Исследование в XXI веке декабрь, 2022 г 724 klassik iqtisodiy maktabning rivojlanishi

---

Международный
научный
журнал
№
5 (100), 
часть
1
 
«
Новости
образования
: 
исследование
в 
XXI 
веке
»
декабрь
, 2022 
г 
724 
KLASSIK IQTISODIY MAKTABNING RIVOJLANISHI 
 
Begaliyeva Mardona 
QarMII ”Menejment” yo’nalishi 1-kurs talabasi 
Xushoqov Xurshid 
Ilmiy rahbar QarMII Menejment” yo’nalishi tyutori 
Annotatsiya:
Ushbu maqola klassik iqtisodiy maktabning rivojlanish tarixi haqida 
yozildi. Maqolada klassik iqtisodiy davrda yashab ijod qilgan turli xil shaxslar va ularning 
fikrlari haqida aytib o’tiladi
. 
Kalit so’zlar:
Adam Smit, ko’rinmas qo’l, Xalqlar boyligining tabiati va sabablari 
to’grisida tadqiqot, David Rikardo, qiymat nazariyasi, Tomas Maltus, Nufus qonuni 
toʻgʻrisida tajribalar, Jan Bates Sey, sotish nazariyasi, merkantilizm. 
 
Merkantilizmning yemirilishi va klassik siyosiy iqtisod maktabining paydo bo’lishi 
(Angliyada) XVII asrga to’g’ri keladi. XVI asrning o’rtalarida boshlangan manufaktura davri 
XVII asrga kelib sanoatning ayrim tarmoqlarining rivojlanishiga olib keldi. Bu davrga kelib 
iqtisodiy ta’limotlarni rivojlantirish uchun, ya’ni iqtisodiyotni obyektiv tahlil qilish uchun 
qulay sharoit yaratildi. Mana shu sharoitda yashab ijod qilgan U.Petti, A.Smit, D.Rikardo, 
F.Kene va klassik siyosiy iqtisod maktabining boshqa vakillari iqtisodiyotni ilmiy nuqtayi 
nazardan tadqiq qildilar.
Klassik iqtisodiy maktabning rivojlanishida Adam Smit va uning ”Xalqlar boyligining 
tabiati va sabablari to’grisida tadqiqot” asari muhim o’rin tutadi. Xalqlar boyligi 
asoslarining birinchi jumlalaridanoq Smit Xalqlar boyligining tabiati konsepsiyasini 
tushuntirib o’tgan. Bu ishi bilan u o’z qarashlarini merkantalistlar va fiziokratlarnikidan 
farqlanishini isbotlab berdi. Xalqlar boyligi asarining ko’p qismlarida Smit boylik savdoda 
yaratiladi, degan fikrlari uchun merkantalistlarga qarshi bo’lgan. Uning fikricha, boylik 
qimmatbaho metallar miqdori bilan emas, balki tovar va xizmatlardan olinadigan yillik 
foydadir. U shuningdek, eksport va import o’rtasidagi bog’liqlikni ham tushuntirib beradi. 
A.Smit Xalqlar boyligi aholi jon boshiga to’g’ri keladigan daromad bilan ham o’lchanadi, deb 
ta‘kidlaydi. Hozirda masalan, Angliya Xitoydan boyroq, deyilganda ularning aholi jon 
boshiga to’g’ri keladigan daromad qiyoslanadi, umumiy ishlab chiqarilayotgan mahsulot va 
daromad emas. Bu qarash hozirda ham o’z kuchini yo’qotmagan. 
Adam Smit (1723–1790) mehnat taqsimotini ko’p misollar bilan, tarixdan o’rganib, 
zavodda har bir ishchi faoliyatini kuzatib, foydasini o’rganib chiqqan. Agar har bir ishchi 
donalab mahsulot ishlab chiqarsa, unda ishlab chiqarish jarayoni juda sekin ketadi, agar 
ishlab shiqarish jarayoni bir qancha operatsiyalarga bo’lib tashlansa, har bir ishchi shu 
operatsiyalardan biriga ixtisoslashsa, har bir ishga nisbatan mahsulot hajmi katta miqdorda 
oshadi. 

---

Международный
научный
журнал
№
5 (100),