Issn №2078 6042 azərbaycan respublikasi кənd тəSƏRRÜfati naziRLİYİ аqrar elm məRKƏZİ

ЯДЯБИЙЙАТ
1. М.Х.Мейдуллайев «Йени игтисади системя кечид проблемляринин щяллиндя дювлятин ролу» Игтисад елмляри: нязяриййя вя практика. №1, Бакы 1998. 2. Т.Я.Гулийев «Менеъментин ясаслары» Бакы-2006. 3. А.М.Бабашкина «Государственное регулирование национальной экономики: Учеб. Пособие. М. Финансы и статистика, 2003, 416 с. 4. И.Б.Долгова, Н.Б.Швейко «Монополии и конкуренция». Финансы и кредит, 2001, №3. 5. Инновационный менеджмент. Под ред. С.Д.Инченковой, М.1997
Оценка привлекательности иностранных инвестиций в экономику Азербайджана
Яхьяева Айнур Юсиф кызы
РЕЗЮМЕ
Переходом к рыночной экономике являлось привлечение в экономику страны иностранных инвестиций. Это являлось одним из приоритетных направлений государственной политики. Экономическая безопасность и перспективное развитие страны зависит от этого фактора. По этому, общенациональный лидер Г.Алиев был одним из основателей направления стратегии экономического развития страны и привлечения к экономике страны иностранных инвестиции.

Ключевые слова: переход, рыночная экономика, экономическая безопасность, иностранные инвестиции, перспектива, оценивание.
Assessment attractiveness of foreign investments in Azerbaijan's economy

Yahyaevа AynurYusif
SUMMARY
Condition of transition to market economy to attract foreign investments to republics economy was one of the priorities of the state policy. Because, the economic security and development perspectives of the country a lot depends on this factor. Therefore, one of the main directions National Leader H.Aliyevs economic development strategy was to attract foreign investments to republics economy.

Key words: transition, the market economy, economic security, foreign investment, the prospect of, evaluation.
Rəyçi:

Pənahəliyeva M.Ö.

“Dünya iqtisadiyyatı”

kafedarsının müdiri

Az.ETKTİ və Tİ, Elmi Əsərləri 2013/1səh.60-64
ƏRZAQ TƏHLÜKƏSİZLİYİ
UOT 338.439 (479.24)
Ярзаг тящлцкясизлийинин реэионал проблемляри
Ящмядов Назим Щидайят оьлу

игтисад елмляри доктору, профессор

Нахчыван Дювлят Университети
XÜLASƏ
Мягалядя юлкя ящалисинин ярзаг мящсуллары иля тямин олунмасы мясяляляри арашдырылыр. Бу сащядя Нахчыван игтисади районунда эюрцлян ишлярдян сющбят ачылыр. Бу реэионун юлкянин ярзаг тящлцкясизлийиндя тутдуьу йери вя ролу мцяййянляшдирилир.

Ачар сюзляр: Нахчыван игтисади району, ярзаг тящлцкясизлийи, дахили базар, Дювлят Програмы, ярзаг мящсуллары, тахыл.
Мцасир дюврдя дцнйаны наращат едян ясас проблемлярдян бири ярзаг тящлцкясизлийи мясялясидир.

Щяля кечян ясрин ахырларында юлкядя цмуммилли лидеримиз Щейдяр Ялийев тяряфиндян ясасы гойулан аграр ислащатлар кянд тясяррцфатында газанылан бу эцнкц уьурларын башланьыcы олмушдур. Сон 15 илдя аграр секторда щяйата кечирилмиш мягсядйюнлц тядбирляр кянд тясяррцфаты вя емал, сянайе мящсуллары истещсалынын динамик инкишафына имкан йаратмагла кянд тясяррцфаты биткиляринин якин структурунда ящямиййятли дяйишикликляря сябяб олмушдур. Еля бунун нятиъясидир ки, ящалинин иллик тялябатындан хейли артыг мящсул истещсал едилмиш, кейфиййят йахшылашдырылмыш, ихраъ ися илдян-иля артмагдадыр.

