriladigan N,-kationitli suv kislotali xususiyatli bo'lganligi uchun suv tarkibidagi kuchli kislota anionlarining anionit tarkibidagi ON-anionlari bilan almashinishi quyidagi reaksiyalar asosida boradi:
2 R I0 H +S 042 - R 2IS(Xr 20H' RIOH4 C1'=RI Cl+OH'
RIOH 4 4 0 3 =R IN 0 |+ 0 H '
Agarda Ni-kationitli suv tarkibidagi bu anionlar H2S 0 4, HC1, H N 03 kabi kislolalar holatida bo'lishini e’tiborga olsak, anionit filtrlarda anion almashish jarayoni molekulyar ko'rinishida quyidagicha yoziladi:
2RIOH+H2S0 4~R2I S0 4+2H20 RIOH+NSl=RICl+ H; 0
R I0 H +H N 0 ,=R IN 0 3+ H20
199
Anionitga kuchli kislota anionlarining yutiiishi natijasida filtrlardan o'tayotgan N-kationitli suvning tuz miqdori har litrida 0,05-0,0 lmkg.gacha kamayadi.
Kuchli kislota anionlarining kuchsiz asosli anionitlarga yutiiishi barcha anionlar uchun bir xil tezlikda bo‘lmay ular orasida quyidagi S0 42">Cr>N0 3 qonuniyat mavjud. Bu qatordagi har bir oldingi anion keying anionga qaraganda aktivroq va ko'proq miqdorda anionitga yutiladi va har bir oldingi anion o'zidan keyin turgan anionni anionitdan siqib chiqarish qobiliyatiga ham ega. Masalan, S 0 4"" ioni SI ionini, SI" ioni esa N 0 3‘ionini anionitdan siqib chiqaraoladi. Bu holat filtratga N 0 3' ionlarining o'tishi Cl'ionlariga, Cl' ionlarining o‘tisni S 0 42' ionlariga qaraganda oldinroq boshlanishini ham ko‘rsatadi.
Tabiiy suvlar tarkibida N 0 3" ionlarining miqdori СГ va S 0 42" ionlariga qaraganda bir rnuncha kam bo‘lishi sababli, to‘la darajada tuzsizlantiruvchi qurilmalarda Aranionitli filtrlar filtratga СГ ionlari o'tishi boshlanishi bilan regeneratsiya qilish uchun to‘xtatiladi. Suvni qisman tuzsizlantiruvchi qurilmalarda. tuzsizlantirilgan suv tarkibida Cl'jonlarining konsentratsiyasi texnik ekspluatatsiya me’yorlarida belgilab qo‘yilgan miqdordan oshmasa, A|-filtrlaming ishchi ion almashtirish hajmidan to‘laroq foydalanish maqsadida ularni regeneratsiya qilish bir muncha kechroq, ya’ni filtratga S 0 42 ionlari o‘ta boshlaganda to‘xtatiladi.
A r anionitli filtrlaming ishchi ion almashtirish qobiliyatini qayta tiklash uchun regeneratsiya reagenti sifatida NaOH, N aH C 03, Na2C0 3kabi moddalami ishlatilish mumkin.
Anionitdan bu moddalaming eritmalari o‘tishi natijasida uning ishchi ion almashtirish qobiliyati tiklanishi quyidagi reaksiyalar natijasida sodi rbo‘ladi:
RJCl+NaHC03=RIH C 03+NaCl 2RICl+Na2C 0 3=R2IC 0 3+2NaCl RICl+NaOH-RIOH+NaCl
Reaksiyalardan ko‘rinadiki, A-filtrlar regeneratsiyalanishi jarayonida faqat natriyning suvda yaxshi eruvchan birikmalari hosil bo'lishi sababli, bu birikmalar ionitlami regeneratsiyalash hamda ularni yuvish jarayonlarida filtrdan oson chiqib ketadi.
198
A r filtrlarai regeneratsiya qilishda N aH C 03 yoki NA2CO3 birikmalarini ishlatish iqtisodiy jihatdan birmuncha arzon va qulay bo‘lsada, bulami faqat suvni kremniy birikmalaridan tozalash talab qilinmaydigan qurilmalardagi Aj-anionitli filtrlami regeneratsiya qilish uchun ishlatish mumkin. Chunki NaHCCb yoki Na2CO, eritmasi bilan regeneratsiya qilingan anionitlaming almashinuvchi anionlari H C 0 3' yoki C 0 32 anionlari bo‘ladi va regeneratsiyalangan holati RIHCO3 yoki R2ICO3 ko‘rinishida bo‘lishi sababli bunday anionitlarda anion almashish jarayoni quyidagichadir:
R[N C 03 +NC1 RIC1+ R2ICO3
2 RIHCO3 +H 2S 0 4= R2IS 0 4+2H2C 0 3
Reaksiyalardan ko‘rinadiki, bunday anionitlar yordamida suvni tuzsizlantirish natijasida suv tarkibida H2CO3 birinkmasi miqdori ko‘payadi va bu birikmalar N20 va S 0 2 gaziga parchalanishi natijasida tuzsizlantirilgan suv tarkibida S 0 2 gazi miqdori ко‘payishiga sabab bo'ladi.
Bu holat birinchidan suvni S 0 2 gazidan tozalashni talab qilsa,
ikkinchidan suv tarkibidagi H2CO3 birikma A2-filtming ishlash muddatini kamaytiradi. Shu sababli N aH C 03 va Na2C 0 3 birikmalarini suvni to‘la tuzsizlantirish hamda kremniy birikmalaridan tozalash talab qiladigan qurilmalaridagi anionitli filtrlami regeneratsiya qilishga tavsiya etilmaydi. Ikki va uch bosqichli qurilmalardagiAr filtrlami regeneratsiya qilish uchun asosan NaOH ning 2-4% li eritmasi ishlatiladi.
Anionitli qurilmalarda ishlatiladigan NaOH eritmasining
sarflanadigan miqdorini tejash maqsadida A2-filtrlar regeneratsiyasiga ishlatilgan eritman. A,-filtrlami regeneratsiya qilishda qayta ishlatish mumkin. Agar u eritma konsentratsiyasi suyuq bo‘lsa, u holda eritmaga yuqori konsentratsiyali toza
/NaOH/ eritmasi qo‘shilib konsentratsiyasi quyuqlashtiriladi.
Anionitli filtrlami regeneratsiya qilishda ham yayratish va yuvish operatsiyalari N-kationitli filtrlardagi kabi bajariladi. Lekin bu filtrlami yayratish, regeneratsiya eritmasini tayyorlash va anionitni yuvish uchun kationitli filtrlarda yumshatilmagan, suvni ishlatish mumkin bo‘lmaydi, chunki yumshatilmagan suv
199
tarkibidagi Sa va Mg kationlari anionit tarkibidagi S 0 32 yoki ON" anionlari bilan birikib ionit qatlamlari oralig‘ida Sa S 03 yoki Mg(OH)2 kabi suvda kam eruvchan birikmalar hosil qiladi. Bunday anionitlardan kislotali suv o‘tishi jarayonida, bu moddalar kislota ta’siridan erib anionitli suvning qattiqligini oshiradi. Shu sababli anionit filtrlarda yuqoridagi operatsiyalami bajarish jarayonida N r kationitli filtrlarda yumshatilgan suv ishlatilishi talab qilinadi.

2.