Исследование в XXI веке декабрь, 2022 г 724 klassik iqtisodiy maktabning rivojlanishi
Yüklə 53,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
часть 1 « Новости образования : исследование в XXI веке » декабрь , 2022 г 725 A.Smit ”laissez faire, laissez passer”(yo’l bering o’tsinlar, yo’l bering bajarsinlar) shiori ostida klassik iqtisodiy maktabga ”ko’rinmas qo’l” atamasini olib kirishi ushbu davr uchun kichik bo’lsada foydali kashfiyot bo’ldi. Bozor iqtisodiyoti bir markazdan turib boshqarilmaydi. Shunday bo’lsada, u muayyan tartib va qoidaga amal qiladi. Xo’jalik faoliyatining har bir ishtirokchisi o’z maqsadini ko’zlagan holda ish yuritadi. Biroq bunday sharoitda alohida kishilarning manfaatlari qanday uyg’unlashadi, barcha jamiyat manfaatlari qanday yuzaga chiqadi? Bu muammoni birinchi bo’lib ilmiy darajaga ko’targan A.Smit bo’ldi. U shunday yozadi: ”Har bir kishi o’z kapitalini ko’proq qiymat keltiradigan qilib ishlatishga harakat qiladi. Odatda, u jamiyat foydasiga ta‘sir ko’rsatishni nazarda tutmaydi va unga ancha ta‘sir ko’rsatayotganini sezmaydi. U faqat o’z manfaatini nazarda tutadi, faqat o’z foydasini ko’zlaydi. Shunday bo’lsada, bunday maqsad uning rejasiga kirmagan bo’lsa ham, ushbu sharoitda ko’rinmas qo’l uni maqsad sari yo’naltiradi. O’z manfaatlarini ko’zlagan holda jamiyat manfaatlariga ataylab unga xizmat qilgandan ko’ra tez-tez xizmat qilib turadi”. Bozor iqtisodiyoti sharoitida mahsulot ishlab chiqarish bo’yicha turli mehnat egalari o’rtasida raqobat kurashi amal qilib turadi. Bunda shaxsiy manfaat, o’z foydasini ko’zlab ish yuritish bir vaqtning o’zida jamiyatga foyda keltiradi, umumiy boylikka erishishni ta‘minlaydi. Demak, bozor iqtisodiyotida ko’rinmas qo’l amal qiladi. Klassik iqtisodiy davr A.Smitning ushbu va yana ko’pgina nazariyalari orqali tom ma’noda rivojlana boshladi. A.Smit o’z davridagi iqtisodiy bilim va konsepsiyalarini umumlashtirdi va tizimlashtirdi. U xo’jalik hayotining asosiy sohalarini tavsiflab beruvchi bir butun nazariya yaratdi. Albatta Smit iqtisodiy klassik iqtisodiy maktabning rivojlanishiga ulkan hissa qo’shgan va eng asosiy nazariyalar u tomonidan yaratilgan. Ammo uning fikrlari ham mukammal emas edi(masalan narxlarning umumiy darajasi, nisbiy narxlarda chalkashliklarga yo’l qo’ydi.), shuning uchun klassik iqtisodiy maktab boshqalarni nazariyalari asosida ham rivojlandi. Klassik iqtisodiy maktabning yana bir mashhur namoyondasi David Rikardo (1772– 1823)dir. Rikardo iqtisodiy ta‘limotlarda o’zining sof nazariyasi bilan iqtisodiyot rivojlanishiga katta hissa qo’shgan. U sanoat davriga xos ilmlarni hajm va uslubda abstrakt tahlil orqali ko’rib chiqdi. Rikardoning usuli yuzaki va sof nazariy bo’lsa ham, amaliy iqtisod, siyosiy iqtisodiyot uning kuchli tomonlari bo’lgan. Jumladan, uning don masalasi bo’yicha olib borgan tadqiqotlari uning Angliyadagi ijodi – bug’doy importi va undan olinadigan daromadni taqsimlashga o’z ta'sirini ko’rsatmagan bo’lsada, keyinchalik bu nazariya unga amaliy masalalarni aniq tahlil qilish uchun zamin bo’ldi. Tyurgo, Styuart, Smit, Sismondi va boshqalarning asarlarida ijara, foyda, ish haqi va boshqa tabiiy ma‘lumotlar berilgan bo’lsa, siyosiy iqtisod muammolari: daromad va uni taqsimlash qonunlari ilmiy tahlil qilinmagan edi. Rikardo daromadlarni taqsimlash funksiyasiga to’liq kirishib, uni tizimda makroiqtisodiyotning bir qismi sifatida tan oldi. Uningcha bu yerda uch sinf muammosi yotadi, bular: kapitalistlarning foyda olishga qiziqishi, yer egalarining renta olishi, ishchilarning ish haqi olishi. Kapitalistlarning aksiyadan oladigan daromadini tushintirish |