Игтисадиййатын давамлы инкишафына, ящалинин мяшьуллуьунун артырылмасына вя юлкядя йохсуллуьун азалдылмасына наил олмаг мягсядиля «Азярбайъан Республикасы реэионларынын сосиал-игтисади инкишафы Дювлят Програмы (2004-2008-ъи илляр)» вя онун давамы олан «Азярбайъан Республикасы реэионларынын 2009-2013-ъц иллярдя сосиал-игтисади инкишафы Дювлят Програмы», «2006-2015-ъи иллярдя Азярбайжан Республикасында ящалинин ярзаг мящсуллары иля етибарлы тяминатына даир Дювлят Програмы» вя диэяр щцгуги норматив сянядляр гябул едилмишдир.

Ярзаг тящлцкясизлийи щазырда дцнйада юзцнц кяскин шякилдя бцрузя верир. Бейнялхалг мигйасда ярзаг проблеминя диггят йетирилмясинин нятиъясидир ки, БМТ-нин тяшяббцсц иля щяля 1996-ъы илдя «Цмумдцнйа ярзаг тящлцкясизлийи щаггында Рома декларасийасы» гябул едилмишдир. 2000-ъи илин сентйабрында Нйу-Йорк шящяриндя БМТ тяряфиндян 191 юлкянин дювлят башчыларынын иштиракы иля Миниллийин Саммити кечирилмишдир.

Гейд едяк ки, цмуммилли лидеримиз Щейдяр Ялийев дя бу Саммитдя иштирак едирди. Бу Саммитдя 2015-ъи илядяк дцнйада ифрат йохсул ящалинин сайынын йарыйа гядяр азалдылмасы ющдялийини якс етдирян Миниллийин Бяйаннамяси имзаланмышдыр. Еля буна эюря дя юлкядя апарылан игтисади ислащатларын даща да дяринляшмяси, кянд тясяррцфаты мящсуллары истещсалынын артырылмасы, республика ящалисинин ярзаг мящсуллары иля дахили истещсал щесабына тямин едилмяси бир вязифя кими гаршыйа гойулмушдур.

Бу вязифялярдян иряли эялян мясяляляр юлкямиздя чох мцвяффягиййятля щяйата кечирилир. Кянд тясяррцфаты мящсуллары истещсалы сон заманлар даща сцрятля артыр ки, бу да ящалинин ярзаг тящлцкясизлийинин тямин олунмасы цчцн зямин йарадыр. Щеч кяся сирр дейил ки, мцстягиллийимизин илк илляриндя юлкядя ярзаг мящсуллары чатышмырды вя гида мящсулларынын ясас щиссяси хариъи юлкялярдян идхал олунурду. Лакин сонралар эюрцлян бир сыра тядбирляр нятижясиндя идхал олунан ярзаг мящсулларын хцсуси чякиси эетдикъя азалмыш вя йерли мящсуллар ися артмышдыр.

Юлкя ящалисинин зярури ярзаг мящсуллары иля тямин олунмасы мягсядиля аграр бюлмядя апарылан кюклц ислащатлар бу сащянин даща сцрятля инкишафына ялверишли зямин йаратмышдыр.

2012-ъи ил апрел айынын 19-да Бакыда кечирилян БМТ-нин Ярзаг вя Кянд Тясяррцфаты Тяшкилатынын (ФАО) Авропа цзря 28-ъи реэионал конфрансында иштирак вя чыхыш едян Азярбайъан Президенти ъянаб Илщам Ялийев демишдир: «Идхалы явязляйян йерли истещсал сащяляринин йарадылмасы просеси чох сцрятля эедир. Биз гаршыйа щядяф гоймушуг ки, юзцмцзц ясас ярзаг мящсуллары иля там шякилдя тямин етмялийик. Бу истигамятдя чох ъидди аддымлар атылмышдыр. Щазырда биз юзцмцзц ясас гида мящсуллары иля бюйцк дяряъядя – тяхминян 80-90% сявиййясиндя тямин едирик. Ейни заманда биздя чох эцълц ихраъ потенсиалы да формалашыр. Ихраъ потенсиалыны даща да артырмаг цчцн биз индии мцхтялиф стимулвериъи амиллярдян истифадя едирик. Йени базарлара чыхырыг. Азярбайъанда демяк олар бцтцн йени, мцасир емал мцяссисяляри дцнйа стандартларына ъаваб верир ки, биз мящсулумузу истянилян базарлара ихраъ едя биляк. Щазырда бизим цчцн ясас ихраъ базары гоншу юлкялярдир. Бу, яняняви базардыр. Анъаг биз мящсулларымызла артыг Авропа Иттифагы мяканына да чыхырыг. Яминям ки, йахын заманларда бу ишляр даща да сцрятля эедяъякдир» [1].

Йухарыдакылардан мялум олур ки, щазырда Азярбайъан Президенти Илщам Ялийевин диггят мяркязиндя сахладыьы ян мцщцм проблемлярдян бири юлкянин ярзаг тящлцкясизлийинин тямин едилмясидир. Мцасир шяраитдя ярзаг тящлцкясизлийинин тямин едилмяси даща чох глобал характер дашыйыр вя юлкянин игтисади тящлцкясизлийинин тяркиб щиссяси олмагла юлкянин стратежи марагларынын горунмасында мцщцм рол ойнайыр. Ярзаг тящлцкясизлийинин тямин едилмяси юлкянин милли марагларынын хариъи рягабятин ялверишсиз тязащцрляриндян горунмасында апарыъы амил олмагла юлкянин ярзаг мцстягиллийинин тязащцрц кими шяртлянир.

Дювлят Програмларына уйьун олараг юлкянин бцтцн реэионларында, о ъцмлядян Нахчыван Мухтар Республикасында да ярзаг тящлцкясизлийинин тямин едилмяси сащясиндя чох мцщцм тядбирляр щяйата кечирилир.

Нахчыван Мухтар Республикасы Али Мяълисинин гябул етдийи цч Дювлят Програмы, о ъцмлядян «Нахчыван Мухтар Республикасынын 2009-2013-ъц иллярдя сосиал-игтисади инкишафы Дювлят Програмы», «2006-2015-ъи иллярдя Нахчыван Мухтар Республикасында ящалинин ярзаг мящсуллары иля етибарлы тяминатына даир Дювлят Програмы» вя «2012-2015-ъи иллярдя Нахчыван Мухтар Республикасында мейвячилийин вя тярявязчилийин инкишафы цзря Дювлят Програмы»нда мухтар республика ящалисинин ярзаг тящлцкясизлийинин тямин едилмяси иля ялагядар бир чох мясяляляр юз яксини тапмышдыр. Дювлят Програмларынын гябулундан кечян дювр ярзиндя эюрцлмцш ишляр бир даща эюстярир ки, йахын эяляъякдя мухтар республика ящалисинин ярзаг тящлцкясизлийи там шякилдя тямин олунаъагдыр.

Статистик материалларын тящлили эюстярир ки, сон иллярдя мухтар республикада реэионал инкишаф Програмларына уйьун олараг ярзаг мящсуллары истещсалы вя мящсулдарлыьы илдян-иля артмагда давам етмишдир. Мящсулдарлыьын артмасы истещсалын артмасына тясир эюстярян ясас амиллярдян биридир. Апарылан тящлилляр эюстярир ки, 10 игтисади район ичярисиндя Нахчыван игтисади районунун газандыьы наилиййятляр црякачандыр. Буну ашаьыдакы ъядвялдян даща айдын эюрмяк олар:

2011-ъи илдя Азярбайъанын 10 игтисади району цзря бязи мящсулларын мящсулдарлыьы (сент/ща)

[2; с.67,87,126,242,310,376,434,621,690,731]

Игтисади районлар	Мящсулдарлыг
	Тахыл	Картоф	Мейвя	Цзцм
Республика цзря, ъями	25,4	144	71,7	81,5
Абшерон	14,7	70	6,3	18
Эянъя-Газах	30,3	179	101,9	116,3
Шяки-Загатала	30,2	92	34,1	77,5
Лянкяран	18,9	130	101,9	67,9
Губа-Хачмаз	23,0	96	73,6	109,4
Аран	26,4	116	96,1	73,3
Йухары Гарабаь	23,0	130	65,8	89,7
Кялбяъяр-Лачын	25,5	35	-	-
Даьлыг Ширван	19,3	66	74,8	40
Нахчыван	29,4	139	133,2	141,8

Cядвял мялуматларынын тящлили эюстярир ки, щяр щектардан йыьылан тахылын мящсулдарлыьы сявиййясиня эюря Нахчыван игтисади району Азярбайъанын орта эюстяриъисини 4 кг габаглайыр вя Эянъя-Газах вя Шяки-Загатала игтисади зоналарындан сонра 29,4 сент/ща эюстяриcи иля 3-cц йери тутур.

Картофун мящсулдарлыьы ъящятдян дя Нахчыван игтисади зонасынын йерини гиймятляндирмяк олар. Бахмайараг ки, картофун щяр щектардан мящсулдарлыьына эюря Нахчыван юлкянин орта сявиййясиндян 5 кг эери галыр, амма игтисади районлар ичярисиндя Эянcя-Газах игтисади районундан сонра 2-cи йери тутур.

Диэяр мящсуллар цзря, о cцмлядян мейвя цзря Нахчыван игтисади району щяр щектара эюря мящсулдарлыг Азярбайъанын орта эюстяриъисини 61,5 сентнер, цзцм цзря ися мящсулдарлыьы 60,3 сентнер габаглайыр. Мящз бу мящсулларын щяр щектардан мящсулдарлыьына эюря Нахчыван игтисади району 10 игтисади район ичярисиндя 1-ci йери тутур.

Кечян щесабат илиндя дя бу инкишаф давам етдирилмишдир. Беля ки, 2012-cи илдя бцтювлцкдя мухтар республиканын кянд тясяррцфатында цмуми мящсул истещсалы 318836,0 мин маната чатмышдыр ки, бу да 2011-ъи илля мцгайисядя 9,0% чохдур.

Тахыл стратеjи мящсуллар сырасына дахилдир вя тахылчылыьын инкишафы ящалинин ярзаг мящсуллары иля етибарлы шякилдя тямин олунмасында мцщцм рол ойнайыр.

Тахылчылыг сащясиндя щяйата кечирилян тядбирлярин нятиъясидир ки, сон ики илдя дя мухтар республикада тахыл истещсалы артмыш вя якин сащяляри эенишляндирилмишдир. Беля ки, яэяр 2010-ъу илдя тахыл якини сащяси ъями 34 мин щектар тяшкил едирдися сон ики ил ярзиндя бу рягям мин щектар артырылараг 2012-cи илдя 35 мин щектар тяшкил етмишдир.

Якин сащяляринин артмасы тахыл мящсулу истещсалынын да артмасына сябяб олмушдур. 2010-cу иля нисбятян якин сащяляринин 2012-ъи илдя ъями 1000 щектар вя йа 2011-cи иля нисбятян 214 щектар артмасына бахмайараг тахыл истещсалы 6 мин тон артмышдыр. Йяни яэяр 2010-cу илдя мухтар республикада cями 96,0 мин тон тахыл истещсал едилмишдися бу рягям 2012-ci илдя 101,8 мин тона чатдырылмыш вя йа истещсал 5,8%артмышдыр.

Гейд етмяк лазымдыр ки, Мухтар Республиканын Али Мяclисинин Сядри сащибкарларла (фермерлярля) эюрцшяркян щядяфя чатмаг цчцн ящалинин ярзаьа олан тялябатыны йерли истещсал щесабына юдянилмясини бир вязифя кими онлар гаршысында гоймуш, щям дя истещсалын артымыны екстенсив амилляр щесабына дейил, интенсив амилляр щесабына щялл едилмясини тювсийя етмишдир. Щесаб едирям ки, бу вязифя йериня йетириляряк мящсул артымынын ясас щиссяси мящсулдарлыьын артырылмасы щесабына ялдя едилмишдир.

Тахыл ещтийат фондларынын йарадылмасы щяр бир юлкя вя реэион цчцн зяруридир. Тарихян беля олмушдур вя бу эцн дя белядир. Беля фондлар бир нечя ай цчцн йарадылыр ки, яэяр тябии фялакятляр, мцщарибяляр баш вердикдя ящали аъ галмасын вя мцвяггяти олараг юзцнц чюрякля тямин едя билсин. Тахыл ещтийаты фонду щазырда Нахчыван Мухтар Республикасында да йарадылмышдыр. Бурада тахыл ещтийатынын йарадылмасы мягсядиля 18 мин тон узунмцддятли вя 20 мин тон гысамцддятли тахыл ещтийаты анбарлары гурулмушдур.

Тарихян картоф икинcи чюряк сайылыр вя Дювлят Програмына уйьун олараг мухтар республикада картоф истещсалынын артырылмасы вя ящалинин бу мящсула олан тялябатынын йерли истещсал щесабына юдянилмяси гаршыда дуран ясас щядяфлярдян биридир. Мялумдур ки, кечян ясрин 90-cы илляриндя мухтар республика ящалисинин картофа олан тялябатынын ясас щиссяси идхал щесабына юдянилирди. Блокада вязиййятиндя олан Нахчываны бу мясяля даим наращат едирди вя бу вязиййяти арадан галдырмаг цчцн мухтар республиканын рящбярлийи йоллар ахтарырды. Нящайят, 2005-cи илдя «Нахчыван Мухтар Республикасында картофчулуьун инкишафы цзря Дювлят Програмы (2005-2010-cу илляр)» гябул едилди. Мящз бу Програмын мцвяффягиййятля йериня йетирилмяси нятиcясиндя дахили базарын картофла тяминатында идхалдан асылылыг азалдылды вя бу мящсула ящалинин тялябаты йерли мящсул щесабына тямин едилди. Картоф истещсалынын артымы 2012-cи илдя дя давам етдирилмишдир. Нахчыван Мухтар Республикасы Статистика Идарясинин вердийи мялумата эюря 2011-2012-cи иллярдя якин сащясиндя щеч бир дяйишиклик олмамасы, йяни сон ики илдя якин сащяси 2,8 мин щектар сабит галмасына бахмайараг 2012-cи илдя картоф истещсалы 1100 тон артараг 39,4 мин тон тяшкил етмишдир.

Мухтар республикада кянд тясяррцфатынын дайаныглы инкишафы диэяр сащялярин инкишафыны да тямин етмишдир. Беля ки, 2012-cи илдя 65,8 мин тон тярявяз, 41,8 мин тон ярзаг цчцн бостан мящсуллары, 42,0 мин тона йахын мейвя вя 14,7 мин тон цзцм истещсал едилмишдир.

Йай дюврцндя олдуьу кими гыш дюврцндя дя мухтар республика ящалисини фараш тярявяз вя тязя мейвя иля тямин етмяк мягсядиля сойудуъу анбарларын йарадылмасы да гаршыда дуран тяхирясалынмаз вязифялярдян биридир. Бу эцня гядяр 15 сойудуcу анбар йарадылмышдыр. Бунлардан 1-и 2012-cи илин пайына дцшцр ки, бу сойудуcу анбарын да цмуми тутуму 2000 тондур.

Нахчыван Мухтар Республикасы Игтисади Инкишаф Назирлийинин мялуматына эюря 2012-cи илдя ящалинин кейфиййятли кянд тясяррцфаты мящсуллары иля тямин етмяк мягсядиля Нахчыван игтисади району бюлэяляриндян сойудуcу анбарлара 2063,11 тон картоф, 217,51 тон соьан, 1 тон кялям, 617,71 тон алма, 9,58 тон армуд, 2,5 тон сарымсаг вя 1,78 тон чуьундур мящсулу тядарцк олунмушдур. Эяляcяк иллярдя даща чох йерли мящсулларын тядарцк олунараг сойудуcу анбарларда сахланмасы нязярдя тутулур.

Мухтар республика ящалисинин ярзаг тящлцкясизлийинин тямин олунмасында щейвандарлыг сащясинин инкишафы да даим диггят мяркязиндя сахланылыр. Мал-гаранын cинс тяркибини йахшылашдырмаг мягсядиля 2012-cи илдя хариcи юлкялярдян мухтар республикайа 321 баш cинс мал-гара эятириляряк лизинг йолу иля фермерляря верилмишдир.

Цмумиликдя 2013-cц илин 1 йанвар тарихиня мухтар республикада гарамалын сайы 104,7 мин баша, хырдабуйнузлу щейванларын сайы ися 625,7 мин баша чатмышдыр ки, бу да 2012-cи илин мцвафиг дюврцня нисбятян 1,8 вя 2% чохдур.

Мал-гаранын вя щейванларын баш сайынын артымы иля йанашы, cинс тяркибинин йахшылашдырылмасы да щейвандарлыг мящсулларынын артымыны тямин етмишдир. 2012-cи илдя мухтар республикада дири чякидя 18855,2 тон ят, 78417,5 тон сцд, 967,9 тон йун истещсал олунмушдур. 2011-cи илля мцгайисядя ят истещсалы 3,3%, сцд истещсалы 1,7%, йун истещсалы и ся 1,2% артмышдыр.

Эяляcяк иллярдя дя ящалинин ярзаг тящлцкясизлийинин тямин олунмасы курсу давам етдириляъякдир.

«Азярбайcан – 2020: эяляcяйя бахыш» инкишаф консепсийасында дейилир ки «…мягсядйюнлц шякилдя игтисадиййатын структурунун тякмилляшдирилмяси тядбирляри щяйата кечириляcякдир аграр секторун инкишафы вя ярзаг тящлцкясизлийинин эцcляндирилмяси, приоритет истигамятляр олаcагдыр».
ЯДЯБИЙЙАТ
1. Илщам Ялийев. Бакыда БМТ-нин Ярзаг вя Кянд Тясяррцфаты Тяшкилатынын Авропа цзря 28-cи реэионал конфрансындакы нитги. «Халг гязети», №85, 2012-cи ил, 20 апрел. 2. Азярбайcанын реэионлары 2012. Дювлят Статистика Комитяси. Статистик мяcмуя. Бакы, 2012, с.67, 87, 126, 242, 310, 376, 434, 621, 690, 731. 3. Ящмядов Н.Щ. Нахчыван игтисадиййатынын приоритетляри: игтисади артым, динамик инкишаф. Бакы, «Сабащ», 2008, 452 с.
Региональные проблемы продовольственной безопасности
Ахмедов Н.Г.
РЕЗЮМЕ
В статье исследованы вопросы обеспечения населения страны продовольственной продукцией. Речь ведется о, проведенных в Нахчыванском экономическом районе работ в этой области. Определяются место и роль этого региона в продовольственной безопасности страны.

Ключевые слова: Нахчыванский экономический район, продовольственная безопасность, внутренний рынок, Государственная Программа, продовольственная продукция, зерно.

Regional problems of food products safety
Ahmadov N.A.
SUMMARY
In the article the problems of providing the country people with food-products are investigated.

In this field the work done in Nakhchivan economical region is mentioned. The role and space of this region in safety of people’s food products are determined.

Key words: Nakhchivan economic region, food –product safety, internal market, state product, food products, grain.

Az.ETKTİ və Tİ, Elmi Əsərləri 2013/1 səh.65-77

UOT 338.439
Taxıl məhsulları ilə özünü təminetmə: reallıqlar və perspektivlər
Şalbuzov Namiq Əlövsət oğlu

Az.ETKTİ və Tİ-nin i.ü.f.d.,

doktorantı,

Ramil Zahid oğlu Hüseyn

Az.ETKTİ və Tİ-nin i.ü.f.d,

doktorantı
XÜLASƏ
Ərzaq təhlükəsizliyi baxımından taxıl məhsulları ilə özünü təminetmə həlledici amil kimi çıxış edir. Xüsusilə Azərbaycanda tarixən qərarlaşmış olan ərzaq istehlakı modelində çörək və çörək məhsulları xüsusi çəkiyə malikdir. Bununla belə taxılçılıqda əldə olunmuş artım respublika əhalisinin artmaqda olan tələbatına, hələ də tam cavab vermir. Odur ki, taxılçılığın inkişafı ilə bağlı problemlərin həlli Azərbaycan Respublikasının kənd təsərrüfatının inkişafında yaxın dövr üçün əsas prioritet kimi qəbul edilib. Bu məqalədə müharibə şəraitində yaşayan Azərbaycanda taxıl istehsalı ilə bağlı problemlər araşdırılır və müvafiq təkliflər verilir.

Açar sözlər: ərzaq təhlükəsizliyi, kənd təsərrüfatı, taxıl, subsidiya, rəqabətqabliyyəti.
Giriş. Etibarlı ərzaq təminatı hər bir ölkənin suverenliyinin və müstəqilliyinin, iqtisadi sabitliyinin və sosial dayanıqlılığının başlıca şərtidir. Azərbaycan Respublikasında əhalinin etibarlı ərzaq təminatı dövlətin iqtisadi siyasətinin başlıca istiqamətlərindən birini təşkil edir. 2001-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasının ərzaq təhlükəsizliyi Proqramı” təsdiq olunmuş, bu Proqram çərçivəsində görülmüş işlər nəticəsində ölkədə kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının artırılmasına nail olunmuşdur. 2013-cü ilin yanvar ayına olan məlumata görə, əhalinin ərzaq məhsullarına olan tələbatı taxıl üzrə 65%, ət üzrə 95%, quş əti üzrə 88%, yumurta üzrə 96%, kartof üzrə 100%, meyvə və giləmeyvə üzrə 126%, üzüm 94%, tərəvəz 99%, bostan məhsulları üzrə 100 %, şəkər istehsalı üzrə 180%, süd və süd məhsulları üzrə 73%, bitki yağı üzrə 70%, kərə yağı üzrə 50% ödənir. 2014-ci ilə olan rəsmi proqnoza görə, daxili tələbat taxıl üzrə 85%, ət üzrə 95%, quş əti üzrə 93%, yumurta 100%, bitki yağları 75%, kərə yağı 52%, kartof üzrə 114%, meyvə və giləmeyvə 130%, bostan məhsulları 104%, süd və süd məhsulları üzrə 78% ödəniləcək. Kənd təsərüfatında məhsul istehsalı artsada ölkədə əsas ərzaq məhsullarına tələbatın yerli istehsal hesabına tam təminatı mümkün olmamışdır və həmin məhsulların istehsal miqyaslarının əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirilməsi aktual məsələ olaraq qalmaqdadır.

Dünyada cərəyan edən prosesləri də nəzərə alaraq strateji ərzaq məhsullarını maksimum dərəcədə respublika daxilində yetişdirmək zərurəti yaranır. Bu baxımdan Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1 may 2008-ci il tarixində əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramının hazırlanması haqqında və 25 avqust 2008-ci il tarixində “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı” təsdiqlənməsi haqqında sərəncamları da mühüm əhəmiyyət daşıyır. Dövlət Proqramında ölkədə ərzaq məhsulları istehsalını artırmaq əsas vəzifə kimi qarşıya qoyulur.

Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatında isə taxıl məhsulları ilə özünütəminetmə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Çünki əksər dünya ölkələri ilə müqayisədə Azərbaycanda tarixən qərarlaşmış olan ərzaq istehlakı modelində çörək və çörək məhsulları xüsusi çəkiyə malikdir. Buna görə həmin məhsullarla təminatın zəruri səviyyəsi bütövlükdə ərzaq təhlükəsizliyi baxımından həlledici amil kimi çıxış edir. Məqalədə də müharibə şəraitində yaşayan Azərbaycan Respublikasında taxıl istehsalı ilə bağlı mövcud problemlər araşdırılır və inkişaf istiqamətləri ilə əlaqədar müvafiq təkliflər verilir.

1.